Сурет - Зерттеудің әдіснамалық негізінің құрамы

Педагогикалық зерттеудің ә діснамалық негізі бағ ытындағ ы ізденістерде зерттеудің логикасы, зерттеу ә дістері, нә тижелері, зерттеу сапасын бағ алау мә селелері қ арастырылып жү р. Ал енді ә діснамалық тұ ғ ырлар туралы білімдер жиынтығ ы ә діснамашы ғ алымдардың ең бектерінде, тү рлі ғ ылыми басылымдар, ғ ылыми-практикалық конференциялар, ә діснамалық семинарлар, интернет-конференциялар, пікірталастар, дө ң гелек столдар, пікірталастар материалдарында кө рініс тапқ ан.

Осы білімдерді жү йесі ә діснамалық тұ ғ ырлардың қ ұ рылымы мен мазмұ ны «Методология общей и этнической педагогики в логико-структурных схемах» (2005 ж.) атты оқ у ә дістемелік қ ұ ралда «ә діснамалық ұ станымдар» 2.5., «ә діснамалық тұ ғ ырлар». 2.6. тармақ шаларда берілген. Сонда зерттеудің ә діснамалық негізін сызба тү рінде жобаласақ, тө мендегідей ү лгі шығ ады. 1-сурет.

Сонымен, ә діснамалық тұ ғ ырлар дегеніміз – қ айсыбір педагогикалық мә селені зерттеудегі қ олданылатын ұ станымдар, ә дістер, тә сілдер жиынтығ ы. Ә діснамалық ұ станымдар деп педагогикалық жү йелерді зерттей отырып, ө згерткенде негізге алынатын қ ағ идаларды айтады. Ғ ылыми-педагогикалық зерттеуді ұ йымдастыру ұ станымдары – жү ргізілетін ғ ылыми зерттеулерге қ ойылатын жалпы талаптар, жетекші идея, тү пкі қ ағ ида. Ғ ылыми ә дебиеттерде жалпы ғ ылымилық ұ станымдар қ атарына объективтілікті, ғ ылымилық ты, жү йелілікті, тарихилық ты, сабақ тастық ты жә не т.б. жатқ ызады. Демек, тұ ғ ыр ұ станымғ а қ арағ анда кең ұ ғ ым. Бұ л тұ ғ ырлар мен ұ станымдар барлық ғ ылымғ а тә н. Сондық тан педагогикада аталмыш тұ ғ ырлар мен ұ станымдарды зерттелетін объектілердің мә ніне сай қ олданып, ізденушілер ө з зерттеулерін ұ йымдастырады. Нақ ты тұ ғ ыр бірнеше ұ станымдар арқ ылы іске аспақ. Бұ л ретте ә діснама негізінен ғ ылыми ә рекеттің логикасына қ атысты тү сіндіріледі. В.В.Краевскийдің анық тауынша, ә діснама – педагогика ғ ылымының жасалу зертханасы, сол ә діснама арқ ылы зерттеудің қ азіргі талапқ а сай екендігі кө рсетіледі жә не ғ ылыми қ ызметкерлердің кә сіби дең гейі бағ аланады. Ізденушілерге біз 2007 жылы «Тұ ран» баспасынан жарық кө рген «Введение в методологию и методику педагогического исследования» атты оқ у қ ұ ралындағ ы ә діснамалық тұ ғ ырлар, ә діснамалық ұ станымдар, зерттеу логикасы, зерттеу ә дістемесі туралы мысалдармен терең детіле берілген ә діснамалық білім мазмұ нын ұ станамыз.

Сонымен, зерттеудің ә діснамалық негізін анық тау ү шін ә діснамалық негіздеме жасау қ ажет. Оның мазмұ нына: ізденушінің тұ жырымдамасының философиялық негіздері, педагогикалық мә селелерге сын кө зқ арас, зерттеу тұ жырымдамасының ғ ылыми негіздері (мә селені тарихи-логикалық талдау, зерттеу пә нін диалектикалық жү йелі-қ ұ рылымдық талдау, оның сипаттамасын тұ тастық тұ ғ ырдан қ арастыру, зерттелетін педагогикалық қ ұ былыстың дамуының негізі болатын жетекші қ айшылық тарды анық тау, осы ү рдіске тә н заң ды байланыстарды ашу ә діснамасына сипаттама), осы педагогикалық тұ жырымдама негізіндегі тү рлі ғ ылыми қ ағ идаларды талдау енеді. Осыдан біз педагогикалық зерттеудің ә діснамалық негіздемесінің келесі логикалық тізбесін-алгоритмін қ арастырамыз:

· педагогикалық дә йектерді, қ ұ былыстырды жә не ү дерістерді, зерттеуге қ ажет нақ ты ә діснамалық тұ ғ ырларды анық тау;

· ә діснамалық ұ станымдарды нақ тылау;

· зерттеу мә селелеріне тарихи-логикалық талдау жасау;

· зерттеу пә нін сипаттауғ а тұ тастық тұ ғ ырды пайдалану.

