Жер сілкінісі кезіндегі халықтың әрекет ету ережелері.

Жер сілкінісі - дегеніміз жер қ ыртысының белгілі бір аймағ ында орын алатын спицификалық қ ұ былыс. Олар қ ұ рғ ақ жерде жә не су астында да болады. Жер сілкінісі ө зінің жойқ ын кү шімен, жер қ ыртысының тө мендеуімен байқ алатын, жанартауларды қ оздыратындығ ы мен жә не цунамиді туындататын салдарымен адамдарды шошытады. Адамдар ү шін жер сілкінісі қ ай уақ ытта жә не қ ай жерде болатындығ ын білу ө те маң ызды. Заманауи ғ ылыми зерттеулер осындай стихиялы апаттың қ ай жерде жә не қ андай кү ште болатыны жайында мә ліметті білгенімен, оның нақ ты болатын кү ні мен уақ ытын ә зірге анық тай алмайды. Жер сілкінісін болжау бойынша жұ мыстар ондағ ан жылдар бойы жү ргізілуде, ал соң ғ ы жылдарда осы бағ ытта біраз жетістіктер бар.

Жер сілкінісінің болар алдындағ ы белгілері дә лелденгендей жанама белгілер болуы мү мкін. Жер сілкінісі болар алдындағ ы аралығ ында мысалы геодезиялық реперлердің кө терілуі байқ алады, жер асты суларының физика-химиялық қ ұ рамы ө згереді. Осындай белгілер геофизикалық станцияның арнайы қ ондырғ ыларымен тіркеуге алынады. Жер сілкінісінің туындау мү мкіндігін білдіретін белгілерге сондай-ақ тағ ы келесідей белгілерді жатқ ызуғ а болады, осы белгілерді ә сіресе сейсмикалық қ ауіпті аймақ тарда тұ ратын халық тың білгені абзал: олар – ауасы таза болып тұ рғ ан жә не оғ анғ а дейін ондай жағ дай болмағ ан кейбір аймақ тарда газдың исі шығ уы, ү й жануарлары мен қ ұ стардың мазасыздануы, шашырағ ан жарық тү ріндегі жарқ ыншақ тардың (вспышка) пайда болуы, бір біріне жақ ын орналасқ ан, бір-ақ біріне бірі тимей тұ рғ ан электр сымдарының жарқ ылдауы, ү йлердің ішкі қ абырғ аларының кө кшіл тү ске жарқ ырауы, жер асты дү мпуінің болар алдында люминесцентті лампалардың кү йюі. Осындай белгілердің барлығ ы тұ рғ ындарды жер сілкінісінің туындау мү мкіндігі жайында хабарландырудың негізі болады.

Жер сілкінісі ә рдайым адамдардың психикасына ә р-тү рлі дә режеде ә сер етеді, ол адамдардың қ ате ә рекет етуімен байқ алады. Осындай асығ ыс оқ ыс ә рекеттерден кейін депрессиялы жағ дай туындайды ол адамның жалпы дене қ озғ алысын тежейді. Статистикалық кө рсеткіш бойынша тұ рғ ындар арасында алынғ ан жарақ аттардың басым бө лігі жапа шегушінің ө зінің қ орқ ынышы мен паникалық жағ дайындағ ы оқ ыс ә рекет салдары болып табылады.

Жер сілкінісінің адамды психикалық жарақ аттау ә серін тө мендету мү мкін бе? Ия, мү мкін, ең алдымен ә р адамның азаматтылық, батылдық, ұ стамдылық, тә ртіп жә не ө зі мен ө зінің жақ ындары ү шін ғ ана емес сондай-ақ тұ ратын жерінде, жұ мысында немесе оқ удағ ы қ оршағ ан адамдары ү шін жауапкершілік сезімін тә рбиелеу қ ажет. Осы қ асиеттерді тә рбиелеуде, тұ рғ ындарды азаматтық қ орғ аныс бойынша дайындаудың жақ сы ұ йымдастырылғ ан жү йесі, тұ рғ ындар арасындағ ы тү сіндіру жұ мыстары, жан-жақ ты агитациялық -жаппай жұ мыстар жү ргізу орасан кө мек болады.

