Гидрофобты 1 страница

1) майлы

2) кө мірсутекті

3) сусыз силиконды

4) полиэтиленді немесе полипропиленді гельдер

5) абсорбциялык гидрофобтық

6) су-май типтес эмульсиондық
2- Гидрофильді

1) полисахаридтердің ерітінділері мен гельдері

2) полиэтиленгликольді

3) олигоэфирлер ерітінділері

4) фитостеринді гельдер

5) сазды материалдардың гельдері

6) белоктардың ерітінділері мен гельдері

7) абсорциялық гидрофильдіқ

8) май-су типтес эмульсиондық

1. Майлы негіздер

Олар жағ ар майлар дайындауда ө те ертеден қ олданылады, осы кезге дейін ө з мә нін жоғ алткан жоқ. Майлы негіздер не жеке майлар (шошқ а, тюлень, сиыр майлары), не қ атты- иілімді консистенциялы қ атты комбинациялары болып табылады.

Бірақ, барлық майлар тамақ ө німдері болып табылады сондық тан олардың қ оры азайып барады, ал екінші жағ ынан олар тұ рақ сыз. Жиірек ө сімдік майларынан, сұ йык жануарлар майларынан гидрогенизациялау, фракдиялау немесе қ айта этерификациялау арқ ыды алынғ ан модификацияланғ ан тү рлері қ олданылады. Мысалы, шет елдерде гидрогенделген арахис майы қ олданылады. Кейбір фармацевтік ө ндірістерде бұ л негіз камфора, кү кірт жағ ар майларын дайындау ушін ү сынылады.

Бү л топқ а ланолин, спермацет, ара балауызы да жатады.

2. Кө мірсутекті негіздер. Жү з жылдан астам уақ ыттан бері атомдар саны 17 ден 35 дейін қ атты жә не сү йық кө міртегінің қ оспасы болып табылатын вазелин қ олданылып келеді.

Кейбір мемлекеттерінің фармакопеясында (ТМД, Чехословакия, Болгария) негіз кө рсетілмеген жағ дайларда вазелин қ олдану ұ сынылатын.

Вазелиннің консистенциясын тығ ыздау ү шін кейде негіз қ ұ рамына қ атты парафин немесе церезин енгізіледі.

Вазелин негізінде дайындалғ ан жағ ар майлар кө бінесе терісі сау аурулар ү шін ғ ана жарамды. Ә ртү рлі экземалары жә не дерматоздары бар тері ауруларында вазелин негізінде дайындалғ ан жағ ар майлар дене тү рщігуін (сенсибилизация) тудырады, аллергия симптомдары пайда болады немесе біркатар жағ дайларда тітіркендіру тудырады. Ақ, сары вазелинді, вазелин майын колдану эпидермистің гипертрофиясын (калъштан тыс ұ лғ аюын) туғ ызады.

3. Абсорбциялық гадрофобты негіздер. Бұ лар қ ұ рамында майлар, кө мірсутектер, силикон сұ йық тық тары жә не баска да гидрофобты компоненттері бар сусыз лалнолинмен, глицерин, эфирлермен жә не жоғ ары май қ ышқ ылдарымен, спендермен, твиндермен жә не баска да беттік-активтік заттармен уйлестірілген сусыз композициялар больп табылады. Беттік-активтік заттардың болуы аркасында абсорбциялық негіздер сумен, сулы ерітінділермен жаксы араласып, су-май типтес эмульсия тү зеді.

Осы топтағ ы негіздер мысалы кө з майларын дайындау ү шін қ олданылатын сорты «кө з майлары ү шін», тазаланғ ан вазелиннің сусыз ланолинмен 9: 1 қ атынасындағ ы қ оспасы болып табылады.

Вазелин мен ланолиннің 6: 4 катынасындағ ы антибиотиктермен жағ ар майлар (тетрациклин, хлортетрациклин, эпитромицин) дайындауғ а кең қ олданылады.

4. Эмульсиондық негіздер (су-май типті). Қ ұ рамы бойынша қ арапайым су-май типті эмульсионды негіздер ең кемінде ү ш компоненттен тұ рады: эмульгатор, гидрофобты зат, жә не су.

Біздің елде калий йодиды, қ арапайым кү кірт, скипидар майларын дайынндау ү шін судың вазелиндегі немесе вазелин майы мен парафиннін, 60% церезиннің қ оспасындағ ы Т-2 эмульгаторының 10% мө лшерімен тұ рақ тандырылғ ан 30%-тік эмульсия колданылады.

Сонымен қ атар «Эсилин -1», «Эсилин - 2» негіздері де пайдалануғ а ұ сынылып отыр. Олардың қ ұ рамына су (50%), гидролин (7, 5%) жә не эсилон - аэросил композиясы (42.5%), ПЭО-400 («Эсилин - 2») кіреді.

5. Сусыз силиконды негіздер. Бү л топтан эсилон-аэросильді негіз белгілі. Негізді дайындау ү шін полидиэтилсиоксан сұ йық тығ ы («Эсилин - 5» деп аталғ ан) қ олданылады. «Эсилон -5»-тің тұ тқ ырлығ ын кө теру ү шін 16% оксило-коллоидты кремний кос тотығ ы - аэросил - қ осылады. Эсилон-аэросильді негізді неомицин жә не неомицин - преднизолон майларын дайындауғ а ұ сынуғ а болады.

6. Полиэтиленді негіздер. Біздің елде осы уақ ытқ а деиін қ олданбайды, олар тек шет елде ғ ана белгілі. Бү л негіздер тө менгі жә не жоғ арғ ы тығ ыздық ты полиэтиленнің вазелин майымен қ оспасы болып табылады. Мысалы, Польшада, Германияда Рlаsуіbаsе деп аталатын негіз 5%-ке дейін полиэтиленнсн (М.с. 1300) жә не 95%-ке дейін вазелин майынан тұ рады. Пилокарпин гидрохлориді, атропин сульфаты, гидрокортизон жағ ар майлары осы негізде дайындалады жә не тітіркендіргіш қ асиет кө рсетпейді.

2. Гидрофильді негіздер.

Бұ л топқ а тө мен жә не жоғ ары молекулалы заттардың (полисахаридтер, полиэтиленоксидтер, белоктар жә не т.б.) сулы ерітінділері мен гельдері, осы заттардың сусыз композициялары (қ ұ рамында беттік - активті заттар бар), май-су типті эмульсиялар кіреді.

1.Полисахаридтердің ерітінділері мен гельдері. Бұ л топтағ ы негіздерден микрокристалды целлюлоза қ олланылады, ол суда ісініп, тұ тқ ыр-илімді гельдер тү зеді. Целлюлозаның эфирлері метилцеллюлоза, Nа-карбоксиметиллцеллюлоза жә не т.б. да негіздер ретінде кө п колданылып жү р.

2.Полиэтиленоксидті негіздер. Бұ л топқ а молекулалық салмағ ы ә ртү рлі полиэтиленоксидтер қ олданылады. Оларды гидрокортизон, синтомицин, кү кірт, сынап амидохлоридінің жағ ар майларын дайындау ү шін қ олдануғ а болады. Осы топтан, сонымен қ атар, олигоэфирлердің ерітінділері, фитостеринді гелъдер, сазды минералдардың гельдері кең інен қ олданып келеді.

Қ азіргі кезде фармацияда, медицинада коллагендерге (биополимер) кө п назар аударыльш отыр. Коллагеннің алыну кө зі болып былғ арыжә не тері-ет ө ндеу ө неркә сіптерінің қ алдық тары табылады. Коллаген 2-5% концентрацияда суда ісініп, жағ ар майлар консистенциясына тә н гель тү зуге қ абілетті, ал одан жоғ ары концентрацияларда суппозиторий ү шін негіздер ретінде қ олданылады.

Коллагеннің сулы гелін эмульсиондық жә не
негіздермен салыстыра зерттегенде, оның біршама артық шылық тары бар екендігі анық талады.

Коллагенді қ олдана отырып, «Пирометкол» (3% пиромекайн жә не 5% метилурацил) жә не «Сульфаколлаг» (натрий, сульфапиридазин 10% жә не гидрокортизон ацетаты 0, 1% ) жағ армайлары дайындалады.

Эмульсиондық негіз мысалы ретінде 2% пилокарпин, гидрохлориді жағ ар майын дайындауғ а қ олданылатын, эмульгатор N1 (15%), глицерин (5%), дә м қ абык спирті (0, 15%) жә не судан (74, 85%) тү ратын негізді аятуғ а болады.

Жағ ар майлардың дисперстік системалар ретінде жіктелуі

Дө рілік заттардын негізде таралуын, негіздің физико-химиялық табиғ атын ескере отырып, барлық жағ ар майларды ең алдымен екі топка бө лу керек: гомогенді жә не гетерогенді дисперсті системалар.

Гомогенді жағ ар майлар ө зара еритін, бір-бірімен біркелкі араласатын ингредиенттерден тұ рады. Гомогенді жағ ар майларды жағ ар майлар - ерітінділер, жағ ар майлар-қ орытпалар жоне экстракциялық жағ ар майлар деп бө лу қ абылданғ ан.

Жағ ар майлар ерітінділер дә рілік заттарды негізде еріткенде пайда болады. Мысал ретінде камфора жағ ар майын (МФ ІХ ст. 721) келтіруге болады. Ол вазелиннің сусыз ланолинмен 6: 3 қ атынасында дайындалғ ан камфораның 10%-тік ерітіндісі болып табылады.

Жағ ар майлар - қ орытпалар - кө мірсутектерді, тоң майлардын, шайырлардың, балауыздардың, жоғ ары май қ ышқ ылдарының жә не т.б. еріп қ осылү ы арқ ылы алынады. Оларғ а спермацет, нафталан, диахильді жағ ар майлар жатады.

Экстракциялық жағ ар майлар - қ азіргі кезде қ олданылмайды.Олар ө сімдік немесе жануарлар шикізатынан сү йық маймен, ерітілген кө мірсутектермен экстракциялау арқ ылы алынатын.

Гетерогенді жағ ар майлар - екі немесе ү ш фазалы системалар болып табылады.

Егер дә рілік зат негізде суспензия тә різдес таралатын болса, онда суспензиялық жағ ар майлар тузіледі. Мысалы: сынап амидохлоридінің 10%-тік жағ ар майы (МФ X 338 ст.), ксероформның 10%-тік жағ ар маиы (МФ X 735 ст.), цинк тотығ ының 10%-тік жағ ар майы (МФ X 737 ст.), 2%-тіх кө з жағ ар майы (сынаптың сары тотығ ы). Қ ұ рамына 25%-тен астам қ атты дә рілік заттары бар суспензиялық жағ ар майлар пасталар деп аталады, мысалы, цинк пастасы, Лассар пастасы жә не т.б.

Қ ұ рамында баска ингредиенттерде эмульсия типі бойынша таралғ ан сұ йық фазасы бар жағ ар майлар эмульсиялық деп аталады. Олар дә рілік заттың судағ ы, спирттегі, глицериндегі ерітіндісінін кө мірсутекті, абсорбциялық жә не эмульсиялық негіздермен араластырғ анда пайда болады. Мысалы: 5%-тік амиказол жағ ар майы (МФХ53 ст), вазелинде дайындалғ ан ихтиолдың 10% жә не 20%-тік жағ ар майлары.

Фармацевтік ондірісте аралас жағ ар майлар жиі кездеседі. Олардың қ ұ рамына негіз бен суда еритін жә не ерімейтін -клмпоненттер кіреді. Мысалы: қ арапайым кү кірт жағ ар майы (МФ IX 720 ст.).

Жағ ар майлар ө ндірісінің технологиясы схемасы.

Фармацевтік ө ндірісте жағ ар майларды олардың сақ талу мерзімі ұ зақ болуын қ амтамасыз ететін технология бойынша дайындайды. Қ азіргі кезде ө ндірісте шығ аралатын барлық жағ ар майлардың сақ талу мерзімі 1 жылдан кем емес.

Ө ндірісте жағ ар майлар дайындаудың технологиялық схемасы келесі сатылардан тұ рады:

1. дә рілік заттар мен негіздерді дайындау

2. дә рілік заттарды негізге ең гізу

3. жағ ар майларды гомогенизациялау

4. стандарттау

5. бө лшектеп салу

1. Дә рілік заттарды дайындау оларды ұ нтақ таудан, елеуіш арқ ылы елеуден, араластырудан тұ рады. Егер қ ажет болғ ан жағ дайда препаратты негізде немесе суда ерітеді. Негізді дайындау оның қ ұ рамына кіретін компонеттерді ерітк немесе ерітіп қ осу жә не механикалық қ оспалардан тазарту ү шін фильтлеуден тұ рады. Балқ итын негіздер жә не олардың компоненттері (вазелин, ланолин, эмульгатор Т-2, Т-1 жә не т.б.). ЭК-40, ЭК-60, ЭК-125 жә не ЭК-250 маркалау электр қ азандарда немесе “бу кө лектері” бар ПК-125, ПК-250 маркалау қ азандарда балқ ытылады.

Нижний Новгород (Горький қ.)қ аласындағ ы химиялық -фармацевтік заводта негіздерді, жағ ар майларды ерутуге арналғ ан арнайы араластырғ ыштары бар бункер дайындалғ ан. Бункер ыстық су жіберілетін кө йлекпен (қ аптама) жабдық талғ ан.

2. Дә рілік заттарды негізге енгізу олардың физико-химиялық қ асиеттеріне байланысты жү ргізіледі.

Фармацевтік ө ндіріс цехтарында жағ ар майлар дайындауғ а арналғ ан негізгі жабдық ретінде реакторлар қ олданылады. Реактордың жартылай дө нгелектелінген тү бі бар корпусы болады. Корпус дө ң ес қ ақ пақ пен жабылады, оның бетінде тиегіш воронка, байқ ау терезесі, клапандар, патрубкалар, штуцерлер (дә рілік затты салу ү шін) орналастырғ ан. Корпустың ішіне якорлы жә не қ алақ шалы араластырғ ыштар бекітілген. Олар бірбіріне қ арама қ арсы бақ ытта айналады. Реактордың корпусына турбиналы араластырғ ыш та орналасқ ан. Ү ш тү рлі араластырғ ыштың болуы жағ ар май компоненттерінің жақ сы араласуын жә не ұ нтақ талуын қ амтамасыз етеді. Реактордың корпусы қ аптамамен (кө йлекпен) жабдық талғ ан, оның бойымен температурасы 95⁰С ыстық су немесе 12⁰С салқ ын су жіберіледі. Жағ ар майлардың ү лкен мө лшерін қ азандарда араластырғ анда, кейде осы жағ ар майлардың қ ұ рамындағ ы дә рілік заттардың тиісті дисперстігі қ амтамасыз етілмейді. Сондық тан завод жағ дайында жағ ар майларды гомогенизациялайды.

Ең қ арапайым гомогенизация дискілі жай езгіштерде (ысқ ылағ ыштарда) жү ргізіледі. Ол бірінің астына бірі кө лденең орналасқ ан екі дискіден тұ рады. Тө менгі диск айналып тұ рады. Жоғ арғ ы жылжымайтын диск жағ ар май салынатын воронкағ а бекітілген. Воронканың ішінде араластырғ ыштар немесе қ алақ шалар орналастырғ ан. Жағ ар май дискілер арасындағ ы саң ылау арқ ылы дә л ортасына жіберіледі, дискілер мен ысқ ыланып, олардың шетіне қ арай жылжиды. Осы жерден қ алақ шалардың кө мегімен тү сіріліп, қ абылдағ ышқ а жіберіледі.

Ү ш білікті жағ ар май езгіш кө лденең жә не паралельді орналасқ ан ү ш айналмалы дискіден тұ рады. Дискілердің айналу жылдамдылығ ы ә р тү рлі жә не арнайы тісті доң ғ алақ тармен реттеледі. Бункерден жағ ар май ө з ағ ымы мен тө менгі жә не ортанғ ы біліктердің арасындағ ы кең істікке жіберіледі. Олардың арасындағ ы саң ылаудың кө лемі 0, 1-0, 2мм. Ортаң ғ ы білік пен тө менгі біліктің ортасында жағ ар май ысқ ыланып, ортаң ғ ы біліктің бетіне жабысып, ортаң ғ ы білік пен жоғ арғ ы біліктің арасындағ ы саң ылауғ а тү седі. Жоғ арғ ы біліктің саң ылауының кө лемі 0, 08-0, 15мм. Ортаң ғ ы жә не жоғ арғ ы біліктің ортасында ысқ ыланғ ан жағ ар май жоғ арғ ы дискінің бетінен бө лшектеуші машинаны бункеріне барып тү седі.

Жағ ар майларды гомогенизациялау ү шін роторлы-пульсациялық препараттар кең інен қ олданылады. РПА корпусқ а орнатылғ ан ротор мен статордан тұ рады. Ротор мен статор центрлес орналасқ ан тістер қ атары тү рінде жасалынғ ан. Ротор мен статордың тістері қ атарларының арасындағ ы саң ылаудың кө лемі 0, 15-0, 2мм.

Ротордың ішінде жағ ар майды араластыратын жә не тасылмайтын кү рекшелер орналғ ан. Осы тістердің қ атарынан ө ткен жағ ар май басқ а патрубок арқ ылы шығ арылады. РПА Борисов химиялық -фармацевтік заводында жә не Санкт-Петербург фармацевтік фабрикасында ихтиол, скипидар, цинк, бор, стрептоцид жағ ар майларын дайындауда қ олданылады. Осы аппаратта аморфты дә рілік заттардан жағ ар майлар дайындағ анда, олардың ұ нтақ тау сатысын толық шығ арып тастауғ а болады. Жағ ар майдың компоненттерін казанда араластырып, мысалы, якорлы араластырғ аштың кө мегімен, сонан соң РПА арқ ылы ө ткізу жеткілікті болады.

Жағ ар майларды стандарттау. Жағ ар майлардың сапасы технологиялық процесстің ә р сатысында тексеріліп отырылады.

Жағ ар майларды дә рілік заттардың сандық мө лшері, олардың сулы сығ ындыларының рН мө лшері жә не суспензиялық майлардағ ы дә рілік заттардың дисперстік дә режесі бойынша стантарттайды.

Дә рілік заттардың сапалық жә не сандық мө лшері МФ, ГОСТ, ТУ жә не тағ ы басқ а документтерге сә йкес анық талады.

Кейде техникалық документке сә йкес жағ ар майдың рН мә нін анық тау қ ажет болады. рН мә нін анық тау тә сілін Грецкий В.М. (1966ж) ұ сынғ ан. рН-ты анық тау дә рілік зат пен негіздің жағ ар майды сақ тау кезіндегі ө згеруін бақ ылау ү шін қ ажет, оның ө згеруі негіздің физико-химиялық қ асиеттерінің ө згергенін кө рсетеді. Жағ ар майдың белгілі мө лшерін (1-3г) температурасы 50-60⁰С дистилляцияланғ ан суда ерітіп, вибраторда 30минут бойына сілкілейді. Сығ ынды салқ ындағ ан соң, оны фильтрлеп, потенциометрдің кө мегімен рН-ты анық тайды.

Жағ ар майлардағ ы дә рілік заттардың дисперстігін анық тау (МФ ХІ бас). Дә рілік заттардың дисперстігі окулярлы микрометрмен МОВ – 1 (окулярдың ү лкейтуі 15х, объективтің ү лкейтуі 8х) жабдық талғ ан биологиялық микроскопта жү ргізіледі.

Жағ ар майдың орташа ү лгісінен 0, 05г навеска алып, оны шыны тілікшенің ө ң делмеген бетіне салады. Шыны тілікшенің екінші бетінің ортасына алмазбен немесе басқ а нә рсемен қ абырғ аларының ұ зындығ ы 15мм болатын квадрат жә не оның диагональдарын сызады.

Сызық тарды қ арындашпен бояп белгілейді. Шыны тілікшені жағ ар майы еріту ү шін су моншасына қ ояды. Сонан соң оғ ан 1 тамшы 0, 1%-тік судан – 3 ерітіндісін тамызып, араластырады. Ү лгінің бетін жабқ ыш шынымен жауып, квадраттың диагональдары бө лген 4 сегмент бойымен микроскоптың астында тексереді. Мұ нда кө лемі жеке статьяларда кө рсетілгеннен артық болатын бө лшектер болмауы керек.

Жағ ар майларды бө лшектен салу жә не сақ тау. Жағ ар майларды шыны банкілерге, полиэтилен жә не алюминий тубтарғ а бө лшектеп салады. Металл тубтардың ішіне лак жағ ылады, сыртынан эмальды бояумен боялады. Тубтарғ а бө лшектеп салу туб толтырғ ыш жартылай жарық тан қ орғ алғ ан жерде сақ талады.

Завод ендірісіндегі линименттер

Линименттер - кою сү йық тық тар немесе сілікпе тә різдес, теріге жағ ылып қ олданылатын сү йық жағ ар майлар.

Физико-химиялық тү рғ ыдан линименттер біркелкі емес, сондық тан ерітінді, эмульсия, суспензия жә не аралас системалар болуы мү мкін.

Ямульсияяар мен суспензияларды ө ндірісте шығ ару жаң а
эмульгаторларды іздеуді керек етті. Дә ріханаларда қ олданылатын
эмульгаролар сақ тау жә не тасымалдау кезінде тиісті тұ рақ тылық ты
қ амтамасыз ете алмады. Ө те тиімді эмульгаторлар: N 1 эмульгатор (ВНИХФИ), ү ш этаноламин мен май кышқ ылдарының туындылары, эмульгаторлар Т-1, Т-2, твиндер мен спендер болып табылады.

Линименттер келесі тә сілдермен дайындаладьг: 1) араластыру 2) сү йык ортада ұ нтақ тау 3) ультрадыбыс кө мегімен ұ нтақ тау (ү гіту).

Ал дайындау тә сілін таң дап алу дә рілік заттың қ ажеті дисперстігіне, бастапқ ы заттар мен эмульгаторлардың ерекшеліктеріне байланысты.

1. Фазаларды араластыру. Бұ л тә сілмен линимент - қ оспалар жә не лінимент - эмулъсиялар алынады. Бұ л ү шін пропеллерлі жә не турбиналық араластырғ ыштардың ашык жә не жабық тү рлері қ олданылады. Пропеллерлі араластырғ ыштар сү йық тық тардың 160-1800 айн./мин. жылдамдық пен айналуын жә не осьтік қ озғ алысын тудырады жә не тү тқ ырлығ ы тө мен системалар ү шін қ олданылады. Араластыру кезінде системаның тұ рақ тылығ ын тө мендететін ауа кө піршіктерінен қ ұ тылу ү шін жиі вакуум қ олданылады. Ө те ұ сақ ұ нтақ талғ ан жә не тұ рақ ты суспензиялар мен эмульсиялар алу ү шін турбиналық араластырғ ъшттар қ олданылады. Ашық типті турбинкалар тік қ иғ аш немесе қ исык сызық ты қ алақ шалар болып келеді.

2. Жабық типті аралыстырғ ыштар – бұ лар 45-90⁰С бұ рышқ а иілген қ алақ шалары бар қ озғ алмайтын доң гелектің ішіне орналасқ ан турбинкалар.

Сұ йық ьық турбинка табанында орналасқ ан дө нгелек тесіктер арқ ала араластырғ ышқ а кіреді жә не центрге тепкіш кү штің ә серінен одан дө ң гелектің қ алақ шалары арасындағ ы тесіктер арқ ылы лақ тырылады да, реактордың ішінде кү шті араласады. Турбинканың айналу жылдамдылығ ы 1000-1700 айн/мин.

Суспензиялар мен эмульсиялар дайындау ү шін роторлы-пульсациялық аппараттар кең қ олданылады. Дисперсті системалар алу кезінде РПА-ны аралыстыратын зат батыруғ а болады.

РПА-тың жұ мыс істеу барысында дисперсті фазаның бө лшектеріне кү шті механикалық ә сер кө рсетіліп, қ оспаның турбулизациясы мен пульсациясын тудырады. РПА-тың ұ нтақ тау тиімділігін арттыру ү шін роторғ а немесе статорғ а қ осымша қ алақ шалар, шариктер орнатуғ а болады.

РПА-тың тиімділігі суспензияның концентрациясы кө терілген сайын жоғ арылайды, себебі, ұ нтақ тау тек РПА-ның кө мегімен ғ ана емес, дисперсті бө лшектердің бір-бірімен кү шті механикалық ү йкелеуі нә тижесінде де жү реді.

РПА-ның кө мегімен ұ нтақ тә різдес заттарды ұ нтақ тау операциясы мен қ оспаны эмульгирлеу операциясын қ оса жү ргізуге болады. Сонымен, РПА кө п фазалы гетерогенді системалар – эмульсионды-суспензионды қ оспаларды, мысалы стрептоцид, синтомицин жә не т.б. линименттерін қ амтамасыз етеді.

Суспензиялар мен эмульсиялар алу ү шін коллоидты диірмендер қ олданылады. Олар қ атты бө лшектерді ү йкелеу, фрикционды соқ қ ылау немесе қ атар жү ретін кавитация принциптері бойынша жұ мыс істейді. Ұ нтақ тау немесе кедір-бұ дыр, қ ұ рылысы қ ысқ артылғ ан конус тә різді ротор жә не конусты ұ яда айналып тұ ратын статор немесе жайпақ дискілер болып келеді. Дискілердің біреуі жылжымайтын болады, немесе екі дискі де қ арама – қ арсы бағ ытта айналады. Дискілерге саусақ тар немесе ұ сақ орлар (қ анаулар) бекітілген.

Фрикциондық диірменнің жұ мыс істеу барысында ротор 20000айн/мин жылдамдық пен айналады. Ұ нтақ талатын қ оспа ротор мен статор арасындағ ы тесікке сорылып тү седі. Тесіктің кө лемі микровинтпен реттеледі жә не 0, 025-0, 05мм болады. Қ оспа осы тесік арқ ылы кө п қ айтара айналып ө ткізіледі де, алынғ ан суспензияның бө лшектерінің кө лемі ө те майда болады.

Соқ қ ылау принципі бойынша жұ мыс істейтін коллоидты диірменде қ оспа айналып тұ рғ ан дискімен бекітілген саусақ тары бар корпустың арасына жіберіледі. Дискі айналғ ан кезде дисперсті фазаның бө лшектерісаусақ тардың сұ йық тық қ а тү сіретін сансыз кө п соқ қ ыларының нә тижесінде пайда болатын кү шті гидравликалық ә серге дұ шар болады. Осының нә тижесінде ө те майда суспензия немесе эмульсия алынады.