Педагогикалық зерттеудің ә діснамалық негізі оның теориялық базасымен тығ ыз байланыста беріледі.

Демек, педагогикалық ә діснама дегеніміз – педагогикалық теорияның негіздері мен қ ұ рылымы, педагогикалық болмысты бейнелейтін білімдерді жасаудың ұ станымдары, тұ ғ ырлары жә не тә сілдері туралы білімдер жү йесі, сондай-ақ, осындай білімдерді алу мен зерттеу жұ мысының бағ дарламасын, логикасын жә не ә дістерін, сапсын бағ алауды негіздеуге бағ ытталғ ан ә рекетінің жү йесі.

Сұ рақ тар мен тапсырмалар:

1. «Ә діснама» деген ұ ғ ымдытү сіндір»

2. Педагогика ә діснамасының даму кезең дерін нақ тыла.

3.Ө з зерттеуің іздің ә діснамалық негіздерітуралы ойың ызды жү йелең із.

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. О науке: Закон Республики Казахстан. Алматы: ЮРИСТ, 2011. – 20 с.

Қ азақ стан Республикасы «Ғ ылым туралы» Заң ы. Астана, 2011.

2. Агеев В.В., Джакупов С.М., Ким А.М., Логинова Н.А., Сапарова И.А., Ташимова Ф.С., Фидирко М.В. Методологические прблемы общей психологии. Учебное пособие. –Алматы: Қ азақ университеті, 2003. -291 с.

3. Андреев В.И. Педагогика высшей школы. Инновационно-прогностический курс: учебное пособие. –Казань: Центр инновационных технологий, 2008. – 500 с.

4. Борытко Н.М. Методология и методы психолого-педагогических исследований: учеб. пособие для студ.высш.учеб.заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2008.–320 с.

5. Бордовская Н.В. Педагогическая системология: учебное пособие.- М.: Дрофа, 2009.- 464 с.

5. Борытко Н.М. Методология и методы психолого-педагогических исследований: учеб. пособие для студ.высш.учеб.заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2008.–320 с.

6. Волков Б.С., Волкова Н.В., Губанов А.В. Методология и методы психологического исследования. М.: Академический Проект, 2010.-382 с.

7. Волков Б.С. Волкова Н.В. Методы исследований в психологии. М.: Пед общество Росcии, 1999.-146 с.

8. Лубовский Д.В. Введение в методологические основы психологии. Учебное пособие. –М.: Издательство Московского психолого-социального института; Воронеж: Изд-во НПО «МОДЭК», 2005. -224с.

9. Лукацкий М.А. Методологические ориентиры педагогической науки: учебное пособие. –Тула: Гриф и К, 2011. 448 с.

10. Қ аң тарбай С.Е. Ғ ылыми-педагогикалық эерттеу ә дістемесі: оқ улық: Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі бекіткен / С.Е. Қ аң тарбай, Ж.А. Жү сіпова; Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі. – Алматы, 2012. - 272 б.

11. Краевский В.В. Методология педагогики: новый этап: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2006. – 400 с.

12. Мынбаева А.К. История, теория и технология научной деятельности высшей школы: Монография. - Алматы, 2010.-257 с.

13. Загвязинский В.И., Атаханов Р. Методология и методы психолого-педагогического исследования: Учебное пособие для студентов высших педагогических учебных заведений. - М.: Изд. Центр " Академия", 2001.-208с.

14. Таубаева Ш. Методология и методика педагогического исследования. Учебник. – Алматы, 2011. - 141 с.

15. Жиенбаева С.Н. Педагогикалық ғ ылыми-зерттеу ә дістемесі.- Алматы, 2010. 125 бет.

16. Мардахаев Л.В. Социальная педагогика. Полный курс: учебник.- М.: Издательство «Юрайт», 20117- 797 с.

