Сыныптан тыс жұмыстардың формаларын шолу.

Сыныптан тыс жұ мыстардың мақ саты, оқ ушыларды қ амтуы, дайындаудың ә дістемесі, ө ткізу ә дістері жағ ынан бір – бірнен айырмашылық тары болады. Географиялық ү йірмелердің негізгі мақ саты географияғ а қ ызығ атын оқ ушылардың танымдық қ ызығ ушылығ ын қ анағ аттандыру. География ү йірмесі тұ рақ ты жұ мыс істеп бірнеше немесе ә ртү рлі жастағ ы оқ ушыларды қ амтиды. Ү йірмеге оқ ушылардың ең тө менгі мө лшері 15 – оқ ушы.

География ү йірмесінде табиғ атына ө ндіріс орындарына таным жорық жасап кө ң ілді тақ ырыптар география кештерін ө ткізу арқ ылы оқ ушылардың танымдық қ ызығ ушылық тарын арттырамыз. Ү йірме мү шелерінің отырысында ү йірме кең есінің тө рағ асы сайланып жарғ ысы жасалады. Ү йірме жұ мысының жетістігітоқ санғ а жарты жылғ ы жасалатын жоспарына, онда қ арастырылғ ан іс-шаралардың орындалуына байланысты. Ү йірме жұ мысын жоспарын қ ұ рғ анда оқ ушылардың дайындығ ы жергілікті жердің жағ дайы ескерілуі тиіс.

Оқ ушылардың қ ызығ ушылығ ын анық тау ү шін ү йірме мү шелерімен сауалнама жасау керек. Сауалнанама сұ рақ тарында географиялық ү йірмеде жұ мысында атқ арылатын география ғ ылымының мә селелері қ арастырылу керек.

Оқ ушылар сұ рақ тардың ішіндегі ө здері қ ызығ атындыратының астын сызады. Ү йірменің тақ ырыбы ә ртү рлі болуы немесе бір мә селені қ арастыруы мү мкін. Егер ү йірме бір мә селені қ арасытырса оны жан – жақ ты терең детіп оқ иды. Жұ мысты жаң а бастағ ан мұ ғ алім ә ртү рлі мә селені бірден қ арастыруы тиімсіз.

Ү йірме мү шелері географиялық ә дебиеттердің билеогеографиясын қ ұ рып, география кабинетін безендіріп, кө рнекі қ ұ ралдар жасап, мектеп кітапханасында кө рме ұ йымдастыруғ а кө мектесу сияқ ты жұ мыстар беріледі. Жас ө лкетанушылар, жасметеоролог, тағ ы басқ а жас геолог, фенолог, жас турист. Ү йірме мү шелерінің қ оғ амдық пайдалы ең бегінде жү ргізілетін ө лкетану ізденіс жұ мыстары жатады. Ү йірменің тағ ы бір бағ ыты танымжорық тық туристік жұ мыстар, танымжорық аудандық немесе таным спорттық – туристік ұ йымдастырудың ұ рық сатымен белгілі бір табиғ ат кешендерін немесе ө ндіріс орындарымен танысу бағ ытында жү ргізіледі таным жорық ты дайындап ө ткізу жә не жиналғ ан деректерді талдау кезең дерінен тұ рады.

География ү йірмесінің жұ мысының отырыс сабақ тың мақ саты жө ніндегі кіріспе сө зі, ү йірме мү шелерінің атқ арғ ан істері туралы сө зі оқ ығ ан қ ызық ты ғ ылыми кө пшілік географиялық ә дебиеттерді талдау, оқ у бейнефильдерінің ү зінділерін кө ру қ ызық ты географиялық ә дебиеттерден ү зінді оқ у, ә ртү рлі сө зжұ мбақ, сө зтізбек бейнежұ мбақ, ү йірме отырыстарында ғ ылым географтарды ауылды жерлерге ең бекерлер мен кітапхана қ ызметкерлері мен кездесу ө ткізу болады.

Таным жорық кезінде жиылғ ан деректердің кө мегімен кө рме ұ йымдастыруғ а болады. Ү йірме жұ мыстарының тү рлерінің ішінде сыныптан тыс оқ у басым бө лігі сыныптан тыс оқ уғ а оқ у алады. Сыныптан тыс оқ у арқ ылы оқ ушылардың ойлау кең істігі кең ейеді.

Қ осымша ғ ылыми – кө пшілік ә дебиеттермен жұ мыс істеуге дағ дыланады. Оқ ушыларды географиялық ә дебиеттердің қ ызуғ ышылығ ын арттырудың келесі кезең і географияның ө зекті мә селелеріне арналғ ан географиялық конференцияларды ө ткізуге дайындау бірнеше ә дебиеттерді пайдаланудағ ы қ ажет етеді. Конференцияларғ а баяндама стндтер аудиовизуольды ә дибиеттер кө рмесі ұ йымдастырылады.

Географиялық конференцияларғ а 2 -3 апта дайындалады. Конференция ө тпелі уақ ыт, оқ ушыларғ а алдынала хабарланып жоспар пайдаланатын ғ ылыми кө пшілік ә дебиеттердің тізімі, баяндама жасайтын оқ ушығ а мұ ғ алім дағ дымен жасына байланысты конференцияның мазмұ ны ә ртү рлі болады. Конференция тақ ырыбы қ азіргі кезең ң нің эканомикалық саяси жағ дайларын еліміздің жетістіктерін адаммен қ оғ амның қ арым – қ атынсын мектептің ө лкетану ізденіс жұ мыстарын қ амтуы мү мкін. Мысалы: 10 – шы сыныпта дү ниежү зінің халық тарын ө ткенде оқ ушыларғ а болашақ тың қ аласы жобасын жасауды ұ сынады. Жобалауғ а тө мендегі талаптар қ ойылады:

1. Жобалаудағ ы қ оршағ ан табиғ и ортаның ерекшеліктері мен тепе – тең діктің сақ талуы
2. Қ аланың сә улетінің арнайы есеппен салуына бағ а беру қ оршағ ан ортаның эканомикалық жағ дайының қ ала қ ұ рлысының қ оршағ ан ортаның экологиялық жағ дайын ескере отырып арнайы есеппен салынуына бағ а беру.

Жобалар кө рнекті болып кө пшіліктің алдында қ орғ алуы керек. Конференция алдында оқ ушылар қ алалар географиясы жө нінде жазылғ ан ә дебиеттерді оқ иды. Жобаларды қ орғ ау мұ ғ алімнің кіріспе сө зінен бастайды. Қ алағ а тө мендегі жоспарлар бойынша сипаттама беріледі:

1. Географиялық орны мен табиғ ат жағ дайлары
2. Қ аланың тарихы; А) оң т. Революциядан бұ рынғ ы тарихы; Ә) геогғ асырдағ ы тарихы; Б) қ аланың тарихы мә дени ескерткіштері
3. Жалпы шолу: А) кә сіпорындары; Ә) қ ала қ ұ рлысы; Б) қ ала маң ы шаруашылық тары
4. Қ ала мә дениеті мен жоғ арғ ы жә не орта арнайы оқ у орындары
5. Қ аланың даму болашағ ы

Жоғ арыда кө рсетілген жоспар бойынша мен тұ ратын қ ала атты конференцияда қ ала туралы шығ армалар жарысын (байқ ауын) ө ткізіп ә ртү рлі баяндама, рефераттар қ орғ алады. Конференцияны 35 – 45 минуттан 5 – 6 сабақ қ а жоспарлауғ а болады.

Географиялық кештер сыныптан тыс шаралардың ең кең тарағ ан география кештері. Конференциядан айырмашылығ ы танымдық мақ саты оқ ушылардың жә не қ ызық тырушыларын арттыратын шара болып табылады. География кештер сыныптан тыс жұ мыстардың ү йлесуімен ерекшеленеді. Онда баяндамалар оқ ылып қ абырғ а газеттері ө ткізіледі. Оқ утанымдық фильмдер ө ткізіледі.

Сыныптан тыс жұ мыстардың формасының бірі география апталығ ын ө ткізу. Географиялық апталық та 1 – 6 апта аралығ ында сыныптан тыс іс шаралар ө ткізіледі. Географиялық конференция мектеп олимпядасы ә ртү рлі жарыстарғ а, география кештеріне оқ ушыларды кө птеп тарту арқ ылы танымдық қ ызығ ушылық тарын анық тау сыныптан тыс жұ мыстардың мұ ндай формасы дү ниетану, жаратылыстану, география пә ндерін барлық оқ у шаралардың барлығ ын қ атыстыруғ а мү мкіндік береді.