Алматы, 2015 ж. 1 страница

№1 ТАҚ ЫРЫП: ДӘ РІЛЕРДІҢ Ө НЕРКӘ СІПТІК Ө НДІРІСІ ПӘ ННІҢ МАҚ САТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ. ДӘ РІЛЕР Ө НДІРІСІН МЕМЛЕКЕТТІК НОРМАЛАУ. ДӘ РІЛІК Қ АЛЫПТАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ. ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ЖӘ НЕ МЕДИЦИНАЛЫҚ Ө НЕРКӘ СІПТІҢ ДАМУЫ НЕГІЗГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ.

ДӘ РІЛІК ЗАТТАР Ө НДІРІСІ Ғ ЫЛЫМ РЕТІНДЕ. ДӘ РІЛЕР Ө НДІРІСІН МЕМЛЕКЕТТІК НОРМАЛАУ. ДӘ РІЛІК Қ АЛЫПТАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ.

Мақ саты: дә рілік препараттар технологиясында қ олданылатын негізігі терминдер мен тү сініктерді мең геру.

Дә ріс тезистері

Дә рілік препараттардың технологиясы – дә рілік препараттарды дайындаудың теориялық негіздері мен практикалық ә дістерін зерттейтін ғ ылым.

Фармакологиялық қ ұ рал – фармакологиялық белсенділігі анық талғ ан жә не клиникалық сынақ тардың объектісі болып саналатын зат немесе заттар қ оспасы.

Дә рілік қ ұ рал – тиісті елдің ө кілетті органы бекіткен тә ртіппен адамдағ ы немесе жануардағ ы дерттердің алдын-алу, диагностикалау жә не емдеу мақ сатымен қ олдануғ а рұ ксат еткен фармакологиялық қ ұ рал.

Дә рілік зат – жеке химиялық қ осылыс немесе биологиялық зат болып келетін дә рілік қ ұ рал.

Кө мекші заттар – дә рілік заттардан дә рілік қ алып дайындауғ а қ ажетті қ осымша заттар.

Дә рілік ө сімдік шикізат - ө кілетті орган бекіткен тә ртіп боынша медицинада қ олдануғ а рұ қ сат етілген ө сімдік шикізаты.

Дә рілік препарат – белгілі бір дә рілік қ алыптағ ы қ ұ рал.

Дә рілік қ алып – дә рілік қ ұ ралғ а немесе дә рілік ө сімдік шикізатына берілетін қ олдануғ а қ олайлы кү й.

Мемлекеттік Фармакопея (МФ) – тиісті елдің Денсаулық сақ тау мү шесі бекіткен фармакрпеялық мақ алалардың, талдау ә дістерінің жә не басқ а нормативтік талаптардың жиынтығ ы.

Фармакопеялық мақ ала (ФМ) – дә рілік қ ұ ралдар мен дә рілік ө сімдік шикізатының сапасына қ ойылатын талаптар бекітілген жә не Мемплекеттік стандарт сипатындағ ынормативтік қ ұ жат.

Ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

Қ азақ тілінде

негізгі:

1. Сағ ындық ова Б.А. Дә рілердің ө ндірістік технологиясы. - Шымкент, 2008. - 346 б.

2. Сағ ындық ова Б.А., Анарбаева Р.М. Дә рілердің дә ріханалық технологиясы. - Шымкент, 2008. - 436 б.

3. Дільбарханов Р.Д., Сағ ындық ова Б.А. Дә рілердің ө ндірістік технологиясы. – Алматы.– 1998.–128 б.

4. Сағ ындық ова Б.А. Дә рілердің ө ндірістік технологиясы. – Шымкент.– 2002.–172 б.

Орыс тілінде

1. Технология лекарственных форм. /Под ред. Т.С.Кондратьевой. – М., Медицина, 1991 г.- 1-й том. – 496 с.

2. Технология лекарственных форм. /Под ред. Л.А.Ивановой/ – М., Медицина, 1991 г. – 2-й том. – 544 с.

