Н. Макиавеллидің саяси және моральдық философиясы.

Н.Макивелли кө біне ө зінің саясат жө ніндегі толғ аныстарымен тарихта қ алғ ан. Оның негізгі себебі - феодалдық -қ ауымдық қ оғ амның ыдырап оның орнына ерте капиталистік қ атынастардың келе бастауы еді. Егер саясат осығ ан дейін діннің қ олдауында болып, моральдық тұ рғ ыдан ә рқ ашан ақ талып отырса, ол негізінен алғ анда “ақ сү йектердің ісі² болатын болса, енді жаң а заманда тө менгі қ абаттардан шығ ып, аз уақ ытта сауда-саттық жасау арқ ылы байып, билікке ұ мтылғ ан адамдар пайда болды. Мұ ндай жағ дайда саясат моральдық -діни шең берден бірте-бірте шығ ып, ө зінше дербес ә леуметтік қ ұ былыс ретінде ө зін кө рсете бастады.

Н. Макивеллидің кө регендігі – саясаттың дербес қ ұ былыс ретінде ү лкен қ оғ амды ө згертуші қ ұ рал екенін анық тау, оның моральдық қ ұ ндылық тардан бө лек табиғ атын ашу, саяси билік ү шін кү ресін, содан кейін оны ұ стап тұ ру ә рекетін (қ азіргі тілмен айтқ анда – саяси технология) жасау болды.

Енді бұ л арада біз макиавеллизм деген ұ ғ ымнан Н.Макиавеллидің шынайы кө зқ арастарын бө ліп алып қ арауымыз керек. Макиавелизм ұ ғ ымы бү гінгі таң да саясаттың арсыз, барып тұ рғ ан опасыздық тү рін кө рсетеді. Саясат қ ұ былысында кездесетін екіжү зділік, алдап-арбау, қ орқ ыту, кү ш жұ мсау, айдап салу, сатып кету т.с.с. бә рін макиавеллизм дейді. Яғ ни саясаттың толық моральдық шең берден шығ ып кетуін, оның талаптарын аяқ қ а басуды біз Н. Макиавеллидің атымен айтамыз.

Алайда, мұ ндай кө зқ арас дұ рыс болар ма екен, мү мкін мұ ның ө зі шынайы Н. Макиавеллидің ө зінің шығ армашылығ ынан туатын кө зқ арасқ а сай келмеуі де ғ ажап емес болар.

Осы бағ алау тұ рғ ысынан алып қ арағ анда, біз расында да ү лкен қ айшылық ты байқ аймыз. ә рине, Орта ғ асыр шең беріндегі саясат жө ніндегі тү сінік қ айта қ аралды, саясаттың моральдан дербес ө зінше қ ажетті қ ұ былыс екені анық талды, ал сонымен қ атар Н. Макиавелли қ айсыбір саясаткердің зорлық -зомбылығ ын, опасыз іс-ә рекетін ақ таудан, ә рине, алшақ болды.

Н. Макиавеллидің ойынша, мемлекет пен саясаттың қ оғ амдағ ы негізгі қ ызметі ә р-тү рлі таптардың, ә леуметтік топтардың басын біріктіріп бү кіл ұ лттық келісімнің шең берінен шығ армау, қ оғ амды ыдыратып жібермеу, орталық билікті мық ты қ олда ұ стау болды. Ал саясаттың моральдық сипатына келер болсақ, “мү мкіндігінше ізгіліктен алыстамау керек, ал керектік қ ылса зұ лымдық тан қ ашпау қ ажет², - деген пікір айтқ ан болатын. Бірақ, саясатты толығ ынан моральдық шең берде ұ стау мү мкін емес. Н. Макиавелли “тек қ ана ө зінің ар-ұ жданының талабына сә йкес іс-ә рекет жасайтын саяси қ айраткер ө зіне мола қ азады² -деген пікір айтады. Оғ ан себеп - қ оғ ам ө міріндегі кейбір жағ дайда қ алыптасатын “ащы шындық тың ақ иқ аты². Оны шешу ү шін мемлекет басшысы зорлық -зомбылық қ а шейін баруы мү мкін. Осындай жағ дай қ алыптасқ анда ол “қ аталдық пен кө п ә уестенбеу керек, қ ажет болғ ан жағ дайда оны тез арада қ олданып, ө зіне қ арсылардың быт-шытын шығ аруы керек².

Халық мемлекеттік билікке бір жағ ынан қ орқ ынышпен, екінші жағ ынан сү йіспеншілікпен қ арайды. Бірақ, таң дауғ а келген жағ дайда, халық ты қ орқ ынышта ұ стау - сенімдірек². Саясаткер бір жағ ынан батыл, екінші жағ ынан - абай болуы керек. Бірақ, шешуші жағ дайда батылдық қ ажет. Ел басшысы бір жағ ынан арыстанғ а, екінші жағ ынан тү лкіге ұ қ сас болуы қ ажет.

Қ оғ амдағ ы қ айшылық ө ршіп, адамдардың ө кіметке деген сенімі жойылғ ан жағ дайда кү ш қ олданбай болмайды. Бірақ, қ алай дегенде де, жең іс - ә рқ ашанда саясаткердің негізгі мақ сатына айналуы керек, ал оғ ан жететін қ ұ ралдар ә р-тү рлі болуы мү мкін. Сол жолда зорлық -зомбылық жасалса, ол қ оғ амдағ ы жағ дайды дұ рыстауғ а, тә ртіпті орнына келтіруге ғ ана жұ мсалып, тоқ талуы керек. Екінші рет зомбылық ты қ олданудан алшақ болу керек, - деген пікір айтады ұ лы ойшыл.

Н. Макиавелли жө ніндегі адамгершіліксіз саясаттың жақ таушысы деген пікір жү здеген жылдар бойы сақ талып келді. Тек ХХ ғ. екінші жартысында ғ ана бұ л ойшылдың ең бектері терең зерттеліп, басқ аша пікір қ алыптаса бастады. Ағ ылшын елінің ұ лы философы Б. Рассел бұ л кісінің ең бектерін жоғ ары бағ алап, Н. Макиавелли Ренессанс дә уірінің ең терең ойшысы, - деген пікір айтты.

Батыс елдеріндегі кө п ғ алымдар Н. Макиавеллиді қ азіргі саяси философияның негізін қ алаушы ретінде бағ алайды. Біздің ойымызша, Хқ V ғ. ө мір сү рген араб ойшысы Ибн- Халдунды бұ л орынғ а қ оюғ а ә бден болар еді, ө йткені ол Н. Макиавеллиден бір жарым ғ асыр ерте ө мір сү рген болатын. Бірақ, қ алай дегенде де, біздің ел сияқ ты ондағ ан мемлекеттер демократия жолына тү сіп, қ оғ амда терең саяси ө згерістерді тудырып жатқ ан уақ ытта Н. Макиавеллидің саясат пен моральдың айырмашылығ ы жө ніндегі терең ойлары ешбір адамды жайбарақ ат қ алдырмайды.