Жер сілкінісі қ ауіпі жө нінде хабарландыру берілген жағ дайда немесе аталғ ан белгілерді байқ ағ ан жағ дайда жедел ә рі сенімді, ү рейсіз абдырамай ә рекет ету қ ажет. Жер сілкінісінің қ ауіпі жайында алдын-ала хабарландырылғ ан болса, онда ү йден шық пас бұ рын ү йдегі жылыту қ ұ ралдарын, газды, токты, егер пеш жанып тұ рғ ан болса, онда оны ө шіру керек, одан соң балалар мен қ арттарды жә не ө зің із де жылы киініп, қ ажетті киімдер алып, аздағ ан азық қ орын, қ ұ жаттарың ызды жә не дә рі-дә рмектерді алып сыртқ а шығ у қ ажет. Сыртқ а шық қ ан соң ү лкен ғ имараттар мен ү ймереттерден ашық алаң дарғ а, улкен кө шеге, саяжайларғ а немесе спорт алаң дарына бару керек, белгіленген қ оғ амдық тә ртіпті қ атаң сақ тау керек. Егер жер сілкінісі аяқ астынан басталғ ан болса жә не ү йден шығ у мү мкін болмағ ан жағ дайда бө лменің ішкі есіктері мен бұ рыштарына тұ ру керек; жер сілкінісінің бастапқ ы дү мпулері басылғ ан соң тез арада сыртқ а шығ у қ ажет.

Мекемелер мен кә сіпорындарды жер сілкінісі кезінде барлық жұ мыстар тоқ татылады, ө ндірістік жә не технологиялық қ ондырғ ылар тоқ татылады, газдың, судың, будың, оттегі мен ауа қ ысымын азайту жә не тоқ ты сө ндіру шаралары жү ргізіледі; азаматтық қ орғ аныс қ ұ рылымдарына кіретін жұ мысшылар мен қ ызметкерлер тез арада олардың жиналу аймағ ана бағ ытталады, ал қ алғ ан жұ мысшылар қ ауіпсіз орындарғ а тұ рады. Егер ө ндіріс орнының шарттары бойынша агрегатты, пешті, технологиялық тізбекті, турбинаны аз уақ ыт ішінде тоқ татуғ а болмайтын немесе тоқ тату мү мкін емес жағ дайда, оларды тө менгі режимге ауыстырады. Егер жер сілкінісі кезінде ү йде немесе жұ мыс орнында болмасаң ыз мысалы кө шеде немесе театрда ә лде дү кенде болсаң ыз ү йге қ арай асық паң ыз ө зің ізді сабырлық та ұ стап хабарландырылып отырғ ан нұ сқ ауларды мұ қ ият тың дап ә рекет ету қ ажет. Егер қ оғ амдық кө лік ішінде болсаң ыз кө лік толық тоқ тағ анша одан секіріп тү суге болмайды, кө лік тоқ тағ ан соң бір-бірін итермей бірінші кезекте балаларды, қ арттарды жә не мү гедектерді шығ арып одан соң қ алғ андары шығ арады. Жоғ арғ ы сынып оқ ушылары ә кімшілік пен оқ ытушыларғ а тө менгі сынып оқ ытушыларының арасында тә ртіп сақ тауғ а кө мек кө рсету керек.

Жер сілкінісі аздағ ан мезеттен бірнеше тә улікке дейін созылады (ара-кідік қ айталанып отыратын жер асты дү мпулері). Дү мпулердің болжанғ ан аралық тары радиодан немесе басқ а да ә дістермен хабарланып отыруы мү мкін. Ө з ә рекеттерің ізді осы хабарламаларғ а сай жоспарлау керек.

Жер сілкінісінен кейін немесе жер сілкінісі кезінде де жапа шегушілерге кө мек кө рсету, жер сілкінісінің салдарын жою жұ мыстары жү ргізіліп отырады. Мұ ндай жұ мыстарды азаматтық қ орғ аныс қ ұ рылымдарына кіретін тұ лғ алар жү ргізеді. Бір-ақ тұ рғ ындар да жергілікті билік органдары мен АҚ басқ ару органдарының сұ ранысы бойынша қ ирау аймақ тарында бірінші кезекті қ ұ тқ ару жә не апаттық -қ алпына келтіру жұ мыстарына кө мек береді.

Тұ рғ ындар тарапынан жер сілкінісінің салдарынан зардап шеккен адамдарды уақ ытша орналастыру орындарында санитарлық -тұ рмыстық жағ дайларды қ адағ алау бойынша медициналық мекемелер мен азаматтық қ орғ аныстың медициналық қ ызметіне кө п кө мек кө рсетеді. Осындай орындарда стихиялы зіл-заланың серігі болып табылатын инфекциялық аурулардың таралуын алдын алуды қ адағ алап отыру қ ажет. Эпидемияның таралуы мен туындауының алдын алу мақ сатында эпидемияғ а қ арсы шаралардың барлығ ын қ атаң ұ стану қ ажет, дә рі қ абылдау мен екпелерді енгізуден қ ашпау керек. Жеке гигиена ережелерін ұ стану жә не жанұ я мү шелерінің барлығ ы ұ станғ анын қ адағ алау керек, ол жө нінде кө ршілерді, ә ріптестерді жә не таныстарды ескерту керек.