3. Чуешов В.И., Зайцев А.И., Шебанова С.Г. Промышленная технология лекарств. – Харьков, 2002. - В 2-х томах: 1-й том. – 716 с., 2-й том.– 557 с.

4. Руководство к лабораторным занятиям по аптечной технологии лекарственных форм. – (Под ред. Кондратьевой Т.С.). – М., 1986.– 287 с.

5. Руководство к лабораторным занятиям по заводской технологии лекарственных форм. – (Под ред. Тенцовой А.И.). – М., 1986. – 271 с.

қ осымша:

1. Қ азақ стан Республикасы Мемлекеттік Фармакопея. – Басылым 1. – Алматы, 2008. – Баспа ү й: Жібек Жолы. – 592 б.

2. Қ азақ стан Республикасы Мемлекеттік Фармакопея. – Басылым 2. – Алматы, 2009. – Баспа ү й: Жібек Жолы. – 792 б.

3. ГФ СССР Х издания М., Медицина, 1968.– 1080 с.

4. ГФ СССР Х1 издания М., Медицина, 1987. – Том 1. – 336 с.

5. ГФ СССР Х1 издания М., Медицина, 1989. – Том 2. – 400 с.

6. Ділбарханов Р.Д., Датхаев У.М., Амантаева М.Е. Жақ па майлар. Алматы, 2005.– 123 б.

7. Машковский М.Д. - Лекарственные средства. - М.: Медицина, 2008. – Изд. 15-е.

8. Милованова Л.Н., Тарусова Н.М., Бабошина Е.В. Технология изготовления лекарственных форм. Ростов-на-Дону: «Феникс».– 2002.– 448 с.

9. Муляр А.Г. Общая рецептура: учеб.пос. – М., 2009.– 80 с.

10. Торланова Б.О. Машины и автоматы для фасовки и упаковки лекарственных форм. – Шымкент, 2003. – 166 с.

11. Сагиндыкова Б.А., Торланова Б.О., Анарбаева Р.М., Кыдыралиев Б.С. Биофармация и элементы фармакокинетики. – Шымкент, 2008. – 68 с.

12. Маркевич М.П. Руководство к лабораторным занятиям по биофармации. – Шымкент, 2008. – 50 с.

Кері байланыс (сұ рақ тар)

1. Негізгі тү сініктер жә не терминдер.

2. Дә рілік заттар ө ндірісіның міндеттері.

3. Дә рілер ө ндірісін мемлекеттік нормалау

4. Дә рілік тү рлер технологиясында дозалау

№2 ТАҚ ЫРЫП: Қ АТТЫ ДӘ РІЛІК Қ АЛЫПТАРДЫ ДӘ РІХАНАДА ДАЙЫНДАУ. ЖҰ МСАҚ ДӘ РІЛІК Қ АЛЫПТАР.

Мақ саты: қ атты жә не дә рілік тү рлердің фармацевтикалық технологиясын мең геру.

Дә ріс тезистері

Ұ нтақ тар - ішке, сыртқ а немесе инъекцияғ а (сә йкес еріткіште еріткеннен кейін) қ олдануғ а арналғ ан, себілгіштік қ асиеті бар қ атты дә рілік қ алып. Ұ нтақ тарды даярлау Қ Р МФ жалпы статьясымен регламенттеледі. Дә ріханаларда негізінен қ ұ рамында 3-5 жә не одан да кө п дә рілік заттар болатын кү рделі ұ нтақ тар дайындалады. Кү рделі ұ нтақ тарды дайындауда қ ұ рамына кіретін ингредиенттердің физико-химиялық қ асиеттерін жә не олардың мө лшерін ескеру қ ажет. Ұ нтақ тарды дайындау ә дісі олардың біркелкілігін, себілгштігін, мө лшерлеу дә лдігін жә не сақ тағ анда тұ рақ тылығ ын камтамасыз етуі керек. Жеке ұ нтақ тардың салмақ айырмашылығ ы 02.08.2003 №634 бұ йрық бойынша тексеріледі. Буып - тү йілуі қ ұ рамындағ ы ингредиенттердің физико - химиялық қ асиеттеріне сай жү ргізіледі.

Ұ нтақ тардың кең қ олданылуын басқ а дә рілік қ алыптардан ұ нтақ тардың артық шылығ ымен тү сіндіруге болады:

1. Дә рілік заттарының ө те майда ұ сақ талуына байланысты жоғ арғ ы фармакологиялық белсенділігі.
2. таблеткаларғ а, пилюляларғ а қ арағ анда дайындалуы оң ай.
3. сұ йық дә рілік қ алыптармен салыстырғ анда сақ тағ анда тұ рақ ты жә не ық шамды.

Қ ұ рамының ә мбебаптылығ ы, оғ ан органикалық жә не неорганикалық заттар, ө сімдік жә не жануар текті, сонымен қ атар аздағ ан мө лшерде сұ йық, тұ тқ ыр заттар кіргізуге болады.

Ұ нтақ тардың сонымен қ атар кемшіліктеріде бар:

1. Ерітінділермен салыстырғ анда дә рілік заттардың ә серінің баяулығ ы, онда сің уден бұ рын бірінші еруі қ ажет.
2. Кейбір заттар ө здерінің қ асиеттерін қ оршағ ан орта ә серінен ө згертуі мү мкін: а) кристализациялық суын жоғ алтуды, мысалы: натрий сульфаты, натрий тетрабораты жә не т.б. б) ауадан кө міртегі диоксидін сің іріп алып, басқ а қ осылыстарғ а айналуы, мысалы: магний оксид магний корбанатқ а ауысады. в) ауадағ ы оттегімен ылғ алдың ә серінен ө згеруі.
3. Ұ нтақ қ алпындағ ы кейбір дә рілік заттар шырышты қ абатқ а тітіргендіргіш ә сер кө рсетуі (К жә не Na бромидтері).
4. Ащы дә мді, иісті, бояулы заттар қ абылдауғ а ың ғ айсыз жә не жағ ымсыз.

Мұ ндай ұ нтақ тарды ауруғ а капсулада босатады.

Осы аталғ ан кемшіліктердің кейбірулерін ұ нтақ тарды қ аттау есебінде оң ай қ ұ тылуғ а болады.

Жіктелуі. Ұ нтақ тарғ а қ ойылатын талаптар. Ұ нтақ тар қ олдану ә дісі, қ ұ рамы, мө лшерлеу сипаттамасы бойынша жіктеледі (схема бар 135б).

Қ РМФ ұ нтақ тарғ а келесідей талаптар ұ сынылады: себілгіштігі, біртектілігі, жеке массадағ ы рұ қ сат етілген ауытқ у нормасы, тү сі, дә мі, иісі, қ атталуы жә не безендірілуі. Жараны емдеуге зақ ымдалғ ан шырышты қ абық пен теріні, сонымен қ атар жаң а туылғ ан балалармен 1 жасқ а дейінгі балаларғ а арналғ ан ұ нтақ тар стерильді болуы қ ажет жә не асептикалық жағ дайда дайындалуы қ ажет.

Технология сатылары. Ұ нтақ тар технологиясына келесі сатылар кіреді: ұ сақ тау, елеу (дә ріхана жағ дайында сирек қ олданылады), араластыру, мө лшерлеу, қ аттау, безендіру.

Ұ сақ тау (Pulveratio). Ұ сақ тау сатысының мақ саты – тез жә не толық ә серге жету, бө лшектердің мө лшерін кішірейтіп, олардың санын кө бейту арқ ылы біртекті ұ нтақ тә різді қ оспаны алу. Дә рілік заттың ұ сақ тауын кө бейту арқ ылы емдік ә серін жоғ арлату, мынамен тү сіндіріледі, ұ сақ тау ә рдайым беттік ауданды ү лкейтуге ә келеді, сонымен қ атар бос беттік энергияның да кө беюімен тү сіндіріледі. Мұ нда бос беттік энергияның ө згеруі беттік ауданмен беттік керілуге пропорционалды жә не тең деумен кө рсетіледі.

