Сұрақ. Ауызекі сөйлеу стилі,оның өзіндік тілдік ерекшеліктері.

Ауызекі сө йлеу тілі адамдардың бір бірімен кү нделікті қ атынасында пайдаланылады.Сондық тан, онда тілдің комуникативтік функциясы баса сезіледі. Ауызекі тіл, ауызекі сө йлеу — адамдардың тіл арқ ылы қ арым-қ атынас жасауының бір тү рі. Ауызекі тілдің басты ерекшелігі — сө йлеудің алдын ала дайындық сыз, тікелей қ арым-қ атынас жасау барысында жү зеге асатындығ ы. Тіл білімінде ауызекі тілді функционалдық стильдердің бір тү рі ретінде қ арастырады. Басқ а стильден оның біршама ө згешеліктері бар. Мұ нда тіл мә дениетін қ атаң сақ тауғ а талап қ ою дұ рыс бола бермейді. Негізгі мақ саты тікелей жә не тез хабар беріп, хабар алу болғ андық тан ауызекі тілде ә деби тілдің нормасынан тыс сө здер мен сө з тіркестері — варваризмдер, кә сіби сө здер, жаргондар, диалектілер т.б. кездесуі ә бден мү мкін. Бұ л ауызекі тілдің заң дылығ ын бұ зу болып есептелінбейді. Ауызекі тілдің тағ ы бір ерекшелігі — ә ң гіме тақ ырыбының тез ө згеріп отыратындығ ы (екі адам ауа райы туралы сө йлесіп тұ рып, кү тпеген жерден ө ндіріс мә селесін сө з етуі мү мкін). Тілдегі экспрессивті, эмоциональдық қ асиеттер кө п жағ дайда ауызекі тілде байқ алады. Ауызекі тілде тілдік (линвистикалық) факторлармен қ оса, тілден тысқ ары факторлардың (экстралингвистикалық) да жарыса пайдаланылуы осы стильдің ө зіндік ерекшелігі болып табылады (сө з болып отырғ ан оқ иғ а тың даушысына тү сінікті болса да,

бет пішінінің, қ олының қ озғ алыстары, дауысты кө тере немесе сыбырлай сө йлеуі т.б.). Экспрессия жә не ық шамдылық ү шін ауызекі тіл сө здерді ө згеше жұ мсайды, ерекше синтаксистік бірліктер (сө з тіркестер мен сө йлемдер) қ ұ райды. Ауызекі тілдің тек ө зіне тә н сө здік қ оры болады, ол екпінге, сө йлемдегі мағ ынағ а кө бірек сү йенеді. Ауызекі тілді жалпыхалық тық тілдің бір тү рі ретіндегі сө йлеу тілінен ажырата білудің елеулі мә ні бар. Сө йлеудің ауызша тү рі функционалдық стильдердің барлығ ында (сахнадан немесе радио мен теледидардан кө ркем шығ армадан ү зіндінің оқ ылуы, публицистикалық материалдың ауызша берілуі) кездеседі.

Ерекшеліктері:

а) ауызекі сө йлеу стилі диалогқ а қ ұ рылады. Қ атысушы екі адам. Интонация ерекше қ ызмет атқ арады. Сө йлеу тілінің тағ ы бір ерекшеліті монолог (бір кісінің сө зі кө пшілік алдында сө йлеу, баяндама, дә ріс, консультация);

ә) Ауызекі сө йлеу стилі ерекшеліктерінің екінші тү рі онын эмоциялылығ ы, ө йткені айтушы ө з эмоциясын сол сө здің аясына сыйғ ызуғ а тырысады. Мыс., " Кө бірек сө йлеп кетті" (бә сендеу тү рі, бірақ эмоция сезіледі), " Мылжың дап кеттің ғ ой! " (эмоцияның катан тү рі);

б) Ауызекі сө йлеу стилі ә деби кейіпкердің сө йлеу ерекшелігі мен мінезін таныту ү шін ол ө мір сү рген ортадағ ы жергілікті диалект сө здерді стильдік мақ сатта ә деби қ олданады;

в) Ауызекі сө йлеу стилінде қ ыстырма, қ аратпа, одағ ай сө здер жиі қ олданылады. Мыс., " Айналайын-ау, сені тү сінеді деп айтып отырмын". Сондай-ақ, сыйлау, қ ұ рметтеу, кішірейту, еркелету амал-тә сілдері кө бірек пайдаланылады;

г) Ауызекі сө йлеу стилі тілдің кө ркемдегіш бейнелеуші тә сілдері де қ олданылады (тең еу, эпитет, гипербола). Мыс., " Ө гіздей біреу алдымнан шығ а келді";

д) Ауызекі сө йлеу стилі басқ а стильдерден ө згешелігі мен ерекшелігі, ең алдымен синтаксистен сө йлем қ ұ рылысынан байқ алады. Стильдің бул тү рінде сұ раулы, лепті сө йлемдер катысады. Диалогке қ ұ рылады. Ауызекі сө йлеу тілінің стилі ой кө біне автоматты тү рде (аяқ астынан) дайындық сыз айтылады.