Айта Өрлеу дәуірінің ерекшіліктері

Тақ ырып. Қ айта Ө рлеу дә уірі философиясы

айта Ө рлеу дә уірінің ерекшіліктері

Қ айта Ө рлеу дә уірі (Renessance - фр.) - Орта ғ асырдан Жаң а Заманғ а ө ту дә уірі болды. Оның шең берін біз X1V-XV1 ғ. ғ. белгілейміз.

Қ айта Ө рлеу заманы Италия елінде басталды. Оғ ан себеп болғ ан ә леуметтік-экономикалық жағ дайларды алатын болсақ, бұ л кезде солтү стік Италияда, ә сіресе тең із жағ алауларындағ ы аймақ тарда орналасқ ан қ алаларда сауда, қ ө лө нер ө ндірісі тез дами бастайды, мұ ның ө зі феодалдық қ атынастардың сарқ уына, кө п іскер шаруалардың ө з қ ожайындарынан ақ ша тө леп бас бостандығ ын алып қ алаларғ а келуіне, алғ ашқ ы капиталистік экономикалық қ атынастардың дамуына ә келді.

Жартылай ұ йқ ылы-ояу ө мір сү ріп жатқ ан бір ү лгідегі феодалдық қ оғ ам оянып, жаң а ө мірге аттанады, қ алалар тез ө сіп, ондағ ы ә леуметтік ө мір ө зінің ә р-тү рлілігімен, кү нбе-кү нгі ө згерістерімен, қ ызық тығ ымен кө зге тү седі.

Жоғ арыда кө рсетілген ө згерістер біршама қ оғ амның рухани ө міріндегі жаң аруларғ а ә келеді.

Біріншіден, ө ндіргіш кү штерді дамыту қ ажеттігі схоластикалық ой-ө рісінен жаратылыстану ғ ылымдарына бетбұ рыстың пайда болуына ә келді. Ал оның ө зі бірте-бірте материалистік бағ ыттың философияда кү ш алуына ә келіп соқ ты.

Табиғ аттың заң дылық тарының бірде-бір зерттеу жолы - ол тә жірибелік зерттеу - эмпиризм (emperіa, -грек сө зі, - тә жірибе) бағ ытын тудырды. Тә жірибе арқ ылы алынғ ан деректерді пайымдау, қ орыту қ ажеттігі рационализм ағ ымын дү ниеге ә келді. Ал бұ лардың ө зі ой ең бегінің бағ алануына, ә сіресе ағ арғ ан интеллигенцияның дү ниеге келуіне ә келіп соқ ты. Егер Орта ғ асырдағ ы қ оғ амда ой-ең бегі негізінен дін шең берінен шығ а алмағ ан болса, қ азір жағ дай кү рт ө згере бастады.

Орта ғ асырдағ ы қ ауымдық негізде ұ йымдасқ ан ә р-тү рлі кә сіби топтар жаң а жағ дайда бірте-бірте ыдырап, оның орнына жеке адамдардың іс-ә рекеті кө бірек бағ алана бастайды: табиғ и мол дарыны бар адамдар ө здерінің мү дделері мен мақ саттарына сай сү ретші, мү сінші, дә рігер, жазушы, сә улетші т. с. с. болуғ а тырысады. Ал мұ ның ө зі ресми ғ ылымғ а, сол кездегі схоластикалық нә тижесі жоқ ой-ө рісіне қ арсы сезімдерді туғ ызады, ө йткені олардың ой-ө рісі, дү ниесезімі, шығ армашылық ізденістері діннің шең берінен шығ ып жаң а қ ө зқ арасты талап етеді.

Ал бұ л айтылғ ан ойлардың айқ ын кө рінісі - Орта ғ асырдағ ы университеттер мен шіркеуден тыс жаң а ұ йымдардың кө птеп пайда бола бастауы. Оларды “Studіa Humanіtatіs² (гуманитарлық пә ндерді зерттеу) деп атады. Сонымен, қ айта Ө рлеу Заманының ө шпес нә тижесі – гуманистік (Humanus – латын сө зі, - адамгершілік, адамдық) ағ ымның сол кездегі қ оғ амның мә диниетінің саласында пайда болып, оғ ан жан-жақ ты зор ә серін тигізуінде болды. Бұ л ағ ым философиялық ой-ө ріске ғ ана емес, сонымен қ атар саясатқ а, моральдық нормаларғ а, ә дебиет пен кө ркем ө нерге, діннің ө зіне ү лкен ық палын тигізді. Негізгі идеясы - жеке адамның бойындағ ы табиғ и дарындарын ө мірге ә келу, адамның қ ұ діретін, ар-абыройын кө рсету болды.

X1V ғ. екінші жартысынан бастап Кө не классикалық грек жә не латын ә дебиеті мен ө неріне, философиясына деген сұ раныс жылдам ө се бастайды. Оларды мә дени саладағ ы маң дай алды ү лгі, білім алғ ысы келетін адамғ а ең қ ажетті нә рсе ретінде бағ алай бастайды. Гуманистік ә дебиет білім мен “vіrtus² (лат. сө зі) ізгілікті рақ ымшылдық пен тең ей бастады. “қ айта ө рлеу² деген ұ ғ ымның мазмұ нының ө зін, міне, осы антикалық мә диниетке деген ің кә рдә н шығ аруғ а болады. Алайда бұ л талпынысты біз кө не заманның мә дениетіне, философиясына тұ рпайы тү рде қ айта оралу деп тү сінсек, ол қ ата болар еді. Оны біз қ айта оралу, кө не мә дениетке бағ а беріп ө з заманынан бө лу, сонымен қ арым-қ атынасқ а тү су, - деп тү сінуіміз керек. Сонда ғ ана біз “Ө рлеу² дегенде ә рі қ арай даму, жетілу мағ насына ие боламыз.

Міне, “Қ айта-ө рлеу² деген ұ ғ ым осыны кө рсетеді.