∆ F = ∆ S ∙ δ

мұ нда ∆ F - бос беттік энергияның ө згеруі, н/м;

∆ S - беттік ауданның ө згеруі, м;

δ - беттік керілу, н/м;

Физика курыснан белгілі, бос беттік энергия – бұ л берілген заттардың бетіндегі тең естірілмеген малекулалар кү шінің қ осындысы. Бос беттік энергия қ оры дә рілік қ алыптар технологиясында ү лкен маң ызы бар, ө йткені ол дә рілік заттардың емдік активтілігін жоғ арлатады. Бұ л термодинамиканың екінші заң ы боынша ә рбір дене бос беттік энергияның кішіреюіне ұ мтылады, яғ ни майда ұ сақ талғ ан дә рілік заттар тезірек сің іріледі, ериді жә не т.б.

Дә рілік заттар бө лшектерінің мө лшерін кішірейту арқ ылы емдік ә серін жоғ арлату кез – келген дә рілік қ алыптарда байқ алады – суспензия, жағ ылмаларда жә не т.б. Сондық тан ұ сақ тау кезінде емдік ә серін жоғ ары мақ сатында технологиялық жә не қ абылдау ережелерін сақ тау қ ажет. Дә рілік заттарды максималды ұ сақ тағ ан кезде сонымен қ атар кері ә серлері де байқ алады – диспергирлеу процесі кезінде ауадан ылғ ал мен газды адсорбциялау есебінен босбеттік энергия азаяды. Бұ л кезде ұ нтақ тә різді қ оспа борпылдақ болады, кейде ылғ алданады.

Ең майда ұ сақ тау алу ү шін; дә рілік заттарды ұ сақ тағ ан кезде қ атты индифферентті заттарды (сахароза, лактоза) жә не ұ шқ ыш сұ йық тық тарды (этанол) қ осу қ ажет. Сұ йық тық ұ нтақ тың бетін қ анық тырады, сонымен қ атар ұ сақ тауды да жең ілдетеді. Мысал ретінде камфорамен йодты этанол қ атысында ұ сақ тау болып табылады. Егер этанолды затты толық ерігенге дейін керекті мө лшерде қ осса, онда рекристализация қ ұ былысы жү реді жә не дә рілік зат мысалы йод ұ сақ бө лшектер ретінде, ұ нтақ массасының бойына тарайды.

Дә ріхана практикасында қ ұ рылымы бойынша аморфты жә не кристалды болатын дә рілік заттарды ұ сақ тағ анда ысқ ылау мен езгілеу комбинациясын қ олданады. Келілерді ә ртү рлі формамен мө лшерлерін шығ арады. Кө бнесе фарфорлы келіні қ олданады, олардың жұ мыс істеу кө леміне қ арай жеті номерлі болады.

Дә ріханалық келілердің ө лшемдері. Келідегі дә рілік затты ұ сақ тайтын келсап келі ө лшемдеріне сә йкес келу керек.

Ә рбір келі ө лшемдері ү шін максимум жү ктемесі болады, дә рілік заттарды оптималды ұ нтақ тау ү шін оның кө лемінен 1/20 аспау қ ажет. Дә рілік затты ұ сақ тау ү шін кестеде кө рсетілген уақ ытты қ атаң бақ ылау қ ажет.

Келіде бірнеше дә рілік затты бір уақ ытта ұ сақ тағ ан кезде олар бір біріне тә уелсіз ұ сақ талады, сондық тан зат қ оспасын рационалды ұ сақ тау керек.

Дә рілік затты тез біріктіріп ұ сақ тау болып келесілер табылады. Глюкоза жә не аскорбин қ ышқ ылы қ оспасы 90 - 95 сек ұ сақ талады, ал бұ л уақ ытта глюкозаның ө зіғ ана 118 – 120 сек ұ сақ талады. Анальгин жә не фенацетин қ оспасы 80 – 82 сек ұ сақ талады, ал фенацетин жеке 93 – 95 сек.

