ЗертханалыҚ жҰмысты дҰрыс жазу мысалы

Кү ні:

Тақ ырыбы: Гомофункционалды кө мірсутектері туындыларының реакцияғ а тү су қ абілеттіліктері. Спирттерге, фенолдарғ а, аминдерге, альдегидтерге, кетондарғ а жә не карбон қ ышқ ылдарына сапалық реакциялар.

№1 Жұ мыс. Спирттер мен фенолдардың суда ерігіштіктері.

Реакциялардың химизмі:

1. С₂Н₅ОН + Н₂О мө лдір ерітінді

этил спирті

2.

+ Н₂О лай ерітінді

3-метилбутанол-1

3.

+ Н₂О мө лдір ерітінді

глицерин

4.

+ Н₂О лай ерітінді

фенол

БАҚ ЫЛАУ:

Этил спирті мен глицерин ерітінділері мө лдір, ал изоамил спирті мен фенол ерітінділері лай екендігі байқ алды.

Қ ОРЫТЫНДЫЛАР:

Тө менгі молекулалы спирттер, мысалы этил спирті суда жақ сы ериді. Кө мірсутек радикалдарының артуына қ арай, мысалы изоамил спиртінің ерігіштігі тө мендейді. Глицерин молекуласында гидроксил топтарының саны кө п болғ андық тан оның ерігіштігі артады.

№ 1 ЖҰ МЫС. спиртТЕР МЕН ифенолДАРДЫҢ СУДА ЕРІГІШТІКТЕРІ.

Реактивтер: спирттер: этил, изоамил, глицерин; фенол.

Ү ш пробиркағ а 2-3 тамшыдан этил спиртінің, изоамил спиртінің, глицериннің ерітінділерін тамызады, тө ртінші пробиркағ а фенолдың 1-2 кристалын салады (Сақ болың ыз! Қ олмен алмаң ыз!). Этил спирті мен глицерин мө лдір ерітінді, ал изоамил спирті мен фенол лай ерітінді тү зеді.

Реакциялардың химизмі:

Гидроксилді топтары бар кө мірсутектерінің туындылары сумен сутектік байланыс тү зеді.

Осының нә тижесінде тө менгі молекулалы спирттер суда жақ сы ериді.Радикалдарының артуына қ арай ерігіштіктері тө мендейді.Молекулада гидроксил топтарының кө беюіне қ арай оның ерігіштігі артады.Этил спирті мен глицерин ерітінділері бар пробиркаларды келесі тә жірибелер ү шін сақ таң ыздар.

№ 2 ЖҰ МЫС. спиртТЕР МЕН фенолДАРДЫҢ индикаторҒ А Ә СЕРІ.

Реактивтер: кө к лакмус қ ағ азы

Этил спирті, глицерин жә не фенол бар пробиркалардағ ы ерітінділерге (1 жұ мыс) лакмус қ ағ азын батырады. Оның тү сі ө згермейді. Спирттерді бейтарап қ осылыстар деп есептеуге болады. Фенолдар суда қ ышқ ылдық қ асиет кө рсететін болғ андық тан диссоцияцияланады.

Реакцияның химизмі:

Бірақ фенол ө те ә лсіз қ ышқ ылдық қ асиет кө рсетеді. Ол кө мір қ ышқ ылынан да ә лсіз болғ андық тан лакмус қ ағ азының тү сін ө згертпейді.

№ 3ЖҰ МЫС. ГЛИЦЕРИННІҢ СІЛТІЛІК ОРТАДА МЫС (II) ГИДРОКСИДІМЕН Ә РЕКЕТТЕСУІ.

Реактивтер: глицерин, 10% натрий гидроксидінің ерітіндісі, 2% мыс сульфатының ерітіндісі.

Пробиркағ а 2-3 тамшы натрий гидроксидінің, 1тамшы мыс сульфатының ерітінділерін тамызады, мыс гидроксидінің кө к тү сті тұ нбасы тү зіледі.