Суспензиялар мен эмульсиялар ө ндірісте ультрадыспен ұ нтақ тауғ а арналғ ан қ ондырғ ылар кең інен қ олданылады. Гетерогенді сұ йық тық тарды дыбыстау кезінде қ ысу жә не сұ йылту зоналарында қ ысым пайда болады. Ультрадыбысты толқ ын тудыратын артық қ ысым қ атты гидростатикалық қ ысымның ү стіне қ осылады да, оның қ осындысы бірнеше атмосфера болады. Сұ йылту фазасында сұ йық тық тың бү кіл кө лемі бойында, ә сіресе, фазаларды бө ліп тұ рғ ан газ кө піршіктері мен ө те ұ сақ қ атты бө лшектері бар шекарада қ уыстар, кавитациялық кө піршіктер пайда болады. Қ айта қ ысу кавитациялық кө піршектер жабысып қ алады жә не қ ысымды жү здеген атмосферағ а дейін кө теріп жібереді. Осылай қ атты бө лшектерді механикалық ыдырауғ а ұ шыратын жә не фазаларды бө ліп тұ рғ ан беттен сұ йық тық тың аздағ ан мө лшерін жұ лып алып, майда тамшыларғ а бө летін жоғ арғ ы қ арқ ынды соқ палы толқ ын пайда болады.

Ультрадыбыстың қ арқ ыны мен алынатын эмульсия тү рінің арасында белгілі тә уелдік бар. Ультрадыбыстың тө мен қ арқ ында судағ ы – май типті эмульсия, ал оның жоғ арлаунда майдағ ы – су типті эмульсия пайда болады.

Ультрадыбысты толқ ынды алу ү шін ә ртү рлі аппараттар мен қ ондырғ ылар қ олданылады. Ультрадыбыстың шығ ар кө зі механикалық жә не электормеханикалық дыбыс таратушылар болады. Электромеханикалық дыбыс таратушылар электродинамикалық, магнитострикторлық жә не электрострикторлық болып болінеді.

Механикалық энергияны ультрадыбыстық энергияғ а ө згертуші сұ йық тық тық ысқ ырық ағ ысы куыс канал арқ ылы екі нү ктеде бекітілген тілекшенің ө ткір ұ шына беріледі. Сұ йық тық ағ ысының соқ қ ысы ә серінің тілікше тербеледі де, оның бетіне перпиндикулярлы бағ ытталғ ан екі шоқ ультрадыбыс таратады. Эмульсия дайындағ ан кезде сұ йық тық тық ысқ ырық ты дисперсиондық ортағ а салады жә не ол арқ ылы бірнеше армосфера қ ысым кү шімен дисперсті фазаны жібереді. Дыбыс таратушы шығ аратын тербелістің жиілігі 30кГц-ке жуық.

Магнитостикторлық дыбыс таратқ ыштар ұ нтақ талғ ан орта қ ұ йылғ ан ыдысқ а орнатылғ ан орамы бар магнитті сымнам тұ рамы. Магнитті сым феромагнитті металдардан, ә ртү рлі ө згертуге қ абілетті басқ а да материалдардан жасалынады. Мұ ндай қ асиеттер никель, темір, кобальт, тотық пайтын болат жә не олардың қ орытпаларына тә н.

Бұ л қ ұ рал май, су жә не эмульгатор қ ұ йлатын ыдыстан тұ рады. Ыдыстың тү бінде орамы бар никельді стержень болады, ол арқ ылы ультрадыбысты жиіліктегі ток ө ткізеді. Никельді стерженьнің тербелесі сұ йық тық қ а беріледі жә не бірнеше минуттан соң одан эмульсия пайда болады. Ультрадыбыстық кавитация ә серінен сұ йық тық ө те ү лкен кү шпен араласындағ ы соншалық, оның бетінде биіктігі 25см фонтандар пайда болады.