Келіні сыртынан глазурьмен жабады, ал ішкі беті саң ылаулы болады. Дә рілік затты ұ сақ тағ ан кезде аздағ ан мө лшері келіде жоғ алады. Жоғ алу мө лшері заттың қ ұ рылымымен анық талады, яғ ни затты қ осқ ан кезде келідегі дә рілік заттың жоғ алу мө лшерін білу қ ажет. Осығ ан орай қ атысты жоғ алуды білу қ ажет. И. А. Мураьев пен Д. Д. Козьмин экспериментінде № 1 келіде ұ сақ тағ ан кезде кө птеген дә рілік заттар ү шін жоғ алу мө лшері анық талғ ан, олар 8.2 кестеде кө рсетілген № 1 келіге есептелген басқ а келілер ү шін жоғ алу мө лшерін беттік жұ мыс коэффициентіне кө бейтеді (8.1 кесте, 4 бағ ананы қ ара).

Қ атыстық жоғ алту мө лшерін есептей отырып, ұ сақ тауды келі саң ылауында аз жоғ алатын заттан бастау керек. СССР ДМ фармацианың ғ ылыми зерттеу институтының барлық союзынан келіні қ олдануды жең ілдету ү шін столғ а орнатуын ұ сынғ ан (8.1 сурет). Ол келі ұ стағ ыштан (1), резина сақ инадан (2) жә не столды зақ ымдамайтын қ орғ ағ ыш беттен тұ рады. Штырьғ а (5) келі ұ стағ ышта бекітеді. Келідегі прорез (6) штырдағ ы фиксатормен (7) сә йкес келу керек.

Елеу (cubratio). Ұ нтақ тар қ ұ рамында бө лшектердің ө лшемі ә ртү рлі болса полидисперсті, ал бө лшектердің ө лшемі бірдейи болса монодисперсті болады. Қ ұ рамы монодисперстіге ұ қ сас кейбір ұ нтақ тар бар, мысалы ликоподий (плаун спорасы).

Елеудің мақ саты – бө лшектердің ө лшемі бірдей ө нім алу дә ріхана тә жірибесінде елеу сирек қ олданылады. Ұ нтақ тардың бө лшектерінің ө лшемін визуальды тү рде анық тайды. Дә ріханада негізінен ұ сақ талғ ан ДӨ Ш- ын елейді. Қ ауіпсіздік техникасын сақ тау мақ сатында елеу барысында штоны қ ақ пақ пен жабады, бұ л ә сіресе улы жә не оң ай жанатын заттармен жұ мыс істегенде ө те маң ызды.

Бө лшектерді ө лшемі бойынша білуді штолы талдаумен анық тайды, бұ л «ұ сақ тау жә не елеу» фармакопиялық бабына сү йенеді.

Араластыру (mixtio). Араластыру сатысының мақ саты – біртекті ұ нтақ ты қ оспаны алу. Араластыруды Исламгулов.М.Х. немесе басқ а аппараттарда, яғ ни келіде ұ сақ таумен бір уақ ытта жү ргізеді. Кү рделі ұ нтақ тардың екі негізгі араластыру жағ дайы бар: кү рделі ұ нтақ тардың ингридиенттері бірдей немесе шамамен бірдей мө лшерде жазылғ ан.

Бірінші жағ дайда дә рілік заттардың қ асиетіне байланысты жазылғ ан ұ нтақ тарды араластырудың бірнеше варианттары болуы мү мкін.

Ұ нтақ ты ингридиенттерінің физикалық қ асиеті шамамен бірдей (тығ ыздығ ы, кристалдық қ ұ рылымы жә не т.б.).

Rp: Amydopyribi

Analqini ana 0.25

Misce fiat pulvis

D.t.d. № 10

S: Кү ніне бір ұ нтақ тан екі рет.

Бұ л жағ дайда дірілік заттардың физикалық қ асиеті бірдей болғ андық тан араластыру ретінің маң ызы жоқ сияқ ты, бір келінің саң лауына кө бірек тұ рып қ алады соны ескеру керек. (8.2 кестені қ ара) Амидапиринді анальгиннен салыстырғ анда, ол оң ай келі саң лауында тұ рып қ алады, сондық тан сақ талу мен елеуді анальгиннен бастау керек (8.1 кестені қ ара).

