Діснамалық бағдарлар жиынтығы, педагогика әдіснамасының даму кезеңдері және үрдістері.

Кең ес Одағ ы тұ сында педагогика саласы мамандарының біліктілігін арттыру бағ дарламасында жоғ ары оқ у орындары оқ ытушылары арнайы ә діснамалық даярлық тан ө тетін. Оның жоспарында педагогиканың ә діснамасы:

- педагогика ғ ылымындағ ы зерттеу ә рекетінің бағ ыттарын, мақ сатын жә не қ ұ рылымын, сондай-ақ жаң а білім алудың ұ станымдары мен ә дістерін анық тайтын жалпы гносеологиянлық нұ сқ аулар жү йесі;

- педагогикалық зерттеу ү дерісі жә не оны қ амтамасыз ететін ә дістері зерттеу пә ні болып табылатын педагогиканың ә діснама аясындағ ы арнайы пә н;

- ғ ылыми ә дістер туралы теориялық ілім;

- ә діс, педагогикалық зерттеудің негізін қ ұ ратын жалпы ұ станымдар, қ ағ идалар мен ә дістер жү йесі;

- жаң а педагогикалық білімге қ ол жеткізетін тә сілдер туралы білімдер жү йесі;

- қ айсыбір теория немесе зерттеу бағ дарламасын қ абылдайтын немесе жоқ қ а шығ аратын ережелер деп оқ ытылды.

Зерттеуші педагогтар мен психологтар зерттеудің бағ ытын, мә селесін жә не тақ ырыбын анық тай алуғ а, педагогиканың ә діснамасы тұ рғ ысынан зерттеу тақ ырыбының кө кейкестілігін негіздей алуғ а, ә діснамалық тұ ғ ырлардың мү мкіндіктерін ө з зерттеуінің пә ніне кө шіре алуғ а, пайдалануғ а, ө з зерттеуінің нә тижелерін рә сімдеу жә не жариялауғ а, ғ ылым ә діснамасы туралы пікір сайыстарғ а қ атысуғ а, ғ алымдардың ғ ылыми-зерттеушілік бағ дарламаларына, авторлық білім беру бағ дарламаларына сараптама жү ргізе білуге тиянақ ты ү йретілді. Педагогикада диаклектикалық материалистік ә діс барлық педагогикалық қ ұ былыстарды зерттеудің негізіне алынады. Педагогика теориясы мен педагогикалық тә жрибенің ө зара байланысын зерттеу педагогиканың ә діснамалық міндетіне жатады. Педагогикалық -психологиялық зерттеулердің тә жірибеде қ олданылғ ан жү йесінің кейбір кезең дері мыналар болды:

-зерттеу мә селесі, оның мақ саты мен негізгі идеясын шешу, анық тау;

-зерттеу міндеттерін белгілеу. Барлық салалар бойынша жә не оларды сипаттайтын нақ тылы материалдар жинап, оны талдау;

-алдын ала болжамдар ұ сыну;

-педагогикалық зерттеудің ә дістерін айқ ындау;

- педагогикалық тә жірибе жасау;

-тә жірибе нә тижелерін теориясымен салыстыру;

-алынғ ан нә тижелерді қ ортындылау, бағ а беру, зерттеу міндеттеріне сай негізгі идея мен мақ саттың орындалуын кө рсету;

-жү ргізілген зерттеу нә тижелерін тә жірибеге енгізу, педагогикалық ұ сыныстар жасау.

Педагогиканың ә діснамасы жаң а педагогикалық білім алу тә сілдері туралы білімдер жү йесі болып табылады. Кең мағ ынада ол білімдерге теория, пә ннің жалпы ғ ылымилық жә не арнайы зерттеу ә дістері, ал тар мағ ынада – жаң а ғ ылыми–педагогикалық ақ паратты алудың, талдаудың, тү сіндірудің ә дістерінің жиынтығ ы.

Қ азіргі уақ ытта ғ ылыми қ ауымдастық та педагогика ә діснамасының ғ ылыми мә ртебесі қ алыптасты деуге болады. Педагогиканыың ә діснамасы ғ алымдардың тү сіндіруінше:

-теориялық жү йе, педагогиканың ғ ылыми жү йе ретінде дамуының жаң а ә дістерін жә не эмпирикалық жү йе ретіндегі педагогикалық практиканың нысандарын жобалаудың жаң а ә дістерін іздестірумен байланысты ә рекет жайлы ғ ылыми білім; осы ә рекетті ұ йымдастыру ұ станымдары, мазмұ ны, қ ұ ралдары мен нә тижелері туралы білім;

-педагогикалық болмысты ғ ылыми тану мен қ айта қ ұ ру ә діснамасы педагогика ғ ылымын жә не педагогикалық практиканы дамыту ә діснамасы ретінде араласып кетпейді жә не ә ртү рлілік ретінде тұ тас бірлікте болады.

