Төтенше жағдай туралы түсінік.

Адамның тіршілік қ ауіпсіздігінің мың жылдық тә жірибесінде, кез-келген ә рекет ету тү рінде абсолютті қ ауіпсіздікке жету мү мкін емес. Демек, кез-келген іс-ә рекет потенциалды қ ауіпті. 1–суретте адамның тіршілік қ ауіпсіздігі мен табиғ и жә не техногенді сипаттағ ы тө тенше жағ дайлардың ө зара байланысы келтірілген.

1-сурет

«Тө тенше жағ дай» сө з тіркесі тіршілік қ ауіпсіздігін бұ зуғ а келтіретін қ ауіпті оқ иғ аларды анық тайды.

Тө тенше жағ дай– белгілі территорияда апаттың, стихиялы жағ дайдың немесе катастрофаның салдарынан туындағ ан, адамдардың ө ліміне алып келуі мү мкін, адам денсаулығ ына зиян келтіретін, қ оршағ ан ортағ а жә не шаруашылық объектілеріне зиян келтіретін, халық тың тіршілік қ ауіпсіздігі жағ дайларын бұ затын жә не кө птеген материалдық шығ ын келтіретін жағ дай. Тө тенше жағ дайладың басты кө рсеткіштері, деструктивті ү рдістердің кө рінуі жә не оларды қ алыпқ а келтіру ү шін қ осымша кү штер мен қ ұ ралдарды қ ажет ететін, ә ртү рлі шешімдер қ абылдау керек. ТЖ негізіндегі ішкі жә не сыртқ ы себептері:

- ішкі: технологияның кү рделілігі, қ ызметкердің біліктілігінің жетіспеушілігі, жобалы-қ ұ рылымдық жетіспеушілігі, жабдық тардың физикалық жә не моральды тозуы, ең бектік жә не технологиялық тә ртіптің тө менділігі жә не т.б.;

- сыртқ ы: стихиялық жағ дайлар, кенеттен электр энергиясының, газдың, судың, технологиялық ө німдердің тоқ тап қ алуы, террорирзм, соғ ыс жә не т.б.

Ә ртү рлі сипаттағ ы ТЖ дамуы мен себебін талдау олардың жалпы тү рін жә не даму кезең дерін кө рсетеді. Тө тенше жағ дайлардың дамуының бес тү рге бө луге болады:

- кері ә серлердің жиналуы (туындауы);

- даму кезең і (қ олдан жасау);

- экстремалды кезең (кульминация), мұ нда энергияның негізгі бө лігі бө лінеді;

- ө шу кезең і (қ алдық жә не қ айта зақ ымдаушы факторлардың ә сері);

- ТЖ салдарын жою.

Тө тенше жағ дайлар ү ш негізгі белгілерімен топталынады (8-кесте):

1. Пайда болу сферасы.

2. Ведомствалық белгісі бойынша.

3. Таралу масштабы бойынша.

1-кесте

Тө тенше жағ дайлар топтамасы

Қ азақ стан Республикасы ү шін жанартаулардың атқ ылауы, тайфундар, смерчтер, циклондар, табиғ и торфтық ө рттерден басқ а, табиғ и жә не техногенді сипаттағ ы тө тенше жағ дайлардың барлық тү рі тә н.