2, 5г амидопиринді №4 келіге салып, ұ сақ тап, бө лшектеп 2, 5г амидопиринді қ осады, 2 минут бойы араластырады (8, 1 кестені қ ара). Ұ сақ тау жә не араластыру біркелкілігін визуальды тү рде тексереді. Капсулағ а 0, 5 г мө лшерлейді. Физикалық қ асиеттері бойынша айрық ша ингридиенттер.

Гидрофобты заттар гидрофильді заттарғ а қ арағ анда тез тұ танады. Заттың тығ ыздығ ы оның тұ тануын сипаттайды. Мысалы, магний оксиді қ анттың тығ ыздығ ы мен кө лемдік массасын салыстырғ анда келесі мә ліметтер алынды.

Магний оксид жоғ ары тығ ыздығ ына қ арамай оң ай тұ танады.

Rp: Magnesii oxydi

Calcii carbonatis ana 0.3

Misce fiat pulvis

D.t.d. № 1 г

S: кү ніне 1 ұ нтақ тан 3 рет

№5 келіде 3, 6 г кальций карбонатын ұ сақ тап (8.3 кестені қ ара), сосын бө лшектеп 3, 6 г магний оксидін қ осады. Қ ыша капсулағ а 0, 6 г 0- нан мө лшерлейді.

Екінші жағ дайда тиімді араластыру ү шін, ұ сақ тау мен араластыруды ең аз мө лшерде жазылғ ан дә рілік заттан бастайды. Аз мө лшерде жазылғ ан дә рілік заттың жоғ алуы (қ атынасты пайызда), оларды таза кү йінде келіде басқ а заттармен ү гітпегенде маң ызы зор.Осыдан келесі ережелер шығ ады: араластыру кезінде бірінші келіде кө п мө лшерде жазылғ андә рілік затты ысқ ылау қ ажет, саң ылауларды жабу ү шін, сосын капсулағ а саламыз.Егер жазбада бірдей мө лшерде бірнеше зат жазылғ ан болса, онда бірінші келі саң ылауында аз жоғ алатын затты ысқ ылайды.

Мө лшерлеу. Ұ нтақ тарды мө лшерлеу екі жолмен жү реді:

1. Массасы бойынша
2. Кө лемі бойынша

1. масса бойынша мө лшерлеу негізгі ә діс болып табылады. Ол кө лем бойынша мө лшерлеуге қ арағ анда анағ ұ рлым дә лірек болып келеді.ә детте қ ол жә не дә ріханалық таразымен ө лшейді. Жұ мыс бастау алдында таразы тостағ аншасын этанол жә не эфирге малынғ ан мақ тамен сү ртеді.

2. Кө лемі бйынша мө лшерлеу дә лдігі тө мен, бірақ ө німділігі жоғ ары болып келеді. Бұ л кезде дозатор мысалы ДПР-2 қ олданылады. Ол дозасы 0, 1-2г дейінгі себілгіш дә рілік затты ө лшеуге арналғ ан кө лемдік дозатор болып табылады. ДПР-2 толық цилиндр корпусы бар, қ имылдағ ыш штокі бар. Жұ мыс істеу принципі осы ұ нтақ қ а дозатор ұ штарын енгізу кезіндегі, ұ нтақ тарды рә сімдейтін басқ ару бө лігі арқ ылы жұ мыс істейді.

МФ ХІ бойынша массадағ ы аутқ у аппаратурағ а тә уелсіз келесі тү рде болу керек.

Ұ нтақ массасы: г Ауытқ у %

0, 1- ден жоғ ары + 15

0, 11-0, 30 + 10

0, 31-1, 0 + 5

1, 0 жоғ ары + 3

Ұ нтақ тарды рә сімдеу жә не безендіру. Егер рецептте упаковка тү рі кө рсетілмесе онда ұ нтақ тарды қ ағ аз капсулаларда жіберу керек.

