Халықаралық туристік ұйымдардың даму тарихы

Ә ртү рлі елдер арасындағ ы туристік жә не кө ліктік ұ йымдарының біріге отырып жасағ ан ә рекеттерін келістіру қ ажеттігі экономикалық -ә леуметтік-мә дени байланыстардың дамуына байланысты 20-жылдардың басында-ақ біліне бастады. Осығ ан байланысты 1925 жылы туризмді ү гіттеудің ресми ассоциацияларының Халық аралық конгресі қ ұ рылды. 1927 жылы ресми туристік ұ йымдардың Халық аралық конгресі, ал 1930 жылы туризмді ү гіттеу мен ресми туристік ұ йымдардың Халық аралық одағ ы қ ұ рылды.

1937 жылы аталғ ан ү ш ұ йым негізінде Парижде ресми туристік ұ йымдардың Халық аралық одағ ы (РТҰ ХО) қ ұ рылды. Бул ұ йымның мү шелері ү кіметтік ұ йымдар, сондай-ақ ұ лттық туристік ұ йымдар ретінде оладың ұ лттық ү кіметімен мойындалғ ан ү кіметтік емес ұ йымдар да болды.

1969 жылы БҰ Ұ -ның Бас ассамблеясының резолюциясымен ү кіметтік емес РТҰ ХО ү кіметаралық Дү ниежү зілік туристік ұ йым (ДТҰ) болып қ ұ рылды.

Жалпы туристік ұ йымдарды келесі белгілер бойынша жіктейді: 1) Ұ лттық -территориялық. Мұ ның ө зі 3-ке бө лінеді: халық аралық, ә) аймақ тық б) ұ лттық. Олардың қ ыметтері аталғ ан бағ ыттарда анық талады. 2) Қ оғ амдық -мемлекеттік белгілері бойынша ү кіметтік, қ оғ амдық, жеке болып бө лінеді.

3) Іс-ә рекеттік белгілері бойынша: реттеушілік, жабдық таушылар, рыноктағ ы агенттер, жобаны ұ йымдастырушылар, кең есшілер, машық тандыру ұ йымдары, баспагерлер, кә сіби ассоциациялар, саудалық жә не тұ тынушы ү йымдар. 4) Қ ызмет саласы бойынша: кө ліктік (ә уежайлық, автобус, автомобильді жә не круиздік), турагенттер, туроператорлар, жергілікті кә сіподақ тар).

Енді халық аралық туристік ұ йымдарғ а тоқ талайық. Алғ ашқ ысы: Дү нежү зілік туристік ұ йым (Would Tourism Organisiation).

ДТҰ -ә лемде ең танымал жә не ең ә йгілі ұ йым болып саналады. 1975 жылы 2 қ аң тарда БҰ Ұ -ның Генералды Ассамблеясында халық аралық ү кіметтік стандартқ а сай жаң а ұ йым болып қ ұ рылды. Қ азіргі уақ ытта ДТҰ -ның 140-тан аса мү шесі бар. 1977 жылдан бастап штаб квартирасы – Мадрид қ аласы.

ДТҰ -ның мақ саттары:

- Халық аралық жә не ішкі қ атынаста ә лемдік туризмнің қ абілеттілігін кең ейту, тү сінішпеушілікті жою, адамдардың тұ рмыс-тіршілігін жақ сарту;

- Ө мір сү ру бағ ытын жақ сарту, шетелдік туристік ұ ймдармен байланысқ а шығ уғ а кө мектесу, кө лік жолдарын кең ейту;

- Саяхат кезінде адамдардың ғ ылыммен, мә дениетпен, тікелей қ атынаста болуына жағ дай жасау;

- Туристтерді қ абылдау мү мкіндігі бар елдерде осы саланы дамыту;

- Елдер арасындағ ы қ ызметті дамытуда халқ аралық агенттер ролін атқ ару;

- Ә р тү рлі туроператорларды біріктіріп, олардың қ ызметін жақ сы жолғ а қ ою;

- Жоғ арыда аталғ андардың барлығ ын тиімді жолмен жү зеге асыру.

Ал ДТҰ -ның жұ мысының бағ дарламасы келесі бағ ыттар бойынша анық талады. Даму мақ сатындағ ы ә ріптестік. ДТҰ -ның болашақ тағ ы ең басты тапсырмаларның бірі – туризм саласындағ ы дамушы елдер арасында туризмге қ атысты барлық технологияларды тарату. Жә не де ДТҰ БҰ Ұ ДБ ПРООН –ның (Программы развития Организаций Обьединенных Наций) орындаушы аген ті болып табылады. Туризмді дамытудағ ы сапасы бойынша ДТҰ ә р тү рлі тә жірибелік компоненттерді біріктіріп, туристік ө німдердің жағ дайлары мен сапасын жақ сарту. Туризмге қ ажетті кадрлар дайындауда ДТҰ -ның мақ саттары мен міндеттері ө зіне мү ше елдердегі оқ у орындарында жоғ ары кә сіби мамандарды даярлауды қ олғ а алып, сол ү шін қ ажырлы ең бек ету. Туризмді тиянақ ты дамыту бойынша ДТҰ -ның басты мақ саттары болашақ ұ рпақ тың жақ сы ғ ұ мыр кешуіне арналады. Туризм жә не технология. Жаң а ғ асырдағ ы жаң а ақ параттық технология бойынша ДТҰ -ның басты жұ мысы ақ параттық технологияларды туризм сферасында қ алыптастыру, осы салада дамығ ан жә не дамушы елдердің арасындағ ы айырмашылық ты азайту. Яғ ни барлық елдерге барынша бірдей қ олайлылық жасау.

ДТҰ -ның ең жоғ ары органдаы:

Жоғ арғ ы органы – Генералды Ассамблея. Ассамблея ә рбір екі жыл сайын кезекті сессияларын ө ткізеді. Бұ л отырыста ұ ймның алдағ ы мақ саты, жұ мыс жоспарлары, бюджеттегі кейбір ауқ ымды мә селелер қ аралады.Тө рт жылда бір рет ұ йым ө здерінің бас секретарларын тағ айындайды.Жә не де Ассамблея сайлаушы делегаттардан қ ұ ралып, делегаттар қ атары нақ ты жә не қ аумдасқ ан мү шелерден тұ рады. Генералды Ассамблеяның негізгі қ ызметтері:

- ДТҰ -ның президенті мен вице президентін таң дау;

- Ұ йымның бү кіл бағ дарламаларының жұ мысын бекіпу;

- Ұ йымның орындаушы советінің мү шелерін, секретарларын таң дау;

- Халық аралық ұ йымдардың жә не басқ арушылардың, жеке меншік ұ йымдардың келісуімен ө кілеттілікті бө лу жә не бекіту;

Аймақ тық ө кілдер. ДТҰ -ның аймақ тық ө кілдері Африкада.Америкада, Азия мен Тынық мұ хиты аймақ тарнда Таяу Шығ ыс жә не Еуропада тікелей қ ызметтерін атқ арады.Олар сол аймақ тарда ұ лттық туристтік салаларғ а дем беріп, олардң дамуна жағ дай жасайды.

Орындаушы кең ес - Дү ниежү зілік туристік ұ ймның басқ арушы органдарының бірі жә не осы ұ йымдағ ы бюджет мә селесіндегі жұ мыстарғ а жауапты. Осы жұ мыстарғ а жоспар қ ұ рып, жылына екі рет ө з отырысын ө ткізеді. Ұ йым 27 мү шеден тұ рады, яғ ни ДТҰ -ғ а кіретін ә рбір нақ ты бес елге бір орын тағ айындалады. Испанияда ДТҰ -ң штаб квартирасы орналасқ андық тан, бұ л ел орындаушы кең естен бір орынғ а ие болады.

Жалпы 1980 жылдан бастап 27 қ ыркү йекте «Бү кілә лемдік туризм кү ні» аталып тойланнып келеді. Жыл сайын осы мейрамда жаң а ұ рандар айтылады. Мысалы 2003 жылы айтылғ ан ұ ран: «Туризм – кедейшілікпен кү рестегі ең қ ажетті фактор жә не ә леуметтік саланы жаң а жұ мыстармен қ амтамасыз етудегі сала».

Ә уе кө лігінің халық аралық қ ауымдастығ ы (International Air Transport Associаtion - Iata) IATA - халық аралық авиатасымал ү шін бү кілә лемдік ұ жым. Ұ жымның 1919 жылы негізі салынып, 1945 ж 2-дү ниежү зілік соғ ыс аяқ талғ ан соң оның жұ мысы қ айта жанданды. Сонымен қ атар IATA-халық аралық рейстерді жү зеге асырып, авиациялық компаниялардың кә сіби қ ауымдастығ ын ұ сынып отыр. Ұ йымның жоғ арғ ы органы - Бас Ассамблея. Жыл сайын президент пен орындаушы комитет осы Ассамблея шаң ырағ ында тағ айындалып отырады. Мақ саты – Азаматтық авиациядағ ы халық арлық ұ йымдардың саясатын шынайы тү рде жү зеге асыру. IATA – адамдардың ә лемнің бір нү ктесінен екінші нү ктесіне орын ауыстыруына жағ дай жасау, хаттар мен жү ктерді ауқ ымды тү рде тарату, ә р тү рлі дә режедегі ә уе сапарларын кең ейту болып табылады. Кең істіктегі тариф бағ асын ретке келтіру осы ұ йымның ең басты атқ аратын жұ мыстарының бірі. Тариф бағ асын бір ауыздан бү кіл халық аралық авиокомпаниялар арасында ә р елдің ү кімет басшыларымен келісе отырып бекітеді. «Ә ркім ө з-ө зіне қ ожа» дегендей ә рбір ел ұ йым бекіткен шарттарды яғ ни тарифтерге бағ ынуғ а, не болмаса оны қ абылдамауды ө зі шешеді. Тіпті ол тарифтерден ү зілді-кесілді бас тартып, ө зіне тиімді шарттарды енгізуі мү мкін. Міне, IATA осы келіспеушіліктерді мү мкіндігінше болғ ызбауғ а, болғ ан жағ дайда оны ымырашылық пен шешуге ат салысады.

IATA мү шесіне 259 ә уе компаниялары кіріп, халық аралық дең гейдегі ә уе жолдарында ә р-тү рлі тасымал жасайды. Ә лемдегі ең ә йгілі ә уе компаниялардың бірі - «Аэрофлот». Бұ л ә уе компания 1989 жылдан IATA-ның мү шесі. Ресейдегі басқ а да ә уе компанияларды мысалғ а келтіретін болсақ, олар: «Трансаэро», «Пулково», «Домоделдовское ПО», «Внуковское авиалинии». IATA мү шесі болу ү шін ә уе компаниялары ү немі халық аралық дең гейде жү к тасымалдауғ а кепіл бола алатын сертификат иемденуі тиіс. Ол сертификатты ә уе компания Азаматтық авиацияның халық аралық ұ йымына мү ше елде орналасса ғ ана ала алады.

IATA-ның қ ызметін жер шарында ү ш ү лкен аймақ қ а бө леді: 1) Солтү стік жә не Оң тү стік Америка, Тынық мұ хитынан Шығ ысқ а қ арайғ ы аймақ. 2) Еуропа, Африка жә не Таяу Шығ ыс. 3) Азия, Аустралия жә не Тынық мұ хитынан Батысқ а қ арайғ ы аймақ.

Ұ йымның атқ аратын қ ызметі:

- Техникалық салада ұ йым техникалық аспектілермен халық аралық ұ шу жолындағ ы ұ йымдардың талаптарын, байланыс жү йесін реттеп отырады;

- Заң герлік саласы. Бұ л салада ұ йым қ ызметі конвенцияларда, агенттік келісімдерде, халық арлық басқ арушылардың бітімінде кө зге тү седі;

- Қ аржы. Қ аржылық қ ызметке талдау жасау, тариф саясатындағ ы ү йлесімділік, есептеу жү йесінің автоматтандыруы секілді қ ызметтер осы салағ а кіреді.

- Агенттік жұ мыс. Агенттіктерді билет сату бойынша аккредиттеу, мамандар даярлау.

- Қ ауіпсіздік қ ызметі. Жолаушылардың қ ауіпсіздігін толық қ анды тү рде қ олғ а алу, ә уе жолындағ ы ұ шақ тардың қ ауіпсіздігін сақ тау.

Азамматтық авиацияның халық аралық ұ йымы. (International civil Aviation organisаtion). Бұ л ұ йым 1944 Чикаго конвенциясында БҰ Ұ -ның кө мегімен дү ниеге келді. ICAO ә уе кө лігіндегі индустрияда барлық елдердің тең дә режеде болуына негізделген. Ал ұ йым алдындағ ы басты міндет – халық аралық нормалар мен стандарттағ а сай маманданғ ан жә не экономикалық тиімділігі жоғ ары жү к тасымалдаушы ә уе компанияларын қ амтамасыз ету, дамыту.Ұ йымның алғ а қ ойғ ан мақ саттары: