Діни реформация және оның капиталистік қатынастардың қалыптасуы мен дамуындағы рөлі.

Қ айсыбір ө тпелі заманда рухани ө мір де тү бегейлі ө згерістерге тү седі - ескі ө мір қ ұ ндылық тары ә лсіреп, жаң а ә леуметтік нормалар, дү ниесезім мен дү ниетаным ө мірге келеді.

Осы тұ рғ ыдан қ арағ анда, қ айта Ө рлеу Заманы христиан дінінде ү лкен ө згерістерді тудырды, ө йткені моральдық жағ ынан азғ ындағ ан рим-католик шіркеуі, халық тың санасында теріс бағ а алып, римнен жіберілген ә р-тү рлі аймақ тарғ а дін басшылары жемқ орлық жолына тү сіп, қ алың бұ қ араның санасында негізгі езушілер ретінде тү сінілді.

Мұ ндай жағ дайда христиан дінінің алғ ашқ ы нұ сқ аларына қ айта оралып, оны Орта Ғ асырлық схоластикалық бү ркемдерден тазарту - ө зекті мә селелердің біріне айналады. Осы ү лкен кө лемді іске барлық жан-тә нін берген неміс теологы Мартин Лютер (1483-1546 ж.ж.) болды.

М. Лютер рим-католик шіркеуінің Қ ұ дай мен адам арасындағ ы дә некерлік қ ызметін теріске шығ арып, адамның жалғ ыз ғ ана Қ ұ дайғ а деген сенімі оның қ ұ тқ арылуына жеткілікті деген пікірге келді. Қ ұ дайғ а қ ызмет ету - ол жалғ ыз дін қ ызметкерлерінің ғ ана ісі емес, бү кіл халық тың, ә р адамның борышы деген пікір айтты. Ал мұ ның бә рі шіркеудің билігін ә лсіретіп, оның догматтарын қ ысқ артты. Мысалы, 7 қ ұ пиялық тың екеуі ғ ана қ алды ол - крестеу мен қ атысты болу. (причащение). Иконалар алынып тасталды.

М. Лютер дін мен философияның, сенім мен ақ ыл-ойдың ара қ атынасына ү лкен ор қ азып, христиан дінінің негізгі қ ұ жаттарын, киелі кітаптарын ақ ыл-оймен талдаудың мү мкін еместігін айтты. М. Лютердің ойынша, “ақ ыл-ой - шайтанның жезтырнағ ы жә не сенімге қ арсы қ ылмыс², - деген сө зге дейін барды.

Олай болса, адам ө з ақ ылы мен еркінің шең берінде кү нә дә н қ ұ тыла алмайды, ө йткені, алғ ашқ ы текті кү нә оның табиғ атын бұ зды. Бұ л мә селе бойынша, оның пікірі Августиннің ойына жақ ын болды.

Христиан дінін жаң а ө мірге сай етіп ө згертуге ө зінің ү лесін қ осқ ан екінші ойшыл - ол Жан Кальвин (1509-1564ж.ж.) “Христиандық Сенімге тә лім² деген ең бегінде “сенгеннің надандығ ы білем дегеннің ө ркө кіректігінен жақ сы² дейді. Ж. Кальвин адамның ө мірінің ө ркө кіректігінен толығ ынан Қ ұ дайдың еркіне, алдын-ала болжауына тә уелді екенін айтады. Ең ақ ыры Иса пайғ амбардың ө зі барлық адамзаты ү шін емес, тек қ ана оның кішкентай таң далғ ан бө лігі ү шін зардап шегіп ө лді. Ал, бірақ, ол ешкімге белгісіз.

Ж. Кальвин Қ айта Ө рлеу заманындағ ы гуманистердің “фортуна² ұ ғ ымына ү зілді-кесілді қ арсы шығ ып “фатум² ұ ғ ымын биік дә режеге кө терді, ө йткені, ол - Қ ұ дайдың адам тағ дырын алдын-ала болжауы.

Ж. Кальвин Библиядағ ы айтылғ ан “Шақ ырылғ андар кө п, тандалғ андар - аз² деген қ ағ иданы толық тырып “тек кім таң далды - оны ешкім білмейді² деген пікірге келеді. Олай болса, ә рбір адам - мен таң далдым деп ойлауы мү мкін. Егер ол ө з кә сіби ең бегінде белгілі бір жетістіктерге жетсе, онда ол оны Қ ұ дайдың мені қ олдағ аны деп есептеуіне болады. Ал біз ол кезде алғ ашқ ы капиталдың қ орланғ анын еске салсақ, Кальвиннің бұ л қ ағ идасы алғ ашқ ы іскер адамдарғ а ө здерінің Қ ұ дай қ алағ ан адамдар екенін сезінулеріне зор ә серін тигізді.

Батыс Европадағ ы жаң а қ алыптасып жатқ ан капитализмге адамгершілік бағ ыт берген, ә сіресе, Ж. Кальвиннің аскеттік ілімі. Егер сенің істерің сағ ан олжа ә келсе, онда сен масаттанба, тә ккә ппарланба, керісінше, Қ ұ дай қ олдағ аннан кейін, кем-тарларғ а кө мектес, байлығ ынды шашпа, жаң а жұ мыс орындарын аш, т.с.с..

Сонымен, Кальвинизм капиталдың қ орланып ө суіне, кә сіби іскерліктің Қ ұ дай қ алайтын, адамның абыройын кө теретін, сонымен қ атар, ө те жауапты іс екеніндігіне, Жаң а дә уірдің моральдық қ ұ ндылық тарын анық тауғ а ат салысты.

Бү гінгі Қ азақ стан қ оғ амындағ ы ө тпелі дә уірдегі нарық тық экономика, жеке меншіктің қ алыптасуы рухани қ олдау таппай отыр. Біз басқ а елдердің ө мір салты, дең гейі, тұ тынатын тауарлар, мә дениеті жө нінде кө п ақ параттар аламыз. Біздің адамдар “кө пшілік мә дениеті² атанғ ан шетел фильмдерін кө ріп, ондағ ы ө мір жө нінде “безендірілген² кө біне ақ иқ атқ а сай келмейтін пікірлерге ие болады. Сондық тан, жаң а пайда болғ ан іскерлер жинағ ан ақ шалары, капиталын халық ізгілігіне жұ мсаудың орнына (жаң а жұ мыс орындарын ашу, мә дениетті қ олдау, кем-тарларғ а, кә рілерге кө мектесу т.с.) дереу ү лкен сарай салып, астына шет елдегі байлар сияқ ты қ ымбат машина мінеді. Осы тұ рғ ыдан қ арағ анда, қ азір бізге де сонау Қ айта Ө рлеу Заманында болғ ан реформацияғ а ұ қ сас рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тарды қ алыптастырып, оны қ оғ амдық қ атынастарғ а тезірек тиімді тү рде ең гізуіміз қ ажет.

Ө зін-ө зі тексеруге арналғ ан сұ рақ тар:

1. Қ айта Ө рлеу Заманы деп қ ай ғ асырларды айтамыз?

2. Гуманизм дегеніміз не?

3. Қ айта Ө рлеу Заманы адам мә селесін қ алай қ ойып шешеді?

4. Н. Кузанский ө зінің негізгі ең бегін ² Ғ ылыми білімсіздік² деп атауының сыры неде?

5. Н. Кузанский сенім мен ақ ыл-ой мә селесін қ алай шешеді?

6. Н. Макиавеллидің адам туралы ілімінің ерекшелігі неде?

7. Н. Макиавелли саясат пен моральды қ алай бір-бірінен айырады?

8. Фортуна дегеніміз не?

9. Діни реформациядағ ы М.Лютердің ең гізген ө згерістері қ андай?

10. Жан Кальвиннің діни философиясының ерекшелігі неде?

11. Протестанттың этиканың негізгі қ ұ ндылық тары қ андай?

Ойланың ыз:

Фортуна ө те мейрбанды адамдардан гө рі “не болса сол болсын², - деп батыл кірісетін адамдарды сү йеді (Эразм Роттердамский).

Менің адалдығ ым мен сенімділігімнің кепілі - менің кедейлігім. (Н. Макиавелли)

Қ айсыбір философияның бастауында таң ғ алушылық, дамуында - зерттеулер, соң ында - білместік жатыр. М. Монтень.

Сен ө здерің нің қ ағ идаларың мен Дү ниені тө ң керіп тастағ ың келеді, - дейді біреулер. Бірақ, тө ң керіліп жатқ ан бұ л Дү ниені тө ң кергеннің несі жаман((Дж. Бруно).

Адам - кө п тү рлі ө згеретін табиғ аты бар жануар. (Пико делла Мирандолла).

Қ андай қ иындық болса да, ө мірден бас тартпа (М. Монтень).

Білімге деген ің кә рліктен артық батылдық жоқ (М. Монтень).

Қ ұ дай басқ а тіршіліктердің бә рінің бейнесі мен қ алпын шең берлеп олардың алатын орнын анық тағ ан. Тек сен ғ ана, адам, ешқ андай шең бермен қ ысылғ ан жоқ сын, сондық тан, ө з бейнең ді ө з шешімің мен анық тай аласың (Пико делла Мирандолла).