Зерттеу тақырыбының, өзектілігінің және мәселесінің өзара байланысы

Кесте

“Негіздеме” сө зінің ө зі ғ ылымда “негіз”, “негізділігі” деген тү сініктермен қ атар қ олданылады. “Негіздер” – бір нә рсенің бастапқ ы, негізгі қ ағ идалары, “негізділігі” – белгілі бір қ ұ былыстарды жіктеуде қ ажет болатын мә нді белгі, немесе, негізділігі дегеніміз – бір нә рсені негіздеу, дә йек. Терең ғ ылыми негіздеме [1, 381].

Ғ алымдар тақ ырыптың кө кейкестілігін негіздеуге ерекше кө ң іл аударады, тақ ырыптың ғ ылыми жә не практикалық кө кейкестілігін бө ліп қ арастырады. Олардың пайымдауынша, тақ ырыпты зерделеу практиканың мағ ыналы сұ раныстарына жауап береді, ал алынғ ан нә тижелер ғ ылымдағ ы “ақ таң дақ тардың ” орнын толтырады. Дегенмен, ғ ылымтанушылар ойынша, ө зекті тақ ырыпқ а орындалғ ан зерттеу шынайы жаң а ғ ылыми нә тижелердің алынғ анының кепілі бола алмайды. Ғ алымдардың пікірінше, тақ ырып бойынша зерттеу жү ргізу барысында алынғ ан нә тижелер ө зекті болмауы да мү мкін, ә сіресе бұ л ретте жетілдірілген ә дістеме қ олданылып, тү пнұ сқ алы эксперимент қ ойылса, ақ параттың соны жаң а ағ ымы пайдаланылса да, нә тиженің ө зекті болмауы мү мкін [4, 164].

Демек зерттеудің кө кейкестілігін одан ары ойластыру қ ажет. Бұ л жағ дайда біз В.М. Полонскийдің тұ жырымдамасының бағ ытын ұ станамыз. Ғ алым ғ ылыми зерттеудің бұ л бө лігіне мынадай анық тама береді: «Зерттеудің кө кейкестілігің – ғ ылыми идеялар мен практикалық ұ сыныстарғ а (белгілі бір қ ажеттілікті қ анағ аттандыру ү шін) сұ раныс пен қ азіргі уақ ыттағ ы ғ ылым мен практиканың бере алатын тұ жырымдары арасындағ ы алшақ тық дә режесін сипаттайтын ғ ылыми зерттеулер сапасын бағ алау ө лшемі [2, 161]. Оның тұ жырымдауынша, кө кейкестілік ө лшемі ү немі қ озғ алыста, дамиды, уақ ытқ а, нақ ты шарттар мен айрық ша жағ дайларғ а тә уелді болып келеді. Тақ ырып бү гін кө кейкесті, ертең ол соншалық ты ө зектілігін жоғ алтып алуы мү мкін, ауыл мектебі ү шін маң ызды мә селе қ ала мектебі ү шін қ атардағ ы сұ рақ қ а жатуы да ық тимал; педагогикалық қ ызметін жаң а бастағ ан мұ ғ алімді ойландыратын мә селелер тә жірибелі, жоғ ары білікті педагогқ а мә нді болмай шығ уы да заң ды. Кө кейкесті зерттеулер халық қ а білім беру жү йесінің даму дең гейімен, еліміздің экономикасымен, оның ғ ылыми ә леуетімен, осы тарихи сә тте алғ а қ ойылатын жә не шешілетін міндеттермен тығ ыз байланысты.

Ғ алым В.М. Полонский ғ ылыми айналымғ а «зерттеулердің кө кейкестілігін бағ алау ө лшемің тү сінігін ендірді.

Зерттеулердің кө кейкестілігін бағ алау ө лшемі – ғ ылыми-педагогикалық зерттеулердің жоспарланғ ан немесе алынғ ан белгілілер тізімі [2, 161].

Сондай-ақ, М.Т. Громкованың дә лелденуінше, зерттеудің кө кейкестілігінің мазмұ ныныа тө мендегілер енеді:

а) зерттелетін жү йедегі сә йкессіздіктерді анық тау;

б) сә йкессіздіктердің дә режесін кө рсету: қ айшылық, мә селе, қ ақ тығ ыс, даудамай, апат;

в) мә селелердің ішкі кө здерін анық тау (қ андай ұ ғ ымдар арасында мә нді сә йкессіздіктер бар?):

– зерттелетін жү йенің табиғ и ахуалы жағ дайындағ ы қ ажеттіліктер, нормалар арасында (сезінілмеген мә селе);

– жү йенің рефлексивтік (білімдік) ахуалы жағ дайында мақ сат, мазмұ н, ә дістер арасында (сезінілмеген мә селе);

– жү йенің ә рекеттік жағ дайында ә рекеттің ө лшемдері, тә сілдері, ө зін-ө зі анық тауы арасындағ ы (ә рекеттегі қ иындық тар);

г) сыртқ ы сә йкессіздіктерді табу жә не олардың зерттелетін жү йеге ә сері;

д) зерттелетін жү йенің

мә селелерінің жоғ ары дең гейлеріндегі жү йелерге ә серін зерделеу («тіке байланыстарң);

е) зерттелетін жү йенің мә селелерінің тү рлі дең гейлеріндегі жү йелерге ә серін зерделеу («кө лденең ң байланыстар);

ж) зерттелетін мә селені шешуді интеграциялық тұ ғ ырларды пайдалану [3, 342-343].

Осы белгілер ә рі зерттеудің кө кейкестілігін бағ алаудың ө лшемдері бола алады.

Іреглі зерттеу кө кейкестілігінің дең гейлерін сипаттау ү шін ең алдымен мә селені шешу, практикалық сұ ранысты қ анағ аттандыру, мә селенің теориясын жасау қ ажеттіліктеріне баса назар аударылады. Қ олданбалы зерттеулер мен жасалымдардың кө кейкестілігін анық тауда практикалық сұ раныс пен практикадағ ы жағ дайдың қ анаттанарлық сыз жә йіне (оқ у-тә рбие ү дерісі керек оқ улық тармен, оқ у қ ұ ралдарымен қ амтамасыз етілген бе? Олар алғ а қ ойылғ ан міндеттерді шеше алады ма?) басты кө ң іл бө лінеді. Жұ мыстар сондық тан да ө те кө кейкесті, кө кейкестілігі нашар, кө кейкесті емес деп ажыратылады (2-кестені қ араң ыз).