17. Никулина О.М., Смотрова Л.Н. Социальная педагогика: конспект лекций.- М.: Высшее образование, 2007.- 256 с.

18. Полонский В.М. Словарь по образованию и педагогике/ В.М. Полонский. – М.: Высшая школа, 2004. – 512 с.

2-дә ріс. Психологиялық -педагогикалық зерттеудің теориялық негіздері. Психологиялық -педагогикалық факт, психологиялық -педагогикалық теория, психологиялық -педагогикалық заң дылық

Теория - педагогикалық қ ұ былыстардың, кез-келген ә діснаманың негізі болады жә не сол ә дістеменің кө мегімен табылғ ан фактілер арқ асында кең ейеді.

Теория – таным процесінің нә тижесі, ал ә діснама болса осы танымғ а жету мен оны қ ұ ру тә сілі болып табылады. Бұ л – теориялық жә не практикалық ғ ылыми-танымдық іс-ә рекетті ұ йымдастыру мен қ ұ растырудың негізі мен тә сілдер жү йесі.

Таным теориясы тұ тас танымдық іс-ә рекет процесін жә не оның мазмұ ндық негізін зерттейді. Ә діснама шынайы жә не практикалық тү рде тиімді білімге жетудің ә дістері мен жолдарына кө п кө ң іл бө леді, осы білімді дамытудың тә сілдерін іздестіреді.

Кез-келген ә діснамалық мә селелерді шешу белгілі бір гносеологиялық принциптер негізінде қ аралғ ан бастапқ ы ә діснамалық тұ жырымда жү зеге асады. Адамның танымдық іс-ә рекетінің жалпы заң дылық тарын, оның даму заң дарын қ алыптастыру философия ғ ылымының мә селесі. Білімді философиялық, аксиологиялық тү сіну философияғ а тә н жә не ол ғ ылыми білім туралы тү сініктердің қ алыптасуына шешуші ық пал етеді.

Зерттеушінің ә діснамалық тұ жырымдамасы - ғ ылыми білімді қ ұ ру мен дамыту теориясы болып табылады, ө йткені ол психологиялық -педагогикалық ғ ылымғ а жә не оның тарихына негізделеді. Ә рбір ә діснамалық тұ жырымдама психологиялық -педагогикалық теориялар негізінде қ арастырылады.

Ә діснамалық тұ жырымдамалар ғ ылымның философиялық негіздері мен педагогикалық ғ ылымның зерттелетін саласының жетістіктеріне байланысты ажыратылады. Зерттеушінің ә діснамалық тұ жырымының қ алыптасуына бұ ғ ан дейін қ алыптасқ ан жә не басқ а да психологиялық -педагогикалық тұ жырымдар ә сер етеді. Жаң а ә діснамалық тұ жырым оғ ан дейінгі пайда болғ ан ә дістемелік концепциялар желісінде пайда болып дамиды, ол нені жә не қ алай іздеу керектігін дә л анық тауғ а мү мкіндік береді.

Зерттеу жұ мыстарына араласу ү шін зерттеуші ғ ылыми талдау жү ргізіп, ғ ылымдағ ы тұ рақ ты философиялық жә не теориялық тұ жырымдар мен қ ортындыларғ а сү йенеді. Эмпирикалық дең гейдегі білім қ айта қ арылып, теориялық білім мен нақ ты шындық тың ө зара қ атынасы саласындағ ы теориялық қ ортындыларды тұ рақ тандыруды қ арастыру қ ажет.

Теориялық білім - белгілі бір педагогикалық қ ұ былысты талқ ылауғ а, қ олдануғ а жә не тү сіндіруге бағ ытталғ ан ғ ылыми кө зқ арастар, тү сініктер, идеялар жиынтығ ы. Теорияның тар мағ ынасы, педагогикалық іс-ә рекеттің зерттелініп жатқ ан саласының заң дылық тары мен байланыстары туралы тұ тас тү сінік беретін ғ ылыми білімді ұ йымдастыру формасы.

Теория к ө бінесе жеке тұ лғ аны тә рбиелеу, оқ ыту мен қ алыптастырудың қ алыптасқ ан тә жірибесін шығ армашылық пен қ айта қ ұ румен байланысты. Осылайша, ол педагогикалық тә жірибені қ ортындылап, жеке тұ лғ аның болашақ та қ алыптасуы мен дамуының жоспарын анық тайды.

Теория ө зара байланысты білімдер жиынтығ ы ғ ана емес, сонымен қ атар, ол – осы білімдердің белгілі бір зерттеу бағ дарламасы тү рінде қ ұ ралуының тетігі. Теориялық білім зерттеушіге оның не нә рсені біле алатынын кө рсетсе, практикалық білім оның не істеу керектігіне бағ ыттайды. Кез-келген теорияның ақ иқ аттылығ ының белгісі – болмыстың практикалық ө згерісі. Практика теориялық тү сінікке қ арағ анда ә лдеқ айда кең жә не кү рделі.

Философия – білімдердің даму сатыларының ә діснамасының негізі, уақ ыт ө те келе қ ортындыланып, шығ армашылық пен қ айта қ ұ рылып, бұ л кү ндері жалпы сипатқ а ие болып отырғ ан жә не ғ ылыми білімнің зерттелінетін саласына қ атысты нақ тыланатын диалектикалық -материалистік ә діснаманы ұ йымдастыратын бастауғ а айналып отыр.

Қ азіргі кезең де ғ ылымның ә діснамасы, білімнің жеке бір саласы ретінде дамып отыр. Кейде ә діснаманың философиялық жә не нақ ты-ғ ылыми дейгейлері тең дестіріледі, ал олардың шынайы мү мкіндіктері мен шектерін ғ ылыми зерттеулердің ә діснамалық негізі болып табылатын материалистік диалектика ғ ана анық тай алады.

Ғ ылымның қ азіргі заманғ ы ә діснамасында ғ ылыми теорияларды талдау, олардың қ ызметтері, ғ ылыми заң дылық тары, ғ ылыми теорияларды тексеру тә ртібі, зерттеудің заң дылық тары мен болжамдарын дә лелдеу немесе жоқ қ а шығ ару, ғ ылыми-педагогикалық зерттеу ә дістерін таң дау, ғ ылыми-педагогикалық білімнің қ алыптасуы мен дамуын ескеру, оның қ айта қ ұ рылуы, теория мен ә дістер арасындағ ы қ атынастар сипатын анық тау, танымдағ ы практиканың рө лі мен зерттеу объектісінің ө згеруі сияқ ты мә селелер алдың ғ ы қ атарғ а шығ ып отыр.

Қ азіргі ғ ылыми-педагогикалық жә не ә діснамалық зерттеулер ғ ылыми білімнің жалпы қ ұ рылысында ерекше орын алып, диалектикалық материализмнің дамуына белгілі ық пал етіп отыр. Бұ л ретте ә діснамалық зерттеулер ә ртү рлі философиялық мектептер мен бағ ыттар негізінде жү зеге асырылады. Алайда ғ ылыми нә тижелер, кө п ретте, зерттеушінің философиялық бағ ыттылығ ына байланысты емес, олардың жалпы ғ ылыми қ ұ ндылығ ы болып, педагогика ғ ылымы ә дістемесінің дамуына ө з ү лестерін қ осулары қ ажет.

Ә діснама - ә дістер туралы ілім, оларды зертттеушінің ойлау сипатын, оның танымдық процесінің дамуының жолын анық таушы ретінде қ арастыру қ ажет. Оқ ыту, тә рбиелеу мен дамыту теориялары педагогика ғ ылымы ә дістерінің негізгі мазмұ нын қ ұ райды. Кез-келген мұ ндай теория зерттеу ә дісі қ ызметін атқ ара алады, басқ а теориялардың қ ұ рамды бө лігі болып табылады. Қ азіргі уақ ытта таным ә дістері, олардың қ алыптасуы мен даму процесі зерттеу объектісін тану мен ө лшеудің анық ғ ылыми нә тиже бере алатын нақ ты ә дістерін талап ететін дең гейге жақ ындап келеді. Сондық тан ғ ылыми-педагогикалық зерттеу ә дістерінің дамуы мен жетілуі тұ тас педагогикалық ғ ылымның дамуының ең басты қ ұ рамды бө лігі болып табылады.

Таным ә дістерінің кө птеген жіктемелері бар, оларды қ олдану мақ сатқ а, объектіге жә не пә нге, сонымен қ атар зерттеу ә рекеттеріне жә не ғ ылыми іс-ә рекет пен зерттеу болжамдары жү зеге асатын жағ дайларғ а негізделеді.

Ғ ылыми зерттеудегі ә р тү рлі ә дістердің ө зара байланысы кө кейкесті мә селеге айналып отыр. Зерттеушінің теориялық ойлауының негізінде материалистік диалектика ә дісі жатыр, ол ізденушіні ғ ылыми фактілерді жинастыру мен тү сіндірудегі субъективті кө зқ арастан, олардың бір жақ тылығ ынан босатып, зерттеушіні зерттеу мә селесіне тарихи анализ жасауғ а, оның дамуының тенденциясы мен заң дылық тарын табуғ а, таным мен болмыстағ ы қ арама-қ айшылық тарды шешудің тә слдерін ашуғ а шақ ырады. Бұ л объективті заң дылық тармен анық талатын білім мен ақ иқ атты ң ә р тү рлі формаларының ө зара байланысын анық тауғ а, қ оғ амдық жә не жаратылыстану ғ ылымдарын дамытатын ойлаудың басқ а да диалектикалық ә дістерін терең ірек тү сінуге кө мектеседі.

Ғ ылымның қ азіргі ә діснамасы, соның ішінде педагогикалық ә діснама да, теорияның негізін қ ұ райтын бірнеше қ ұ рамдардан тұ рады:

фактологиялық материалдың бастапқ ы эмпирикалық негізі, ол теориялық тү сіндірмені талап етеді;

бастапқ ы теориялық негіз, ол зерттеу объектісін суреттейтін алғ ашқ ы болжамдардан жә не теориялық тұ жырымдардан тұ рады;

теорияның логикасы мен қ ұ рылысы;

эмпирикалық дә лелдері бар теориялық пайымдаулар жиынтығ ы;

педагогикалық теорияны қ алыптастырудың ә діснамалық негізі, ол зерттелетін объект пен оның теориялық моделін суреттеумен байланысты. Бұ л ретте зерттелетін объектіні қ арастыруды кез-келген педагогикалық теорияны, оның байланыстарын, заң дылық тарын, болжамдарын, анық білімдерге жету принциптері мен тетіктерін қ арастырудың қ ажетті шарты ретінде қ арастырылады

Негізгі ұ ғ ымдар: ғ ылыми зерттеу ә дістері, ғ ылыми дә лел, заң дылық, ғ ылыми ақ параттың анық тығ ы, жү йе, модель.

Ғ ылыми - зерттеу жұ мысының жалпы ә діснамалық негіздері. Ә діснама, ә діс пен теория ә рқ ашан бір-бірімен тығ ыз байланысты. Методология ”грек тілінен аударғ анда “ә діс туралы ғ ылым” деген мағ ынаны береді. Сондық тан методология – зерттеу процесі туралы ілім ретінде де тү сіндіріледі.

Теория - педагогикалық қ ұ былыстардың, кез-келген ә діснаманың негізі болады жә не сол ә дістеменің кө мегімен табылғ ан фактілер арқ асында кең ейеді. Теория – таным процесінің нә тижесі, ал ә діснама болса осы танымғ а жету мен оны қ ұ ру тә сілі болып табылады. Бұ л – теориялық жә не практикалық ғ ылыми-танымдық іс-ә рекетті ұ йымдастыру мен қ ұ растырудың негізі мен тә сілдер жү йесі.

Таным теориясы тұ тас танымдық іс-ә рекет процесін жә не оның мазмұ ндық негізін зерттейді. Ә діснама шынайы жә не практикалық тү рде тиімді білімге жетудің ә дістері мен жолдарына кө п кө ң іл бө леді, осы білімді дамытудың тә сілдерін іздестіреді.

Кез-келген ә діснамалық мә селелерді шешу белгілі бір гносеологиялық принциптер негізінде қ аралғ ан бастапқ ы ә діснамалық тұ жырымда жү зеге асады. Адамның танымдық іс-ә рекетінің жалпы заң дылық тарын, оның даму заң дарын қ алыптастыру философия ғ ылымының мә селесі. Білімді философиялық, аксиологиялық тү сіну философияғ а тә н жә не ол ғ ылыми білім туралы тү сініктердің қ алыптасуына шешуші ық пал етеді.