Тұ нбағ а 1тамшы глицерин ерітіндісін тамызады да шайқ айды. Тұ нба ериді де қ ою-кө к тү сті мыс глицератының ішкі комплексті қ осылысы тү зіледі.

Реакцияның химизмі:

Мұ ндай қ осылыс тү рін хелатты қ осылыс (грек тілінен - хеле - қ айшы тә різді) деп атайды. Мыс глицератының сілтілік ерітіндісі зә рдегі глюкозаны ашуғ а қ олданылады.

Реакцияның химизмі:

№ 4 ЖҰ МЫС. НАТРИЙ ФЕНОЛЯТЫН АЛУ ЖӘ НЕ ОНЫҢ ТҰ З Қ ЫШҚ ЫЛЫ-МЕН ЫДЫРАУЫ.

Реактивтер: 10% натрий гидроксидінің ерітіндісі, 7% тұ з қ ышқ ылының ерітіндісі.

Фенолдың судағ ы лай ерітіндісіне (1жұ мыс) тамшылатып мө лдір натрий феноляты тү зілгенше натрий гидроксидін тамызады.

Реакцияның химизмі:

Спирттерге қ арағ анда фенолдар ә лсіз қ ышқ ылдық қ асиет кө рсететіндіктен, олар метал натриймен ғ ана емес натрий гидроксидімен де ә рекеттесіп натрий фенолятын тү зеді. Ерітіндіге бірнеше тамшы тұ з қ ышқ ылын лайланғ анша тамызады. Бұ л фенолдың бө лініп шық қ андығ ын білдіреді.

Реакцияның химизмі:

№ 5 ЖҰ МЫС. ЭТИЛ СПИРТІНІҢ ХРОМ Қ ОСПАСЫМЕН ТОТЫҒ УЫ.

Реактивтер: этил спирті, хром қ оспасы.

Қ ұ рғ ақ пробиркағ а 3тамшы хром қ оспасын жә не 1тамшы этил спиртін тамызады. Аздап қ ыздырады. Қ ызыл қ оң ыр ерітінді жасыл тү ске боялады жә не сірке альдегидіне тә н иіс сезіледі.

Реакцияның химизмі:

№ 6 ЖҰ МЫС. ФЕНОЛДЫҢ ТЕМІР ХЛОРИДІМЕН (III) РЕАКЦИЯСЫ.

Реактивтер: 1% фенол ерітіндісі, 1% темір хлоридінің (III) ерітіндісі.

Пробиркағ а 2-3 тамшы фенол ерітіндісін тамызады да ү стіне 1тамшы темір хлоридінің (III) ерітіндісін тамызады. Ерітінді кү лгін тү ске боялады. Фенолдар темір хлоридімен ә ртү сті комплексті қ осылыстар тү зеді, сондық тан бұ л реакция фенолдарды ашуғ а сапалық реакция бола алады.

Реакцияның химизмі:

№ 7 ЖҰ МЫС. БЕЛОКТЫ ФЕНОЛМЕН ТҰ НБАҒ А ТҮ СІРУ.

Реактивтер: қ анық қ ан фенолдың судағ ы ерітіндісі, белоктың судағ ы ерітіндісі.

Пробиркағ а 2-3 тамшы фенол ерітіндісін тамызады да ү стіне 1тамшы белок ерітіндісін тамызады. Ерітінді фенолдың ә серінен лайланады, яғ ни белок тұ нбағ а тү седі. Фенолдың бұ л ә сері дезинфекциялауғ а қ олданылады.

Реакцияның химизмі:

№ 8 ЖҰ МЫС. диэтил эфирІН АЛУ.

Реактивтер: этил спирті, концентрлі кү кірт қ ышқ ылы.

Қ ұ рғ ақ пробиркағ а 2 тамшыдан этил спиртін жә не концентрлі кү кірт қ ышқ ылын тамызады. Ерітінді қ оң ыр тү ске боялғ анша қ ыздырады. Ыстық қ оспағ а тағ ы да 2 тамшы этил спиртін тамызады. Ө зіне тә н иісі бар диэтил эфирі тү зіледі.

