Дополнительная. 1. Под ред.проф. Н.А. Тюкавкиной

1. Под ред.проф. Н.А. Тюкавкиной. Биоорганическая химия: руководство к практическим занятиям [Текст]: Учебное пособие.- М.: ГОЭТАР-МЕДИА, 2012.-168 с.

Ағ ылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley& Sons, Inc, 2012.-1091 p.

Лабораториялық жұ мыстар:

Студенттер хаттаманы толтырады (реакция химизмі жә не негізгі қ ортындылар). Оқ ытушы студенттердің жұ мысын бақ ылыап, оларды практикалық дағ дыларғ а ү йретеді.

№ 1 ЖҰ МЫС. ГЛЮКОЗАНЫҢ МЫС (II) ГИДРОКСИДІМЕН СІЛТІЛІК ОРТАДА Ә РЕКЕТТЕСУІ (СУЫҚ ТА)

Реактивтер: 1% глюкоза ертіндісі, 10% натрий гидроксиді ертіндісі, 2% мыс сульфаты ертіндісі Пробиркағ а 1 тамшы глюкоза жә не 2-3 тамшы натрий гидроксиді ертіндісін таммызып шайқ ап, оның ү стіне 1 тамшы мыс сульфатын қ осады. Алғ ашқ ы кезде тү зілген тұ нба мыс гидроксиді Cu(OH)₂ тез еріп, мө лдір кө к тү сті мыс сахараты тү зіледі. Мыс (II) гидроксидінің еруі глюкозада гидроксил тобы бар екенін дә лелдейді. Қ оспа ертіндіні келесі тә жірибеге қ алдырың ыздар. Жү ргізілген реакцияны, мыс глицератын (3 жұ м.қ ара), жә не шарап қ ышқ ылының комплексті тұ здарын алу реакцияларымен салыстырың ыздар.

Рекациятең деуін жазың ыздар.

№ 2 ЖҰ МЫС. МЫС (II) ГИДРОКСИДІНІҢ СІЛТІЛІК ОРТАДА ГЛЮКОЗАМЕН Ә РЕКЕТТЕСІП ТОТЫҚ СЫЗДАНУЫ (Қ ЫЗДЫРУ КЕЗІНДЕ – ТРОММЕР РЕАКЦИЯСЫ)

Алдың ғ ы тә жірибеден алынғ ан кө ктү сті мыс сахаратын қ ыздырың дар. Не байқ адың ыздар?

Сілтілік ортада глюкозаның молекуласының кө міртегі тізбегі ү зіліп, тү рлі тотығ у ө німдері тү зіледі, олардың ішінен: глицерин, гликоль, қ ұ мырсқ а қ ышқ ылдарын кездестіруге болады.

№ 3 ЖҰ МЫС. ФЕЛИНГ РЕАКЦИЯСЫ.

Реактивтер: 1% глюкоза ертіндісі, Фелингреактиві.

Пробиркағ а 1 тамшы глюкоза тамызып, оның ү стіне 2-3 тамшы Фелинг реактивін қ осып қ ыздырың дар. Не байқ алады? Фелинг реактиві қ ұ рамында мыс (II) гидроксиді жә не сегнет тұ зы кіретін кү рделі комплексті қ оспа ертінді. Кейде сегнет тұ зының орнына мыс (II) гидроксидін ертіндіге ауыстыру ү шін, глицерин (Гайнес рекативі) қ олданады. Троммер реакциясына қ арағ анда Фелинг жә не Гайнес реактивтерінің артық шылық тары олармен қ антты тез ашуғ а болады. Сонымен қ атар глюкозаның аздығ ына қ арамай, мыс (II) гидроксидінің комплексті қ осылысы артық болса да қ айнатқ анда бү л інбейді, яғ ни қ ара тұ нба мы (II) оксиді тү зілмейді.

Фелинг жә не Гайнес рекативтері, клиникада кіші зә рден глюкозаны ашуғ а қ олданылады.

№ 4 ЖҰ МЫС. ТҰ З Қ ЫШҚ ЫЛЫНЫҢ ФРУКТОЗАҒ А Ә СЕРІ – СЕЛИВАНОВ РЕКАЦИЯСЫ

Реактивтер: 1% фруктоза ерітіндісі, Селиванов реактиві.

Пробиркағ а 2-3 тамшы фруктоза тамызып жә не оның ү стіне 1-2 тамшы Селиванов реактивін қ осады. Пробиркадағ ы затты су моншасында қ ыздырады. Біразданкей інсұ йық тық шие–қ ызыл тү ске боялады.

Кетогексоздарды тұ з қ ышқ ылымен немесе кү кірт қ ышқ ылымен қ осып қ ыздырғ анда, резорцин мен конденсация ө німін беретін (шие–қ ызыл тү сті), ү ш молекула су бө лініп гидроксиметилфурфурол тү зеді.

№ 5 ЖҰ МЫС. ДИСАХАРИДТЕРДІҢ ТОТЫҚ СЫЗДАНДЫРУ Қ АСИЕТТЕРІ

Реактивтер: 1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, Фелинг реактиві.

Бірінші пробиркағ а 1 тамшы сахароза, екінші пробиркағ а 1 тамшы мальтоза, ү шінші пробиркағ а 1 тамшы лактоза ертінділерін қ осың дар. Содан кейін барлық ү ш пробиркағ ада Фелинг реакциясын жү ргізің дер (3 жұ м. қ араң ыз) жә не мыс (II) гидроксидімен қ андай дисахаридтер тотық сыздандаратынын анық таң ыздар. Нә тижелерін кестеге енгізің іздер (6 жұ м. қ араң ыз).

Мальтоза ү шін Фелинг реакциясының химизмін жазың ыздар.

№ 6. ДИСАХАРИДТЕРГЕ СЕЛИВАНОВ РЕАКЦИЯСЫ

Реактивтер: 1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, Селиванов реактиві.

Бірінші пробиркағ а 2-3 тамшы сахароза, екіншіге – мальтоза, ү шіншіге – лактоза ерітінділерін қ осып, жә не осы ертінділерге Селиванов реакциясын жү ргізің дер (4 жұ м.).

Алынғ ан нә тижелерді салыстырың дар жә не қ ортынды жасаң дар, қ андай дисахаридтерде фруктоза бар екенін анық таң ыздар.

Дисахаридтердің қ асиеттеріне қ ортынды жасап жә не жү ргізілген реакциялардың нә тижелерін (5, 6 жұ м.) таблицағ а енгізің іздер. Реакция нә тижелерін жү рсе оң (+), жү рмесе сол (-) таң балармен белгілең іздер.

№ 7 ЖҰ МЫС. САХАРОЗАНЫҢ Қ ЫШҚ ЫЛ Ә СЕРІНЕН ГИДРОЛИЗДЕНУІ

Реактивтер: 1% сахароза ертіндісі, 10% кү кіртқ ышқ ылы ертіндісі, 10% натрий гидроксиді ерітіндісі, Фелинг реактиві.

Пробиркағ а 1-2 тамшы сахароза тамызып, 1 тамшы кү кіртқ ышқ ылын жә не 5-6 тамшы су қ осың дар. Қ оспаны 1 минут қ айнатың ыздар. Одан кейін сілтімен нейтралдап, Фелинг реакциясын жү ргізің іздер (3 жұ м.).

Сахарозаның гидролиз реакциясынжазың ыздар.

№ 8 ЖҰ МЫС. ДИСАХАРИДТЕРДЕГІ ГИДРОКСИЛ ТОПТАРЫН АШУ

Реак.тивтер: 1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, 10% натрий гироксиді ерітіндісі, 2% мыс сульфатының ерітіндісі.

Ү ш пробирка алып, бір тамшыдан біріншіге 1 тамшы лактоза, екіншіге – мальтоза жә не ү шіншіге – сахароза ертінділерін тамызып, олардың ү стіне 2-3 тамшыдан натрий гидроксидінің ертіндісін қ осып, шайқ ап жә не оғ ан 1 тамшыдан мыс сульфатының 2% ерітіндісін барлық пробиркаларғ а қ осың ыздар – реакция нә тижесінде кө к тү сті лактоза, мальтоза жә не сахароза алкоголяттары тү зіледі.

Дисахаридтердің біреуімен мыс сахаратының тү зілу реакциясын жазың ыздар.

№ 9 ЖҰ МЫС. КРАХМАЛДЫ ИОДПЕН АНЫҚ ТАУҒ А АРНАЛҒ АН ТҮ СТІ РЕАКЦИЯ.

Реактивтер: 1% крахмал ерітіндісі, Люголь реактиві.

Пробиркағ а 1-2 тамшы Люголь тамызып оны ақ шыл-сары тү ске дейін сумен сұ йылтың дар (ертіндіні келесі ә дістерді жасау ү шін сақ таң ыздар).

Басқ а пробиркағ а 2-3 тамшы крахмал ертіндісін жә не 1 тамшы сұ йытылғ ан Люголь реактивін қ осың ыздар. Ерітінді комплексті қ осылысты тү зе отырып кө к тү ске боялады.

Егерде пробиркадағ ы ерітіндіні сулы моншада қ ыздырса – ерітінді тү ссізденеді, салқ ындатса қ айтадан кө к тү ске айналады.

Иодкрахмалды реакцияны, крахмалды жә не иодты ашуғ а қ олданады.

№ 10 ЖҰ МЫС. КРАХМАЛДЫҢ Қ ЫШҚ ЫЛДЫҢ Ә СЕРІНЕН ГИДРОЛИЗДЕНУІ (ДЕКСТРИНДЕНУІ)

Реактивтер: 1% крахмал ерітіндісі, 10% кү кіртқ ышқ ылының ерітіндісі (9), Фелинг реактиві (8), лакмус қ ағ азы, 10% натрий гидроксидінің ерітіндісі.

Пробиркағ а 3 мл крахмал ертіндісін, 1 мл кү кірт қ ышқ ылын қ ұ йып жә не қ айнапжатқ ан су моншасына қ ойың ыздар.

Қ ыздыра бастағ аннан 2-3 минуттан кейін қ оспадан 1 тамшы ертіндіні алып, оны ішінде 2-3 тамшы сұ йытылғ ан Люголь реактиві бар (4, 5 жұ м.) пробиркағ а қ осың ыздар. Крахмалы бар пробирканы қ ыздыра отырып, ә рбір 1-2 минут сайын, 2-3 тамшы сұ йытылғ ан Люголь реактиві бар, пробиркадан басқ а пробиркағ а 1 тамшыдан ертінді алынып отырады. Алынғ ан пробиркалардан иодпен реакция кезінде сынауық тардың тү стерінің ө згереберетіндігін байқ ауғ а болады.

Осыдан кейін ерітіндіні суытып, лакмус арқ ылы сілтімен нейтралдап, Фелинг реакциясын жү ргізің дер (3 жұ м.). Крахмалдың гидролизі кезінде бірқ атар аралық ө німдерге – декстриндерге ыдырайды. Бұ ны схема ретінде былай кө рсетуге болады:

Бақ ылау:

Осы сабақ та бағ алау компетенциясы тұ рады:

«Білім» бағ алау компетенциясы: шағ ын топтармен жұ мыс істеу кезінде, ауызша сұ раудың жауаптарымен, (ситуациялық есептерді шығ ару), ауызша сұ рау (билеттер жә не тесттер), ү й тапсырмаларын тексеру (жаттығ улар, тесттер) бойынша ө ткізіледі.

«Дағ дылар» бағ алау компетенциясы: ситуациялық есептердің, жаттығ улардың нә тижелеріне интерпретация жасау біліктілігіне жә не практикалық сабақ тың хаттамаларын толтыруын бақ ылау бойынша ө ткізіледі.