Зерттеушінің ә діснамалық тұ жырымдамасы - ғ ылыми білімді қ ұ ру мен дамыту теориясы болып табылады, ө йткені ол психологиялық -педагогикалық ғ ылымғ а жә не оның тарихына негізделеді. Ә рбір ә діснамалық тұ жырымдама психологиялық -педагогикалық теориялар негізінде қ арастырылады.

Ә діснамалық тұ жырымдамалар ғ ылымның философиялық негіздері мен педагогикалық ғ ылымның зерттелетін саласының жетістіктеріне байланысты ажыратылады. Зерттеушінің ә діснамалық тұ жырымының қ алыптасуына бұ ғ ан дейін қ алыптасқ ан жә не басқ а да психологиялық -педагогикалық тұ жырымдар ә сер етеді. Жаң а ә діснамалық тұ жырым оғ ан дейінгі пайда болғ ан ә дістемелік концепциялар желісінде пайда болып дамиды, ол нені жә не қ алай іздеу керектігін дә л анық тауғ а мү мкіндік береді.

Зерттеу жұ мыстарына араласу ү шін зерттеуші ғ ылыми талдау жү ргізіп, ғ ылымдағ ы тұ рақ ты философиялық жә не теориялық тұ жырымдар мен қ ортындыларғ а сү йенеді. Эмпирикалық дең гейдегі білім қ айта қ арылып, теориялық білім мен нақ ты шындық тың ө зара қ атынасы саласындағ ы теориялық қ ортындыларды тұ рақ тандыруды қ арастыру қ ажет.

Теориялық білім - белгілі бір педагогикалық қ ұ былысты талқ ылауғ а, қ олдануғ а жә не тү сіндіруге бағ ытталғ ан ғ ылыми кө зқ арастар, тү сініктер, идеялар жиынтығ ы. Теорияның тар мағ ынасы, педагогикалық іс-ә рекеттің зерттелініп жатқ ан саласының заң дылық тары мен байланыстары туралы тұ тас тү сінік беретін ғ ылыми білімді ұ йымдастыру формасы.

Теория кө бінесе жеке тұ лғ аны тә рбиелеу, оқ ыту мен қ алыптастырудың қ алыптасқ ан тә жірибесін шығ армашылық пен қ айта қ ұ румен байланысты. Осылайша, ол педагогикалық тә жірибені қ ортындылап, жеке тұ лғ аның болашақ та қ алыптасуы мен дамуының жоспарын анық тайды.

Теория ө зара байланысты білімдер жиынтығ ы ғ ана емес, сонымен қ атар, ол – осы білімдердің белгілі бір зерттеу бағ дарламасы тү рінде қ ұ ралуының тетігі. Теориялық білім зерттеушіге оның не нә рсені біле алатынын кө рсетсе, практикалық білім оның не істеу керектігіне бағ ыттайды. Кез-келген теорияның ақ иқ аттылығ ының белгісі – болмыстың практикалық ө згерісі. Практика теориялық тү сінікке қ арағ анда ә лдеқ айда кең жә не кү рделі.

Философия – білімдердің даму сатыларының ә діснамасының негізі, уақ ыт ө те келе қ ортындыланып, шығ армашылық пен қ айта қ ұ рылып, бұ л кү ндері жалпы сипатқ а ие болып отырғ ан жә не ғ ылыми білімнің зерттелінетін саласына қ атысты нақ тыланатын диалектикалық -материалистік ә діснаманы ұ йымдастыратын бастауғ а айналып отыр.

Қ азіргі кезең де ғ ылымның ә діснамасы, білімнің жеке бір саласы ретінде дамып отыр. Кейде ә діснаманың философиялық жә не нақ ты-ғ ылыми дейгейлері тең дестіріледі, ал олардың шынайы мү мкіндіктері мен шектерін ғ ылыми зерттеулердің ә діснамалық негізі болып табылатын материалистік диалектика ғ ана анық тай алады.

Ғ ылымның қ азіргі заманғ ы ә діснамасында ғ ылыми теорияларды талдау, олардың қ ызметтері, ғ ылыми заң дылық тары, ғ ылыми теорияларды тексеру тә ртібі, зерттеудің заң дылық тары мен болжамдарын дә лелдеу немесе жоқ қ а шығ ару, ғ ылыми-педагогикалық зерттеу ә дістерін таң дау, ғ ылыми-педагогикалық білімнің қ алыптасуы мен дамуын ескеру, оның қ айта қ ұ рылуы, теория мен ә дістер арасындағ ы қ атынастар сипатын анық тау, танымдағ ы практиканың рө лі мен зерттеу объектісінің ө згеруі сияқ ты мә селелер алдың ғ ы қ атарғ а шығ ып отыр.