Жапыстырылғ ан қ ағ аз – Квасцпен фиксацияланғ ан жануар клейімен жапыстырылғ ан целлюлозалы масса болып табылады.мұ ндай қ ағ аздан жасалғ ан капсулалар гигроскопиялық емес жә не ұ шқ ыш емес заттарды рә сімдеугеарналғ ан.

Балауызды жә не парафинді қ ағ аз -жапыстырылғ ан қ ағ аз балауызбен жә не парафинмен сің ірілген. Ол ылғ ал жә не газ жібермейді. Гигроскопиялық заттарды мысалы эуфиллин сиақ ты оттегі, ауа, кө мірқ ышқ ылынан ө згеретін заттарды рә сімдеуге ың ғ айлы. Мұ ндай капсулаларғ а ментол, камфора, жә не т.б. заттарды рә сімдеуге болмайды.

Пергаментті қ ағ азды кү кірт қ ышқ ылымен жуылғ ан жандырылмағ ан қ ағ аздан алады. Содан соң қ ышқ ылды жуып пергаментті кептіреді. Пергаментті қ ағ азда ментол, камфора жә не т.б. ұ шқ ыш балауызбен парафинде еритін заттарды рә сімдейді.

Целлофан - ацетилцеллюлозды жә не т.б. табиғ аттағ ы пленка, ылғ алды аз ө ткізу ү шін целлюлозды лакпен лактайды.

Ұ шқ ыш заттармен бө лінбеген ұ нтақ тарды флакондармен тығ ындармен жабдық тағ ан ыдыстарда жібереді. Соң ғ ы жылдары арнайы полиэтиленді пленкадан жасалғ ан пакет қ олданып жү р. Кейбір жағ дайда рецептте – арнайы арнайы капсулаларда жіберу керек деп жазады. МФХІ –да арнайы статья бар «Сарsulae» деген.

Медициналық капсулалар - ол арнайы желатиннен дайындалғ ан қ оржан.

Капсулалардың қ олдану мақ саттары.:

1. Ас қ орыту жү йесінің кілегейлі қ абатын бояулардан сақ тау ү шін

2. Асқ азан арқ ылы дә рілік заттардың ө згеріссіз ө туі ү шін

3. Жағ ымсыз иісін жасыру ү шін

Желатинді капсулалар иістенгіш жә не гигроскопиялық заттарды рә сімдеуге ың ғ айлы.

Желатинді капсулалар. Арнайы кө лемді (жұ мсақ жә не қ атты)ө ндірістік жолымен желатин негізінде дайындалады. Дә ріханалық практикада тек қ атты желатинді капсулалардың қ ақ пағ ын қ олдану 2 бө ліктен тұ рады. 7 тү рлі капсула бар 0, 1- 1, 5г –ғ а дейін ұ нтақ тар тә різді заттар сияды. Сондай-ақ капсулалар «ішек» капсулалары болу мү мкін, олар қ ышқ ылды ортада ыдырамайды.

Қ ұ рамында экстракті бар ұ нтақ тар. Экстракттар-дә рілік ө сімдік шикізатынан алынғ ан концентрлі сығ ынды болып табылады. Консистенциясы бойынша: сұ йық экстаркттар (ехtгасtа fiuidi), қ ою экстракттар (ехtгасtа spissa), қ ұ рғ ақ экстракттар (ехtгасtа sicca) болып бө лінеді. Ұ нтақ тар технологиясында кө пшілігінде белладонна экстрактты қ олданылады. Ө ндірісте қ ұ рғ ақ белладонна экстракттының 1: 2 жә не қ ою белладонна экстрактты 1: 1 қ атынасында ө ндіріледі. Дә ріханада дайындау ың ғ айлы болу ү шін, МФ ХІ басылымының бабына сә йкес оның қ ою тү рінен ерітінді дайындайды - Ехtгасtum ВеІІаdonnае soiutum 1: 2. Ол ү шін қ ою экстракттың 100 бө лігін: 60 бө лік су, 10 бө лік этанол, 30 бө лік глицерин қ оспасында ерітеді. Су негізгі еріткіш, глицерин пептизатор рө лін атқ арады, яғ ни ол ерітіндіні коагуляциядан жә не бө лшектердің іріленуінен сақ тайды. Этанол экстрактың ерігіштігін жоғ арлатады жә не де антисептик рө лін атқ арыды. МФ ХІ бойынша қ ою экстрактты сақ тау мерзімі 15 кү н.

Дә л жә не ың ғ айлы ө лшеу ү шін эмпирикалық немесе " кө з" пипеткасымен ө лшейді жә не флаконды арнайы этикеткамен безендіреді.

Мысалы, қ ою белладонна экстракт ерітіндісінің 20 тамшысы 0, 5 г тең. Яғ ни 0, 1 г қ ою белладонна экстракт ерітіндісі 4 тамшығ а тең, ал 0, 1 г қ ою экстракт 8 тамшығ а тең.

Extractum Belladonnae solutum 1: 2

0, 1 қ ою экстракт=8 тамшы ер-ді

Осы этикетканы қ олдана отырып, рецептте жазылғ ан белладонна экстракт ерітіндісінің мө лшерін есептейміз. Мысалы, рецептте белладонна экстрактісі 0, 15 г берілген. Жоғ арыда кө рсетілген жазба бойынша қ ою белладонна экстракт ерітіндісі 12 тамшығ а тең.

Бояғ ыш заттары бар ұ нтақ тар. Бояғ ыш заттарды (метилен кө гі, ри-бофлавин жә не т.б.) аз мө лшерде жазады. Себебі бұ л заттар келі, келсапты ластайды, сондық тан бояғ ыш заттарды екі бояғ ыш емес заттардың қ абатында араластыру керек. Осылай жұ мыс істеу барысында бояғ ыш заттардың жоғ алуы азаяды, келі мен келсап жә не басқ а да кө мекші заттар ластанбайды.

Капсулаланғ ан ұ нтақ тар ауыз қ уысының шырышты қ абығ ын бояғ ыш заттармен ластанудан сақ тайды.

Қ иын ұ нтақ талатын ингредиенттері бар ұ нтақ тар. Ұ нтақ дайындауда кө бірек қ олданылатын қ иын ұ нтақ талатын заттарғ а: ментол ти-мол камфора, йод жатады. Олар ұ шқ ыш еріткіштерде, кө бінесе этанолда жақ сы ериді. Сондық тан бұ л заттарды ұ нтақ қ ұ рамына ерітінді тү рінде енгізу керек. Еріткіш буланғ аннан кейін қ иын ұ нтақ талатын зат, рекристаллизация қ ұ былысы есебінен ұ нтақ массасында біркелкі таралады.

Ментол, тимол камфораны еріту ү шін 90% этанолды 1: 1 қ атынасында, ал йод ү шін 95% этанол 1: 10 қ атынасында алынады.

Бояғ ыш дә рілік заттар

Акрихин Метилен кө гі

Бриллиантты жасыл Рибофлавин

Иньө кцияғ а арналғ ан индигокармин Фурацилин

Этакридин лактаты Калий перманганаты

Жұ мсақ дә рілік қ алыптар

Линименттер – сұ йық жағ ылмалар - ө зінің атауын латынша linire - ысқ ылау деген мағ ынаны білдіреді, яғ ни теріге ысқ ылау ү шін қ олданылады, сирек жағ дайда тампон жә не таң у тү рінде кездеседі.

Кейінге дейін линименттер жеке арнайы дә рілік қ алып ретінде саналды, олар дене температурасында еритін қ оймалжың сұ йық тық, қ ұ рамы бір немесе бірнеше дә рілік зат жә не негізден тұ рады. Линименттердің сұ йық жағ ылмалар тү рінде ө зіне тә н ерекшеліктері бар.Оларды даярлау ү шін негіз ретінде жиі ө сімдік (кү нбағ ыс, бадам, шабдалы, майсана) майларын, тазартылғ ан терпентин майын, вазелин майын, димексид, метилсалицилат, хлороформ, эсилон жә не т. б. қ олданылады.