Педагогика және психология әдіснамасы мәні туралы жалпы түсінік.

Педагогика ә діснамасы – педагогика теориясы, педагогикалық қ ұ былыстарды қ арау принциптері, зерттеу ә дістері туралы білім жү йесі, алынғ ан білімді тә рбиелеу, оқ ыту, білім беру тә жірибесіне енгізу жолдары. Ә діснаманың теориялық жағ ы негізгі педагогикалық заң дылық тардың анық талуымен байланысты, ғ ылыми ізденудің бастапқ ы алғ ышарты ретінде, дү ниетану қ ызметіне еніп, педагогикалық зерттеудің қ андай философиялық, биологиялық, психологиялық идеялардан қ ұ рылғ анын анық тап, алынғ ан нә тижені дә лелдеп жә не қ орытынды шығ арады.

Педагогиканың ә діснамасы оның негізін, базалық сипатын анық тайды. Ә дістеме негізінде ә леуметтік педагогиканың тұ тастай жә не оның қ ұ рылымдық қ ұ рамдас бө ліктерінің ғ ылыми бағ ытының мә ні анық талады. Осығ ан сү йене отырып, ә леуметтік педагогиканың теориясы мен практикасының ө зекті проблемаларын зерттейді.

Педагогиканың ә діснамасын тү сіну ү шін мына мә селелерді қ арастыру қ ажет:

- ә діснама жә не ә леуметтік педагогиканың ә діснамасы ұ ғ ымдары;

- ә леуметтік педагогика ә діснамасы негіздері;

- субъект ұ станымы тұ рғ ысынан ә леуметтік-педагогикалық болмыстың сапасын бағ алау жә не таным ә діснамасы негіздері.

Педагогика ә діснамас ы ның мә ні туралы тү рлі кө зқ арастар бар. Кейбір зерттеушілер ә діснамасыны: теориялық қ ызметтің қ ұ рылымы, логикалық ұ йымдастырылуы, ә дістері мен қ ұ ралдары туралы; басқ алары, - таным ә дістерін қ алыптастыру қ ағ идалары мен рә сімдері жә не шындық ты тану жә не қ айта қ ұ ру ә дістерін қ олдану туралы; ү шіншісі – кү рделі практикалық мә селелерді шешудің неғ ұ рлым жалпы қ ағ идаларының жиынтығ ы туралы; тө ртіншісі – теориялық жә не практикалық қ ызметті ұ йымдастыру мен қ ұ рудың қ ағ идалары мен тә сілдері жү йесі туралы, сондай-ақ, осы жү йе туралы; бесіншісі – ғ ылыми-педагогикалық зерттеулердің бастапқ ы (негізгі) ерекшелігі, қ ұ рылымы, қ ызметі мен ә дістері туралы ілім деп санайды.

«Ә діснама» терминінің мағ ынасы:

- танымның ғ ылыми ә дісі туралы ілім;

- қ андай ғ ылым болса да қ олданылатын танымдық қ ұ ралдар, ә дістер мен тә сілдердің жиынтығ ы;

- танымдық жә не қ айта қ ұ рушы қ ызметті ұ йымдастырудың алғ ышарттары мен қ ағ идаларын зерттеуші қ ұ ралдар, білім саласы болып тү сініледі.

Тізбеде кө рсетілгендей, ә діснама жө нінде бірың ғ ай кө зқ арас пен тү сінік қ алыптаспағ ан. Алайда, зерттеушілер, ең бастысы, ә діснама – нақ тылы шындық ты тану мен қ айта қ ұ рудың базалық негізі деп біледі.

Педагогиканың белгілі ә діскері Володар Викторович Краевскийдің (1926-2010) тә сілдемесіне сү йенсек, «Педагогика ә дінамасы» ұ ғ ымына мынадай анық тама беруге болады. Бұ л - педагогикалық болмысты бейнелейтін ә леуметтік педагогикалық теорияның негіздері мен қ ұ рылымдары туралы білімдер жү йесі, сондай-ақ, осындай білімдерді алу жә не ғ ылыми ә леуметтік-педагогикалық зерттеулердің ¹ сапасын бағ алау, логика мен ә дістер, бағ дарламаларды негіздеу қ ызметінің жү йесі.

Педагогика ә діснамасының ішкі мә ні мынадай аса маң ызды қ ұ рамдас бө ліктерден тұ рады:

- педагогикалық теориялардың негіздері мен қ ұ рылымдары, оларды танудың қ ағ идалары мен тә сілдері туралы білімдер жү йесі;

- осындай білімдерді алу жә не ғ ылыми-педагогикалық зерттеулердің сапасын бағ алау, логика мен ә дістер, бағ дарламаларды негіздеу қ ызметінің жү йесі.

Педагогика жә не психология ғ ылымдарының қ ұ рылымы мен қ ызметтерін нақ тылау.

Ғ ылымдардың кең арнасы ішінде педагогика ғ ылымы ө зіндік ерекшелігімен айқ ындалады. Себебі педагогика – қ азіргі заманның ең кө кейкесті мә селесі – адам, оның тә рбиесі, білімі, болашағ ы жалпы адамзат қ оғ амының демократиялық, гуманистік бағ ыт алуын қ арастыратын іргелі ғ ылымдардың бірі.

Бү гінгі кү нде қ ай ғ ылым саласы болсын ө зінің зерттеу нысаны мен субъектісін жаң аша ойлаумен байланыстырады.

Бұ л ғ ылымдардың ә діснамалық негізін білуді жә не қ азіргі дү ниежү зілік ғ ылыми танымның қ ұ ралдары мен амалдарын жетілдіруді талап етеді.