Педагогиканыыың ә діснамасы (грекше. metodos – зерттеу немесе таным жолы жә не logos – сө з, ілім) тү рлі мағ наларда, мә ндерде жә не қ ырларда тү сінілуі мү мкін. Ә дебиетке талдау ә ртү рлі авторлардың бұ л мә селеге кө зқ арастары жақ ындай тү скен тә різді. Педагогика ә діснамасы педагогтардың ғ ылыми-танымның тиімділігі мен нә тижелілігіне жетуді қ амтамасыз етудегі ә рекетінің қ ұ рылымы, логикалық ұ йымдастыруы, ә дістері мен тә сілдері, олардың мақ саттары мен қ ызметтері туралы ілім деп айтылып жү р.

Педагогика ә діснамасының пә ні кең мағ ынада оны педагогикалық болмыс пен педагогика ғ ылымындағ ы оның кө рінісінің арақ атынасы деп анық тайды. Педагогиканың ә діснамасының пә ні – тар мағ ынада – педагогика ғ ылымы педагогтардың ғ ылыми-зерттеу ә рекетін ұ йымдастыру сипаты мен ерекшеліктеріне тә уелді.

Педагогика мен психологиның ә діснамасының даму тарихы жә не кезең дері. Психологиялық -педагогикалық зерттеудің ә діснамалық негіздері

Педагогиканың ә діснамасының даму кезең дері. Ә лемдік ғ ылыми кең істіктегі ә діснаманың зерттелу жә не қ олданылу мә селелері.

Педагогика ә діснамасының мә ні даму логикасы мен кезең дері.

Педагогика ә діснамасының тарихын зерделеу, дамуының логикасы мен ү дерістерін ашып кө рсету педагогика ғ ылымының XIX ғ. соң ынан жә не XX ғ асыр бойы тө мендегі жә йттерді мү мкін етуімен шартты байланыста болады:

-педагогика ғ ылымы мен практикасының негізіне жататын ғ ылыми-педагогикалық ізденістегі жаң а ә діснамалық негіздемелер мен бағ дарламалардың пайда болу кө здерін, олардың жаң а идеялармен немесе болжамдармен баюының кө здерін нақ тылау жә не ашып кө рсету;

-ғ ылыми қ ауымдастық та танымал жә не мойындалғ ан педагогикалық идеялардың, тұ жырымдамалардың немесе теориялардың дамуының ә дістері мен тә сілдерін жү йелеу.

Бұ л педагогикада ә діснамалық дә стү рлердің – педагогикалық ә діснаманың кезең дік даму тарихының қ алыптасып келе жатқ анын кө рсетеді.

XX ғ асыр мен XXI ғ асырдың басында педагогикалық ә діснаманың жеке ғ ылыми бағ ыт ретінде дамуының іргелі негіздері салынды. Олар:

1) педагогикалық ә діснаманың нысаны мен пә ні (П.Ф. Каптерев, А.С. Макаренко, Ф.Ф. Королев, М.А. Данилов, В.В. Краевский жә не басқ алар);

2) педагогикалық ә діснаманың мә ні мен ерекшелігі, оның қ ызметтері жә не философиядан ұ станымдық ө згешелігі, ғ ылымдардың жалпы ә діснамасындағ ы орны (Ф.Ф. Королев, М.А. Данилов, М.Н. Скаткин, В.В. Краевский, И.Я. Лернер, В.Е. Гмурман, В.И. Загвязинский, Г.В. Воробьев жә не басқ алар);

3) педагогикалық зерттеулер ә дістері жә не олардың даму логикасы (Ю.К. Бабанский, В.И. Загвязинский, М.Н. Скаткин, В.С. Шубинский жә не басқ алар);

4) педагогикалық зерттеулер типологиясы жә не ұ йымдастыру логикасы (В.И. Загвязинский, В.М. Полонский жә не басқ алар);

5) педагогикалық болмыс туралы табиғ атынан диалектикалық болып табылатын эмпирикалық жә не теориялық білімдер жү йесінің дамуы жә не жаң аруы (Н.В. Бордовская жә не басқ алар).

6) педагогиканың ә діснамасының даму тарихы кең естік кезең де ғ ылыми білімнің арнайы саласы ретінде 1960-жылдары қ алыптаса бастауы (С.И. Колташ);

7) педагогикалық зерттеулердің браысы мен нә тижелерінталдауда іргелі жә не қ олданбалы қ ырларының арақ атынасының сипатын анық тау (В.В. Краевский, Е.В. Бережнова жә не басқ алар).

Бір ескерте кететін жә йт, ә діснамашы ғ алымдардың басым кө пшілігі ә діснамалық мә елелер бойынша тұ жырымдарын педагогика саласындағ ы зерттеулері аясында жасады. Сондық тан М.Н. Скаткин, Ю.К.Бабанский, В.В. Краевский, В.И. Загвязинский жә не басқ алар дидактикада да, ә діснама саласында да ғ ылыымғ а қ омақ ты ү лес қ оса алды. Осы кезең де дидактикалық зерттеулердің типтері мен ә дістері жан-жақ ты М.Н. Скаткиннің «Педагогикалық зерттеулердің ә діснамасы мен ә дістемесі» атты монографиясында (1986), В.И.Загвязинскийдің «Дидактикалық зерттеулердің ә діснамасы мен ә дістемесі» атты кітабында қ арастырылды. Сол себепті біз бұ л ғ алымдардың ең бектерін саралағ анда оларды ә рі дидакт, ә рі ә діснама саласының майталмандары деп таныдық.