Реакцияның химизмі:

Диэтил эфирі медицинада наркоз ретінде қ олданылады. Бірақ бұ л жағ дайда наркоз ү шін деп жазылғ ан ерекше таза диэтил эфирін қ олданады.

№ 9 ЖҰ МЫС. Окисление формальдегидТІ МЫС ГИДРОКСИДІМЕН (II) ТОТЫҚ ТЫРУ.

Реактивтер: 10% формальдегид ерітіндісі, 2% мыс сульфатының ерітіндісі, 10% натрий гидроксидінің ерітіндісі.

Пробиркағ а 3-4 тамшы натрий гидроксидінің ерітіндісін жә не мыс сульфатының ерітіндісін тамызады. Тү зілген тұ нбағ а (мыс гидроксиді) 2-3 тамшы формальдегид ерітіндісін тамызады. Пробирканы сә л қ ыздырады. Алдымен сары тү сті мыс гидроксидінің тұ нбасы тү зіледі, ол қ ызыл тү сті мыс оксидіне (1) айналады.

Реакцияның химизмі:

Бұ л реакция альдегидтерге сапалық реакция болып табылады.

№ 10 ЖҰ МЫС. БЕЛОКТЫ ФОРМАЛИНМЕН ТҰ НБАҒ А ТҮ СІРУ.

Реактивтер: белоктың судағ ы ерітіндісі, формалиннің (40% формальдегидтің судағ ы ерітіндісі).

Пробиркағ а 3-4тамшы белок ерітіндісін, 1-2 тамшы формалинді тамызадыда араластырады. Формалиннің ә серінен белок тұ нбағ а тү седі. Формалиннің дезинфекциялауғ а жә не анатомиялық препараттарды консервілеуге (сақ тауғ а) қ олданылуы осы қ асиетіне негізделген.

№ 11 ЖҰ МЫС. Цветная реакция на ацетон НЫҢ натрий нитропрус-сидІМЕН ТҮ СТІ РЕАКЦИЯСЫ.

Реактивтер: 6% натрий нитропруссидінің ерітіндісі, 10% р натрий гидроксидінің ерітіндісі, натрий-ацетон-сулы ерітіндісі, 10% натрий ацетатының ерітіндісі.

Пробиркағ а 2-3тамшы натрий нитропруссидінің ерітіндісін Na₂[Fe(CN)₅NO], 1 тамшы ацетон ерітіндісін жә не 1 тамшы натрий гидроксидінің ерітіндісін тамызады. Ерітіндінің тү сі қ ызыл тү стен қ ызыл-сары тү ске айналады. 1-2 тамшы сірке қ ышқ ылын тамызады, сол уақ ытта қ ызыл-шие тү с пайда болады.

Бұ л реакция клиникада зә рден ацетонды ашуғ а қ олданылады(қ ант диабетінде).

Реакцияның химизмі:

№ 12 ЖҰ МЫС. Қ ЫМЫЗДЫҚ ЖӘ НЕ СІРКЕ Қ ЫШҚ ЫЛДАРЫНЫҢ ДиссоциацияСЫ.

Реактивтер: 10% сірке қ ышқ ылының ерітіндісі, қ ымыздық қ ышқ ылы, лакмус қ ағ азы.

Бір пробиркағ а 2-3тамшы сірке қ ышқ ылын тамызады, екінші пробиркағ а бірнеше қ ымыздық қ ышқ ылының кристалдарын салады. Ә р пробиркағ а 5 тамшыдан су қ ұ йып араластырады. Ерітінділерге лакмус қ ағ азын салып ерітінділердің қ ышқ ылдығ ын анық тайды. Қ ышқ ылдардың диссоцияциялануын жазың дар

№ 13 ЖҰ МЫС. Қ Ұ МЫРЫСҚ А Қ ЫШҚ ЫЛЫН КАЛИЙ ПЕРМАНГАНАТЫМЕН ТОТЫҚ ТЫРУ.

Реактивтер: калий перманганаты, 10% кү кірт қ ышқ ылының ерітіндісі, барит суы, натрий формиаты.