Қ азақ стан Республикасы дү нижү зілік қ оғ амдастық тың ажырамас бө лігі ретінде демократиялық, қ ұ қ ық ты мемлекетті қ ұ руғ а бел байлағ ан кезең де ғ ылымды теориялық жағ ынан негіздеу қ ажеттілігі мейлінше арта тү седі. Ә сіресе қ оғ амдық ғ ылымдардың, сонымен қ атар педагогика ғ ылымының ә діснамалық жә не ә леуметтік мә нә н арттыру, жеке адамның тұ лғ а ретінде қ алыптасуы міндеттерін болжап білу мейлінше айқ ын қ ойылуы тиіс.

Ғ ылымның жедел дамуы, шындық дү ниенің нақ ты бір мә селесін зерттеу, оның ә діснамасын талдаумен байланыста.

Педагогика ғ ылымының ә діснамасы біріншіден, жалпы ә діснама ғ ылымынан туындайды; екіншіден, қ оғ амдық ғ ылыми жү йенің даму ү рдісін оқ ып-ү йренумен жә не зерттеумен байланысты болады; ү шіншіден, педагогикалық қ ұ былыстардың жағ дайлары туралы теориялық ұ станымдар мен оларды зерттеу ә дістері қ арастырылады; тө ртіншіден, жаң адан алынғ ан білімдерді тә рбие, оқ ыту білім беру ісіне енгізумен анық талады.

Соң ғ ы жылдары жалпы ғ ылымның ә діснамасымен бірге, ә сіресе, педагогика ғ ылымының ә діснамасына кө бірек назар аударылып келеді. Себебі тә рбие мен білім беру мә селесін шешу қ оғ амның сапалық жаң а дең гейге кө терілуінің кепілі болатындығ ын ө ркениетті елдер тә жірибесі дә лелдеп отыр.

Бұ л жағ дайда зерттеудің тақ ырыбын, мазмұ нын, идеясын, пә нін, т.б. ғ ылыми аппаратын бірлікте, тұ тастық та шешу ү шін анық ә рі дә л ә діснамалық негіз ө те қ ажет. Сонымен қ азіргі кезде кө птеген ә лемдік мә селелерді шешуге педагогика ғ ылымының да айтарлық тай ү лесі бар. Солардың ішінде педагогиканың ә діснамалық мә селесін, педагогиканың ә діснамалық проблемасын, педагогиканың ғ ылым ретіндегі пә нін айқ ындау - басты мә селе. Қ оғ амдық ө мірдің барлық саласындағ ы саяси, ә леуметтік экономикалық, рухаи ағ артуда, т.б. жү ріп жатқ ан іргелі жаң арулар, сайып келгенде, адам мә селесіне келіп тіреледі.

Ғ ылыми дә стү рдің сабақ тастығ ы педагогика ғ ылымының тү рлі салаларының ө зара кірігуін жаң а дә режеге кө тереді, ол ү шін теориялық тұ жырымдамалар жасауда ә діснамалық мә селені қ арастыру талап етіледі.

Алғ аш ә діснама грек сө зінен алынғ ан, ә діс туралы ғ ылыми немесе ә діс теориясы деген мағ ынаны білдіреді. Ал философиялық энциклопедияда: «Ә діснама – дү ниені философиялық тұ рғ ыдан тү сіндіретін ілім. Жеке ғ ылымдарғ а ә діснамалық тірек – диалектикалық материализм» деген тұ жырым жасалғ ан.

Ә діснама ғ ылыми танымның тұ ғ ырлары жә не ә дістерінің теориялық мә селелерімен шұ ғ ылданады жә не ғ ылыми зерттеулердың заң дылық тарын шығ армашылық ү деріс ретінде қ арастырады, ғ ылыми таным іс-ә рекетінің мә нін ашады. Педагогиканың ә діснамасы педагогикалық қ ұ былыстар мен ү дерістерді зерттейді. Ол педагогикалық теория тұ рғ ысынан негізгі білімдер мен қ ұ рылымдарды бір жү йеге келтіреді. Сонымен ә діснама – теориялық жү йе туралы ғ ылыми ілім. Ә р ғ ылым ө з ішіндегі ә діснамалық мә селелерін талдайды, негізгі қ ағ иданы қ ұ райтын ғ ылыми танымның жалпы ортақ ә діснамасы алынады.

Сонымен, диалектиканың барлық заң дары біріге отырып, нақ ты ә ржақ ты қ ұ былыстардың жә не ү дерістердің даму ү рдісін жә не байланысын, ең негізгісін, бә ріне ортақ мә нін кө рсетеді. Нақ тылы жағ дайда табиғ ат заң дылығ ын жә не қ оғ амдық ө мірдің мә нін терең жә не дұ рыс тануды, олардың ә р тү рлі факторларғ а ық палын зерттеу, даму бағ ытын тү сіну, соның негізінде жобалау, болжам жасау жә не қ ойылғ ан міндеттерді тиімді шешуге, практикалық ә рекет жасауғ а негіз болады.

Педагогиканың ә діснамасы ө зінің ү дерістік онтогенетикалық, қ ызметтік, қ ұ рылымдық -морфологиялық жү йелілігі арқ ылы педагогикалық метабілімнің келесі ірі блоктары арқ ылы кө рініс табады.

1. педагогиканың ә діснамасы туралы жалпы тү сінік, оны анық тауғ а қ ажет тұ ғ ырлар;

2. педагогиканың ә діснаманың ұ ғ ымдық аппараты;

3. педагогиканың ә діснамасының қ ызметтері жә не ә діснамалық білімдер қ ұ рылымы;