Айта Өрлеу заманындағы адам мәселесіне жаңаша бетбұрыс.

Адам мә селесі - букіл философияның - сонау Кон-фу-Цзы, Будда, Сократтан бастап, Орта ғ асырдағ ы діни ілімдерге дейін - ө зекті философияның сұ рағ ы болғ аны белгілі. Қ айта Ө рлеу заманында бұ л мә селе жаң аша қ арала бастайды. Орта ғ асырдағ ы бұ л мә селенің шешімі адамның қ айшылық ты пенде екендігін ашуда болды: бір жағ ынан адам - жан-дү ниесі, рухы бар пенде ретінде ә р-қ ашанда аспанғ а ұ мтылғ ан, басқ а тіршіліктен оқ шау тұ рғ ан Қ ұ дайғ а жақ ын тұ лғ а. Екінші жағ ынан, оның денесі бар, ол оны жердегі қ ызық тарғ а қ ұ мартуғ а, оның еркінің соғ ан қ арай жетелеуіне ә келіп, оны кү нә ғ а батырады, тіпті, кейбір жағ дайда қ ұ марту жолына тү скен адам жануардың дең гейінен де тө мен тү сіп кетеді. Ал Қ айта Ө рлеу дә уіріне келер болсақ, ондағ ы негізгі жаң алық - ол – адамның рухы мен жан-дү ниесін ғ ана емес, сонымен қ атар оның тә нін, денесін де ақ тау, оның керемет ә семдігін кө рсету, адамның дү ниесезімінің телегей-тең із терең дігін анық тау болды.

Бұ л мә селеге ө зінің ө шпес ізін ең гізген Джаноццо Манетти (1396-1459) болды. Ө зінің “Адамның абыройы мен артық тығ ы жө нінде² деген ең бегінде ол Қ ұ дайдың адамғ а арнап жасағ ан Дү ниесінің сұ лулығ ына тоқ талып, сонымен қ атар, сол жаратылғ ан Дү ниенің ең биік шың ы - ол адамның ө зі дейді. Адамның дене қ ұ рылысы, оның ә семдігі - басқ а Дү ниедегі денелерге қ арағ анда ерекше биік орын алады. Мысалы, ә р-тү рлі нә рселерді жасай алатын адамның қ олдары қ андай ә сем, қ андай ғ ажап! Егер жануарлардың қ айсыбірі белгілі бір ғ ана нә рсемен айналыса алса, адам барлығ ымен айналыса алады. Рухани-денеден тұ ратын адамның ә семдігі соншалық ты, адамдар Қ ұ дайдың ө зін ө зіне ұ қ сатып тү сінеді. Егер Қ ұ дай букіл Дү ниені жаратса, адам ө зін жағ алай қ оршағ ан мә дениеттің ұ лы да ә сем туындыларын тудырады.

Сонымен, адамның қ удіреттілігі, оның Қ ұ дайдың ө зімен пара-парлығ ы - қ айта Ө рлеу Заманындағ ы ойшылдардың негізгі идеяларының біріне айналды.

Адам мә селесін қ айта қ арауғ а ө зінің зор ү лесін қ осқ ан келесі ойшы - ол Лоренцо Валла (1407-1457) болды. “Лә ззә т алу жө нінде² деген ең бегінде ол адамның дү ниетанымы оның ақ ыл-ойымен қ атар сезімдік іс-ә рекеті арқ ылы ғ ана болады, - деген пікірге келеді. Табиғ аттың тіршілікке берген ең негізгі заң ы - “ө зінің ө мірі мен денесін сақ тап, оғ ан зиян келтіретіндердің бә рінен жалтару² сезімдік іс-ә рекетсіз болмайды. Сондық тан бұ л заң ды орындау жолында адам ө мірден лә ззат алуғ а тырысуы керек. Лә ззат - “жан мен дененің рахатқ а батуы² ретінде игілікті іс. Мұ ндай кө зқ арастың Орта ғ асырлық аскеттікке (asketos, -грек сө зі, -қ ұ мартудан бас тарту, адамның ө зін-ө зі шектеуі) қ арсы бағ ытталғ анын байқ ау қ иын емес.

Жастай ө мірден кеткен талантты ойшы Пико делла Мирандолланың (1463-1494 ж.) ең бектерінде қ айта Ө рлеу Заманындағ ы адам мә селесіне деген гуманистік кө зқ арас ө зінің биік шың ына кө теріледі. Ө зінің ­“Адамның абыройы жө ніндегі сө здер² деген ең бегінде ол Қ ұ дай ө зі жаратқ ан ғ арыштың ортасына адамды орналастырды дейді. Ол оны жаратылғ ан Дү ниенің даналығ ы, ұ лылығ ы мен ә семдігінің айқ ын кө рінісі ретінде қ арайды.

Оның ойынша, адам бү кіл жаратылғ ан Дү ние мен Қ ұ дай арасындағ ы дә некер. Сонымен қ атар, Жер бетінде адамнан биік, ал адамда ақ ыл-ой, парасат пен жаннан биік ешнә рсе жоқ. Қ ұ дай адамды жаратқ анда оғ ан ә р-тү рлі ө мірдің ұ рық тарын салды. Адамның рухының ең ғ ажабы - оның еріктігінде, оның алдындағ ы ә р-турлі ө мір жолдарын таң дап алу мү мкіндіктерінде. Сол мү мкіндіктерді дұ рыс пайдаланса, адам тіпті періштелерден де жоғ ары биіктікке кө терілуі мү мкін.

Адамның таң дау еріктігі - ол Қ ұ дайдың берген ең қ ұ нды сыйы. Оны Сократтың айтып кеткен “ө зің ді тани біл² деген жолынан іздеу керек, ол ө мірдегі кү ресте шың далып, моральдық жетілудің терең тұ ң ғ иығ ына жету керектігін ойшыл асыра кө рсетеді.

Сонымен, Пика делла Мирандолла адамның еркін тек қ ана кү нә ғ а апаратын жол деп тү сінген Орта ғ асырдағ ы ойшылдарғ а қ арсы шығ ып, керісінше, ол адамғ а берілген қ ұ нды сый деп тү сінді.

Мұ ндай гуманистік кө зқ арас философия тарихында ұ мыт болып қ алмай, керісінше, оның ә рі қ арай дамуындағ ы негізгі мә селенің біріне айналады.