Ф.Бэкон - Жаңа дәуiрдегi философияның алғашқы өкiлi

Ағ ылшын философы Френсис Бэкон (1561-1626ж.ж.) сол кездегi ақ сү йектер тобынан шық қ ан, Кембридж университетiнде бiлiм алып, соң ынан саясатпен, дипломатикалық жұ мыспен айналысқ ан тұ лғ а. Оның мемлекеттiк қ ызметте жеткен шың ы - ол 1618 ж. ең жоғ арғ ы - лорд-канцлерлiк - ә кiмшiлiк орынғ а ие болады. Король Яков 1 оғ ан Верлуам деген жердегi ү лкен қ орғ анды сыйғ а тартып, “Верлуам лорды² деген атақ бередi. Алайда, саясатта тұ рақ тылық жоқ, сондық тан, жү ре келе, ол бұ л саладан кетуге мә жбү р болады. Ендi оның философиямен айналысуына жол ашылады.

Ф.Бэконның қ ол астынан шық қ ан ең бектерiнiң iшiнде “Ғ ылымдардың қ адырлығ ы мен кө бейуi жө нiнде ², “Жаң а Органон ², “ Жаң а Атлантида ² деген ең бектерiн атап ө туге болады.

Ф.Бэконның шығ армаларының ерекшелiктерi - ол бiлiмнiң ө мiрге деген қ ажеттiлiктен пайда болатындығ ын асыра кө рсетуi. Ол ә сiресе, табиғ атты зерттеудiң қ ажеттiгiне кө п кө ң iл бө ледi, ал оның негiзгi жолы - тә жiрибелiк зерттеулер. “Не iс-ә рекетте пайдалы болса, ғ ылымда да ақ иқ атты², ғ ылымның жетiстiктерi мен жемiстерi - оның ақ иқ аттығ ының кө рiнiсi, - дейдi ұ лы ойшыл.

Тә жiрибенi талдай келе, Ф.Бэкон оны екiге бө ледi. Олар - жемiстi тә жiрибе мен сә улелi тә жiрибе. Бiрiншi ө мiрге пайдалы нә тижелер ә келсе, екiншi табиғ аттың терең сырларын ашуғ а кө мектеседi. Сә улелi тә жiрибелер ө мiрге дереу пайда ә келмегенiмен, жемiстi тә жiрибелердi жү ргiзуге кө мек бередi, басқ аша жағ дайда олар сарқ ылып қ алар едi.

Ғ ылымның дамуына сондай ү лкен мә н берген ғ алым, оны сала-салағ а бө лу мә селесiне (классификацияғ а) кө п кө ң iл бө ледi. Оның ойынша, адамның жан-дү ниесiндегi ү ш қ абiлетi ғ ылымды топтастырудың негiзiнде жатуы қ ажет. Олар -1. есте сақ тау; 2. қ иял; 3. ақ ыл-ой. Есте сақ тау қ асиетiне сай ғ ылым - тарих, қ иялғ а - поэзия, ақ ыл-ойғ а - философия.

Тарих ғ ылымын Ф.Бэкон екiге бө ледi. Олар - жаратылыстану тарихы (historia naturalis), екiншiсi - азаматтық тарих (historia civilis).

Қ иялғ а негiзделген поэзия дү ниенi шынайы бейнелемей, керiсiнше, адамның жү регiнен, сезiмiнен шығ атын талаптар тұ рғ ысынан кө рсетедi.

Ал ендi философияғ а келер болсақ, оның пә нi ү ш мә селенi қ амтиды. Олар - Қ ұ дай, Табиғ ат жә не Адам мә селелерi. Ө з заманындағ ы тү сiнiктерге сай, Ф.Бэкон Қ ұ дай мә селесiн “қ ос ақ иқ ат² тұ жырымы арқ ылы қ арайды. Философия саласында Қ ұ дайды ақ ыл-оймен танып-бiлу мү мкiн емес. Сондық тан, ол теологияның шең берiнде сенiм арқ ылы қ аралуы керек.

Ал табиғ ат философиясына келер болсақ, Ф.Бэкон оны да екiге бө ледi. Олар - теоретикалық жә не практикалық философия. Теоретикалық философия сә улелi тә жiрибелерге негiзделсе, практикалық философия -жемiстi тә жiрибелерге сү йенiп, табиғ атта бұ рынғ ы-соң ды болмағ ан жаң а заттар мен қ ұ былыстарды тудырады.

Адам мә селесi де екiге бө лiнедi. Табиғ ат туындысы ретiнде оны философиялық антропология (philosophia humana), ал қ оғ амның мү шесi ретiнде азаматтық философия (philosophia civilis) зерттейдi.