Пробиркағ а бірнеше натрий формиатының тү йірін салың ыз, оғ ан 3тамшы кү кірт қ ышқ ылын жә не 2 тамшы калий перманганатын қ осың ыз. Пробирканы газы шығ атын тү тігі бар тығ ынмен тығ ындайды, тү тіктің тө менгі жағ ын 4-5 тамшы барит суы бар пробиркағ а салады да пробирканы қ ыздырады. Екі пробиркада қ андай ө згерістер байқ алады? Қ ұ мырысқ а қ ышқ ылының калий перманганатымен тотығ у реакциясын жазың дар.

Реакцияның химизмі:

№ 14 ЖҰ МЫС. СІРКЕ Қ ЫШҚ ЫЛЫНЫҢ ТОТЫҚ ТЫРҒ ЫШТАРҒ А ТҰ РАҚ ТЫЛЫҒ Ы.

Реактивтер: 10% сірке қ ышқ ылының ерітіндісі, 0, 5% калий перманганатының ерітіндісі, 10% кү кірт қ ышқ ылының ерітіндісі.

Пробиркағ а 2-3 тамшы сірке қ ышқ ылының ерітіндісін тамызады да ү стіне 2-3 тамшы суды, калий перманганатын жә не кү кірт қ ышқ ылын тамызады, пробирканы шайқ ап араластырады. Не байқ алады? Қ ұ мырысқ а қ ышқ ылы мен сірке қ ышқ ылының тотық тырғ ыштарғ а қ атысы туралы қ орытынды жасаң дар.

Реакцияның химизмі:

Газды жақ қ анда ол кө гілдір тү сті жалын береді.Осы реакция арқ ылы сірке қ ышқ ылын қ ұ мырысқ а қ ышқ ылынан ажыратады, ол мұ ндай реакция бермейді.

№ 15 ЖҰ МЫС. Қ ЫМЫЗДЫҚ Қ ЫШҚ ЫЛЫН КАЛЬЦИЙ ТҰ ЗЫ ТҮ РІНДЕ АШУ.

Реактивтер: 1% қ ымыздық қ ышқ ылының ерітіндісі, 5% кальций хлоридінің ерітіндісі.

Пробиркағ а 2-3тамшы қ ымыздық қ ышқ ылының жә не 1 тамшы кальций хлоридінің ерітіндісін тамызады. Кальций оксалатының ақ тұ нбасы тү зіледі.

Реакцияның химизмі:

Кальций оксалатының кристалы клиникалық зерттеулерде зә рден анық талады.

№ 16 ЖҰ МЫС. СІРКЕ-ЭТИЛ ЭФИРІН (ЭТИЛАЦЕТАТ) АЛУ

Реактивтер: сусыз натрий ацетаты, этил спирті, концентрлі кү кірт қ ышқ ылы.

Қ ұ рғ ақ пробирканың дең гейі 2 мм-ге дейін толатын натрий ацетатының ұ нтағ ын салады жә не ү стіне 3 тамшы этил спиртін тамызады. Тағ ы да 2 тамшы концентрлі кү кірт қ ышқ ылын тамызып қ ыздырады. Бірнеше секундтан кейін сірке-этил спиртіне тә н хош иіс сезіледі.

Реакцияның химизмі:

Катализатор ретінде кү шті қ ышқ ылдың (Н₂SО₄) қ атысымен жү рген этерификациялану реакциясы нуклеофилді орнбасу механизмі (S_N) арқ ылы жү реді.

Бақ ылау:

Бұ л сабақ тың бағ алау ә дісі компотенциясына кіреді:

«Білім» компетенциясын бағ алау: ауызша жауап беру, кіші топтармен жұ мыс істеу (тә жірибелік жұ мыстарды тү сіндіре білу), жазбаша сұ рау (билеттер немесе тесттер арқ ылы), ү йге берілген тапсырмаларды орындау(жаттығ улар мен тесттерді жасап келу) арқ ылы бағ аланады.

БАҚ ЫЛАУ: