Эксперименттік бағдарламаны сараптау

Экспериментік бағ даламаның мә тінін дайындағ аннан кейін оны бірнеше экземплярғ а бө лу жә не жұ мыстың басталуына дейін сараптамағ а жіберу керек. Нә тиже қ ондырғ ы болу керек: " Сарапшының кө п болуы - істің жақ сару ү шін". Сарапшының болуы мұ ғ алім - ә ріптестер, мектептегі тә жірибелі басқ арушылар, РМК (ГМК) ә діскерлері, ИПК, ФППК ОПО оқ ытушылары, ғ алымдар. Негізгі, сарапшылардан нені шығ аруғ а болады-бұ л ұ сыныстар мен ескертпелер, комплемаптармыз бағ алар емес. Естерің де ме, ә pбip қ аралғ ан сарапшының бағ дарламадағ ы қ атесі - бұ л баланың тә рбиелеу жә не оқ ытудағ ы қ ателерді тоқ тату, бұ л денсаулығ ы мен кү шін сақ тау, сонымен қ атар, экспериментатордың ө зін. Сарапшының айтқ ан (кө рсеткіш) идеясы соң ғ ы қ орытындыны жақ сартып қ ана қ оймай, барлық жобаны жақ сы жағ ына тү бегейлі ө згеру жә не тағ ы байыту. Экспериментатор жауапкершілігін сезіну ә рқ ашанда сақ тылық ты, сондық тан адалдық қ а талпынады, сараптау жобасын тө летіріп алу жә не сындарлау, оның идеясы, ғ ылыми болжам. Білікті сараптаудың маң ыздылығ ы кем емес, экспериментатордың адалдығ ы мен бастамасынан гө pi.

Бү кіл эксперименттің жү руі арнаулы кү нделіктерде белгілеу қ ажет, кү нсайын немесе ай сайын байқ ауларды жазғ ан жә не барлық объект жә не субьект қ ызметтерін бағ алау, тә жірибелі жұ мыстың кайсысын ұ сыну. Фактыны белгілеу жай жазба дең гейінде болса да - бұ л ә бден қ ажет. Ә ң гіме мынада, кө птеген факторлардың кү ші педагогикалық процесте қ имыл-қ озғ алысы мен тойымдылығ ы тез ұ мытылады. Қ ашан олар белгіленіп жә не жиналғ анда, онда басқ арушы педагогтың динамикасы, тенденциясы, экспериментің ө ркендеу мінездемесін кө руге мү мкінділігі бар. Қ орытынды ү шін бұ л ешқ андай ауыстырылмағ ан материалды пайдалану. Адал, белгіленген факторлардың эксперименттік міндеттерін кең ейтуде анда-санда емес рұ қ сат ету, тә жірбиелі жұ мыстыц тиімділігін табу. Мұ ғ алім немесе директор-экспериментатор қ атаң игеру керек белгіленбеген факторларды, аралық нә тижелер қ айтарымсыз жоғ алады.

Практиканттардың келіспеушілігін есептейміз: мектеп директоры, завуч немесе мұ ғ алімге кү нделікті жү ргізуге уақ ытты қ айдан алады? Kім диссертациясын дайындайды, солар осымен айналыссын. Бә рі дұ рыс педагогтар ө те ағ ымдағ ы жұ мыс бастылық, біpaқ кү нделіктің мазмұ нынан қ айтарылғ ан ө те ү лкен.

Басқ ару ұ йымының аспектілік процесін ө ң деу жә не қ ұ былысты мең геруді енді қ арау экспериментті ө ткізу жә не дайындау кезең дері туралы ә ң гіме болады немесе мектепті жаң артудың ә ртү рлі басында аталғ ан бес жолда тармақ тан. Бұ л бip жағ ынан, барлық тұ тас ұ йымдастыру жұ мысын басшының кө руіне рұ қ сат ету, ал басқ аша тиімді алгоритмді ізбасарлық орындау тү рінде қ амтамасыз етуге рұ қ сат ету, қ алуғ а кө мектесу, келіспеуден бас тарту.

Талдау кезең і. Диагностикалық кезең - мұ галімдерді қ иындату анализі; оқ у-тә рбие процесіндегі анализдің кү йі, айқ ындау жә не қ арастыру кайшылық тар, кандай да бip ө згерістің кө мегімен жедел таратуғ а мұ қ таж болу, жаң а ә дістеме, технология, қ ұ рылымы. Былай айтқ анда, проблеманың актуальдылығ ы айқ ындау жә не негіздеу, жетекші идея қ ысқ а ә pi дә л жеткізу.

Болжау кезең і мақ саты орнату, эксперименттік есеп, жаң а технологияның ү лгісін қ ұ py, ғ ылыми болжамды белгілеу, жағ ымды нә тижені кү туді болжау, сонымен қ атар жоғ алуы мү мкін, келең сіз нә тижелер, механизмдік ө темді ойластыру. Қ алай айтқ анда да, ашылғ ан эксперименттік бағ дарламаны ө ң деу немесе ө зің нің тә жірбиең ді жетілдіру немесе біреудің ғ ылыми ө ң деуін мең геру.

¥ йымдастыру кезең і - қ ұ былысты мең геру жә не ө ң деуді қ амтамасыз ету ү шін барлық қ ажетті жағ дайды қ ұ руғ а қ осады:

- материалды (ipiктey, жаң а ғ имарат дайындау, жаң а мазмұ ны ү шін

- қ ажетті, жабдық тар, жиһ аздар, оқ у тә сілі жә не т.б.);

- кадрлық, (ipiктey, арнайы жұ мысты оқ у жә не орналасуы, инновациялық

- мектеп ү шін жетілдіру жә не кадрларды ө cipy);

- ғ ылыми ә дістеме (ө ң деу, жаң а бағ дарламаның мә тінін сатып алу,

- технология, ә дістеме, поурочный жоспардың нұ сқ асы, мә тіндер,

- сауалнама, дидактикалық мә ліметтер жә не т.б.);

- қ аржылық (жаң а мазмұ нды материалдық базаны қ ұ ру ү шін ә рқ ашанда

- жаң а практиканы мең геруді каржылық ты талап етеді, кадрларды

- ынталандыру, шығ армашылық демалыстар мен іссапарлар тө лемі,

- бағ дарламаны сараптау, бағ дарламаны сатып алу жә не ө ң деу, ғ ылыми

- кең естің тө лемі;

- дә лел келтіру (педагогтардың шығ армашылық кызметін ынталандыруы

- арнайы жұ мыстың тү рінде болуы, олардың инновациялық жұ мысқ а

- мү ддесі, бұ л жұ мыска психологиялық aдaмгepшiлiк климатында

- жағ ымды қ ұ ру;

- ұ йымдастыру (жаң а органдарды кажеттілікте куру, қ ұ рылым, жаң а

субъектіні басқ ару, кipicпeci барылқ инновациялық процестегі

катысушылардың арасындағ ы функционалдық мінетті нақ ты бө лу).

Практикалық кезең - эксперименттің кү йі, процестің қ орытындылары, технологияны сынаудағ ы тузету, бақ ылау срезы.

Жинақ тау кезең і - мә ліметтерді ө ң деу эксперименттік нә тижелерді енгізу немесе тә жірибені мең геру, қ ойылғ ан мақ саттағ ы ғ ылыми ө ң деу барлық нә тижелердің анализі тү пкілікті ғ ылыми болжам немесе нә тиженің сә йкестігін тә жірбиеде алып тастау, ө ң делген қ ұ былысты мең герудегі нә тижелер жә не дайындау суреттеу кезінде.

Мына қ ұ былысқ а назар аудару анық, эксперименті дайындауды суреттеуге авторлар ө те нақ ты тоқ талады, мектептерді жаң арту жолындағ ы басқ а жазылғ ан қ ашан болады деп оқ ырмандар кү теді ө зінің тә жірбиесін жетілдіру, кіммен қ ұ рылғ анын алып пайдаланады, ғ ылыми ө ң деулерді мең геру, қ ате жолдары жә не анық талынады.

Біз астын сызамыз қ андай да мектептерді жаң артуды проблемаларды таң дау қ ажет, тақ ырыпты белгілеу, оның актуалдылығ ын негіздеу мақ сат қ ою, оның есебін, декомозирова ғ ылыми болжамды ойластыру базасын белгілеу кезең дері. Уақ ыты, критериясы, ә дістерін алып тастау процесті аң дып отыру соң ғ ы жә не қ азіргі нә тижелері, қ азір ғ ана суреттелген кезең дердің барлығ ы шығ арусыз ө ткізу.

Мысалы қ арастырамыз, қ ате жолдары жә не жаң а ұ сақ -тү йектерге назар аудару. Оны тексеру мақ сатында табиғ и сынамалы бастаманы аң ғ арудағ ы негіздемені ұ йымдастыру. Егер де бірінші нә тижелер табыс ә келсе, онда проблеманы шешудің басқ а мә нін іздеу. Егер проба қ алыпты басталса, онда перспективаны анализдеу. Егер перспективасы айтылса, онда эксперимент бағ дарламасы толық ө ткізіледі. Солай болғ андық тан сө йлеу жолы, онда ә pбip келесі қ адамы болады сонда ғ ана алғ ашқ ы жағ дайдан табысты қ олайлы болашағ ы. Егерде кезекті пробада сә тсіздік анық талса, онда ceбeбi анық талады. Мү мкін идеяның ө зінде емес, сә тсіздікте шығ ар, реомизациялау тә сілінде бұ л жағ дайда қ айсысы ауыстырылады, немесе корректеріледі. Егер эксперименттің нә тижесі пробный идеяны осы іздеу бағ ытын тоқ татуды талап етсе, онда проблемаларды шешуді жаң а подходтар іздеу жү ргізіледі, онда эксперименттік жолдар тағ ы да тексеріледі.

Ғ ылыми ә зірлемені мең геру кезінде немесе біреудің қ ұ рағ ан жә не нақ ты жазылғ ан тә жірбиесін жобалау жұ мыстың кө лемін терең ірек тө мендетеді жә не нә тижені мең геру мен процесті аң дуғ а негізгі назар аударылуы эксперименттік бағ дарламалары бұ ндай бө лім болса да, база қ алай, кезең дер, критилері, резервтік нақ ты ө зінің мағ ынасын жоғ алтпайды.

Барлык мұ ғ алімдерге белгілі триаданы қ арастырамыз: тә жірибелі, тә жірибелі-эксперименттік, эксперименттік жұ мыс. Кө руге қ иын емес, олардың ә рқ айсысының дайын қ айта шығ арылғ ан элементі бар, жә не ә лементтің пробасы, жекеменшік эксперименті. Ондай болса айтуғ а болады: инновациялык дә реже, проблемалар, шығ армашылық ізденіс,

жекеменшік эксперименттің қ атарында жоғ арылатылады, бірақ, эксперименттің мә ні қ алады.

Аталғ ан тә сілдердің барлығ ының арасында мең геру қ ұ былысының ө згеруі азырақ бұ рын болады, эксперимент артық шылығ ымен тексере алып жү руі, жасалмағ ан инновациялық емес мінездемеден гө pi. Жетілдіру мектебінде қ иын нақ ты қ ұ рғ анда бө лу жә не жаң а тә ртіпті мең геру. Бұ л процестер бірдей уақ ытта анда-санда емес тамшылайды. Егерде бұ рын біреудің ә зірлемесін мең геру жасалса, онда қ азіргі мектептерде екінші жаң а тә ртіптің артық шылығ ын ө здері қ ұ рауы, дә л эксперименттің мінездемесі ү шін. Басшылардың назары жаң а тә ртіптегі ә р-тү рлі технологиялық факторларғ а концентрелінеді, оларды санамайды, жеке факторды бағ алайды.

Біз зерттеушілер осығ ан назар аударғ ымыз келеді, ә йгілі педагогикадағ ы термин жаң а тә ртіпті " енгізілуін" бip ретте ешқ ашан қ олданбауғ а. Бұ л кездейсоқ емес, авторлардың айқ ындау принциптері тұ ратын, егер біз жаң ару мектебіндегі педагогикалық нә тиже жеткіміз келсе онда жаң а тә ртіпті енгізуге болмайды, қ ысымның астында жаң а кү шпен қ алайды жай алып жү руге болмайды. Бұ рынғ ы мектептердегі " директор енгізеді, мұ ғ алімдер, оқ ушылар мең гереді" ескеріледі. Бірінші, инновациялық процесті қ ұ рудағ ы бар жаң а тә ртіпті мең геру, қ атысушылардың бә рінде белгілі ө здерінің рольдері, міндеттері, белгілеулері бар. Онда тек қ ана объектіні дамытуғ а болады, ондағ ы салынғ ан ондай жагдайдың жанында, ол ө зі жеке меншік жетілдіру субъектісінен тұ рады. Міне келешектегі терминді енгізу қ алай ө з беделін орнық тыруғ а ұ мтылатын символы, кү ш кө рсетудің килігуімен, ө з символы ретінде мә жбү р етуді біз қ олданбақ пыз.

Мектеп зерттеушісі - басқ арушылардан біз бұ л маң ызды параграфтардың қ орытындысына ескерткіміз келеді. Оны ө ркендеу режиміндегі тілек білдірушілерге ә келу мұ ғ алімдердің эксперменттік жұ мысқ а араластыру жең іл емес. Мұ нда кешенді дә лел келтіру шарасы керек, ондағ ы бө лімдерде қ аралады, мектептердегі басқ ару жү йесінің ө ркенделуіне байланысты. Ал енді, кө рнекті неміс демократ-педагогы А.Дистрверчтің пікірін келтіреміз, ө зінің жазу столының ә йнегінің астына қ оюғ а тұ рады, барлық мұ ғ алімдер ү шін ә дістеме немесе мұ ғ алімдерді бө лмесіне іліп: " Талапсыз ғ ылыми жұ мысқ а элементарлық мектептегі мұ ғ алім ө кіметтің ү ш демалысына тү седі: механикаландыру, руттникалық, мезі қ ылғ андық. Ол ағ аштардан, тастамаларын тү скізеді.