1969–1991 жылдар аралығ ында ө ткізілген педагогика ғ ылымының ә діснамасы мен ә дістемесіне арналғ ан Бү кілодақ тық ә діснамалық семинарларда педагогика теорисының жасалуы, педагогикадағ ы жү йелілік тұ ғ ыр, теориялық зерттеулердің тиімділігін арттыру, тә рбиенің ә діснамалық негіздері, педагогикалық зерттеу ә дістері, педагогикалық экспериментті ұ йымдастыру, озат педагогикалық тә жірибені жинақ тау, ү здіксіз білім беру мә селелері кең інен талқ ыланып, ғ алымдар нақ ты тұ жырымдарды ғ ылым мен практикағ а ұ сынып отырды. Осы тұ ста педагогиканың ұ ғ ымдық -тү сініктік аппараты жасала бастады. Ғ алымдар ғ ылыми зерттеулердің сапасы мен тиімділігін арттыру мә селерін тиянақ тады (М.Н. Скаткин, В.М. Полонский жә не басқ алар).

Ә лемдік ғ ылыми кең істіктегі ә діснаманың зерттелу жә не қ олданылу мә селелері.

Ә діснамашы ғ алымдардың ізденістерінің нә тижелері белсенді ғ ылыми-ә рекет кезең деріне сә йкес педагогикалық ә діснаманың дамуының жалпы барысына енгізілді.

• 1960 жылдардың аяғ ы 1970 жылдардың басындағ ы педагогикадағ ы ә діснамалық ү дерістің бірінші кезең і педагогика ә діснамасының пә ндік алаң ын нақ тылауымен, педагогика ә діснамасының қ ұ рылымы мен қ ызметтерін ашып кө рсетумен, педагогиканыың философиямен ә рекеттесуінің тиімді тә сілдерін анық таумен ерекшеленеді. • Педагогикадағ ы ә діснамалық дә стү рдің қ алыптасу ү дерісінің екінші кезең і (1980-1990-шы ж.ж). педагогикалық зерттеулердің ә діснамалық мә селелерінің кең ейтілуімен жә не ол мә селелердің ғ ылыми қ ауымдастық мақ ұ лдағ ан белгілі бір ә діснамалық бағ дардың басым болуымен сипатталады. Бұ л кезең де педагогиканың ә діснамасының жү йелілік-ә рекеттік табиғ аты мен сипаты анық кө ріне бастады. Екінші кезең де ә діснамалық талдаудың негізгі типтері – философиялық -педагогикалық бастауы (М.А. Данилов жә не басқ алар) жә не ә рекеттік-педагогикалық (В.В. Краевский жә не басқ алар) пайда болды.

Ү шінші кезең де (XX ғ.соң ы мен XIX ғ. басы) ғ алымдар тағ ы да педагогика ғ ылымы мен прктикасының даму ү рдісін талдауда ә діснамалық мә селелерге қ айта оралды. Педагогиканың ә діснамасының дамуына М.А.Даниловтың, Ф.Ф.Королевтің, В.В.Краевскийдің ғ ылыми ең бектерінің маң ызы аса жоғ ары болды. М.Н. Скаткиннің, Я.С.Турбовскойдың, В.И.Журавлевтің, Ю.К. Бабанскийдің, В.И. Загвязинскийдің, А.В. Коржуевтің, Л.И. Новикованың, Я.Скалкованың, Н.Д.Никандровтың, В.Е. Гмурманның, В.С. Шубинскийдің, В.М.Полонскийдің, Б.С.Гершунскийдің жә не тағ ы басқ а ә діснамашы педагогтардың ең бектерінде педагогикалық зерттеулердің ә діснамасы мен ә дістемесі жан-жақ ты кө рініс тапты. Педагогикалық ә діснаманың даму тарихы, педагогика саласындағ ы ә діснамалық білім, педагогикалық ә діснаманың қ ұ рылымы мен қ ызметтері педагогикалық зерттеулер сапасын бағ алау мә селелері ерекше ғ ылыми тү рғ ыда талданып, Бү кілодақ тық ә діснамалық семинарларда ү лкен сынақ тан ө тіп, ғ ылыми кауымдастық қ а ұ сынылды.

Сонымен, қ арастырылып отырғ ан кезең де педагогика ә діснамасы саласындағ ы жетістіктерге ғ алымдар жаң а педагогикалық идеялар іздегенде жә не жаң а педагогикалық теория жасағ анда, педагогика ғ ылымы мен практикасының байланыстарының жаң а типтерін қ арастырғ анда, педагогикалық жобалау мен модельдеудің жаң а ә дістерін іздестіргенде сү йенеді. Педагогикадағ ы ә діснамалық дә стү рді талдау 1971-1991жылдары педагогика ә діснамасы белсенді дамығ ан жә не шын мә ніндегі жү йелі ә діснаманың ө рістеуіне кең жол ашты деуге ә бден болады.