Кесте. Іргелі және қолданбалы зерттеудің өлшемдік белгілері

Ізденуші, ә уелі ө з зерттеуінің типін анық тап алғ аны, сонан кейін зерттеудің кө кейкестілігін анық тау ә дістерін оқ ып ү йренгені жә не ө з зерттеу жұ мысын сараптауда бұ л ә дістерді пайдаланғ аны дұ рыс. Зерттеу кө кейкестілігін анық тау ә дістері – қ азіргі немесе жақ ын болашақ та мә селені шешудің қ ажеттігі мен мү мкіндігін анық тайтын тә сілдер.

Эксперттік ә діс келесі тә сілдерден тұ рады: авторлар ө з сұ раныстарын зерттеуді жү ргізудің қ ажеттілігінің негіздемесімен бірге тапсырады. Сұ раныста тақ ырыптың аты, оның мақ саты, міндеттері, алынуғ а тиісті тұ жырымдардың жобасы кө рсетіледі. Негіздеменің басты элементіне осы тақ ырып бойынша осығ ан дейін жү ргізілген зерттеулер туралы жарияланғ ан ең бектерге жасалынғ ан қ ысқ аша талдау жатады. Эксперттер авторлардың сұ раныстарын зерделейді жә не болашақ та зерттелетін тақ ырыптарды іріктейді. Бұ л ретте олар ғ алымдардың осы тақ ырып бойынша бар ә дебиеттермен танысқ андығ ын, зерттеудің тү пкі нә тижесінің нақ тылығ ын, нә тиженің танымал нә тижеден айырмашылығ ын тү сініп білетіндігін есепке алады. Демек, екі фасетке бө ліп қ арастырады, яғ ни ғ ылымда тақ ырыптың зерделену дә режесі; тақ ырыптың теориялық маң ыздылығ ы. Қ олданбалы зерттеуге қ арағ анда іргелі зерттеуде болжау аса маң ызды емес.

Қ олданбалы зерттеулер мен жасалымдардың кө кейкестілігін анық тау ү шін алдымен тақ ырыпты зерттеуге практикалық қ ажеттілік, мұ ғ алімдердің, оқ ушылардың нормативтік материалдарғ а мұ қ таждығ ы, ұ қ сас жасалымдардың болуы немесе жоқ тығ ы, зерттеу нә тижесін практикағ а енгізуден алынатын ә леуметтік немесе экономикалық тиімділік, ғ ылымдағ ы осы сұ рақ тың шешілу дә режесі есепке алынады. Педагогиканың саласы мен зерттеу типіне байланысты кө кейкесті тақ ырыптардың белгілері кө рініс табатын негізгі тү пнұ сқ а жасалып, эксперттік бағ алуларды салыстыру арқ ылы зерттеудің ө зектілігі анық талады [2, 164].

Зерттеу тақ ырыбының ө зектілігінің ө лшемдері мен ө зектілігін анық тау ә дістері арқ ылы ү йреніп, ізденушінің ө зектілік ө лшемі диссертацияғ а қ атысы жағ ынан екі қ ырынан, яғ ни зерттеу тақ ырыбын ойластыру мен жұ мыс барысында алынғ ан нә тижені сипаттау кезінде қ арастырылатынын білуі тиіс. Ізденуші ү шін ең маң ыздысы – оның ө зіне дейін мұ ндай жұ мыстардың орындалғ анын білуі.

Соң ғ ы уақ ытта зерттеудің кө кейкестілігі оның жаң алығ ымен, кешенділігімен, практикалық маң ыздылығ ымен тығ ыз байланыста қ арастырылады жә не ө зектілік зерттеудің педагогика ғ ылымдары объектілерінің даму заң дылық тары туралы жаң а білімдер алуғ а, ұ станымдық тұ рғ ыдан жаң а дидактиканы, ә дістемені жә не технологияны жасауғ а қ ажет теориялық ң егіздерді анық тауғ а бағ ытталғ андық тан, жақ ын жә не алыс шетелдерде, республика кө леміндегі ұ қ сас зерттеулерден айырмашылығ ын кө рсетеді.

Қ азіргі заманғ ы диссертациялық зерттеудің сапасын бағ алау мә селелерімен айналысатын ғ алымдар зерттеу мә селесінің ө зектілігін айқ ындау тә сілдері туралы білімдер жиынтығ ына сү йене отырып, зерттеу мә селесінің ө зектілігін бағ алау матрицасын жасады жә не зерттеу мә селесінің кө кейкестілігін бағ алау ө лшемдері мен параметрлерін негіздеді (3-кестені қ араң ыз).