Қ азіргі ғ ылыми-педагогикалық жә не ә діснамалық зерттеулер ғ ылыми білімнің жалпы қ ұ рылысында ерекше орын алып, диалектикалық материализмнің дамуына белгілі ық пал етіп отыр. Бұ л ретте ә діснамалық зерттеулер ә ртү рлі философиялық мектептер мен бағ ыттар негізінде жү зеге асырылады. Алайда ғ ылыми нә тижелер, кө п ретте, зерттеушінің философиялық бағ ыттылығ ына байланысты емес, олардың жалпы ғ ылыми қ ұ ндылығ ы болып, педагогика ғ ылымы ә дістемесінің дамуына ө з ү лестерін қ осулары қ ажет.

Ә діснама - ә дістер туралы ілім, оларды зертттеушінің ойлау сипатын, оның танымдық процесінің дамуының жолын анық таушы ретінде қ арастыру қ ажет. Оқ ыту, тә рбиелеу мен дамыту теориялары педагогика ғ ылымы ә дістерінің негізгі мазмұ нын қ ұ райды. Кез-келген мұ ндай теория зерттеу ә дісі қ ызметін атқ ара алады, басқ а теориялардың қ ұ рамды бө лігі болып табылады. Қ азіргі уақ ытта таным ә дістері, олардың қ алыптасуы мен даму процесі зерттеу объектісін тану мен ө лшеудің анық ғ ылыми нә тиже бере алатын нақ ты ә дістерін талап ететін дең гейге жақ ындап келеді. Сондық тан ғ ылыми-педагогикалық зерттеу ә дістерінің дамуы мен жетілуі тұ тас педагогикалық ғ ылымның дамуының ең басты қ ұ рамды бө лігі болып табылады.

Таным ә дістерінің кө птеген жіктемелері бар, оларды қ олдану мақ сатқ а, объектіге жә не пә нге, сонымен қ атар зерттеу ә рекеттеріне жә не ғ ылыми іс-ә рекет пен зерттеу болжамдары жү зеге асатын жағ дайларғ а негізделеді.

Ғ ылыми зерттеудегі ә р тү рлі ә дістердің ө зара байланысы кө кейкесті мә селеге айналып отыр. Зерттеушінің теориялық ойлауының негізінде материалистік диалектика ә дісі жатыр, ол ізденушіні ғ ылыми фактілерді жинастыру мен тү сіндірудегі субъективті кө зқ арастан, олардың бір жақ тылығ ынан босатып, зерттеушіні зерттеу мә селесіне тарихи анализ жасауғ а, оның дамуының тенденциясы мен заң дылық тарын табуғ а, таным мен болмыстағ ы қ арама-қ айшылық тарды шешудің тә слдерін ашуғ а шақ ырады. Бұ л объективті заң дылық тармен анық талатын білім мен ақ иқ атты ң ә р тү рлі формаларының ө зара байланысын анық тауғ а, қ оғ амдық жә не жаратылыстану ғ ылымдарын дамытатын ойлаудың басқ а да диалектикалық ә дістерін терең ірек тү сінуге кө мектеседі.

Ғ ылымның қ азіргі ә діснамасы, соның ішінде педагогикалық ә діснама да, теорияның негізін қ ұ райтын бірнеше қ ұ рамдардан тұ рады:

фактологиялық материалдың бастапқ ы эмпирикалық негізі, ол теориялық тү сіндірмені талап етеді;

бастапқ ы теориялық негіз, ол зерттеу объектісін суреттейтін алғ ашқ ы болжамдардан жә не теориялық тұ жырымдардан тұ рады;

теорияның логикасы мен қ ұ рылысы;

эмпирикалық дә лелдері бар теориялық пайымдаулар жиынтығ ы;

педагогикалық теорияны қ алыптастырудың ә діснамалық негізі, ол зерттелетін объект пен оның теориялық моделін суреттеумен байланысты. Бұ л ретте зерттелетін объектіні қ арастыруды кез-келген педагогикалық теорияны, оның байланыстарын, заң дылық тарын, болжамдарын, анық білімдерге жету принциптері мен тетіктерін қ арастырудың қ ажетті шарты ретінде қ арастырылады.

диалектикасы