Септік жалғау.

Септік жалғ аулары арқ ылы есімдер сө йлемдегі етістіктермен де, шылау сө здермен де ө зді ө здері де жалғ асып ә р алуан қ арым қ атынасқ а тү седі.олар сө здердің лексикалық мағ ынасын ө згертпейғ ол сө здер мағ ына жағ ынан қ ызметтерін ғ ана ө згертетіндіктен, ол сө здер мағ ына жағ ынан бір бірінен алыстап та кетпей, біреулері етістік арқ ылы айтылғ ан қ исылдың тікелей обектісін (ең бекті), біреуілері қ имлдығ шығ уын (ең бектен), біреулері қ исылдың болғ ан орнын (ең бекте), біреулері қ имылдың бағ ытын (ең бекпен) білдірі тұ рады. Бұ л қ осымшалар сө йлемдегі сө здерді бір біірімен жалғ астырып, септестріп тұ рады. Жай септеу септк қ осымшаларының тікелей зат есімдердің жә не басқ а есім қ ызметін атқ аратын сө здердің тура тү рлеріне жалғ ануы. Тә уелді септелу септік жалғ ауларының зат есім немесе зат есім қ ызметін атқ аратн басқ а сө здердің тә уелді тү рлеріне жалғ ануын айтамыз.

Атау септік. Ол тек белгілі бір заттыы атау ү шін ғ ана емес, онан ә лдеқ айда кең грамматикалық қ ызмет атқ аратындық тан, арнайы талдайтын негізгі форма ретінде ұ аралады. Осығ ан орай ол негізгі септік деп аталады. Атау формадағ ы сө з кім? кімдер? не? нелер? деген сұ рауларғ а жауап береді де, жекеше, кө пше жә не тә уелід тү рлрде де қ олданла береді.

Ілік септік. бұ л септік мең геру я мең герілу жаң ынан тікелей етістікке қ атыспайды, ә рқ вшвн соң ғ ы тә уелдеулі есң м сө збен субстантивтенген сө збен байланысты болады. Ескерту: лексикаланғ ан кейбр тірестерде ілік септік жалғ аудың соң ғ ы ң дыбысы тү сіп қ алып біріккен сө зге айналуғ а бейімделу бағ ыты да бар. Мыс: қ ысты кү ні (қ ыстың кү ні), жызды кү ні. Т.б.

Барыс септік. Бұ л септіктегі сө з ә рқ ашан етістік мү шемен тікелей де, жанай да байланысып негізінде қ исылдың бағ ытын, мақ сатын білдіреді.Мыс.москвағ а жү реді, кітапханағ а барады...т.б.

Табыс септік: Бұ л септіктегі сө з етістікпен байланысып, сө йлемде тура толық тауыш болып ө ызмет атқ рады. Мыс: тү зетпек едім заманды, темірді мысқ а, т.б.

Жатыс септік. Бұ л септіктегі сө здер негізінде кө лемдік, мекндік, мезгілдік мағ ына береді.осығ ан сә йкес, сө йлемде беретін мағ ынасына қ арай жанама толық тауыш та, кейде орнына қ арай баяндауыш та болады.

Шығ ыс септік. Іс амал, қ имыл ә рекеттердің шық қ ан орнын, себебін, мезглін, мө лшерін жә не басқ а ә р қ илы мағ ыналарды білдіреді. Осы мағ ыналарына қ арай шығ ыс септіктегі сө з сө йлемде толық тауыш та, пысық тауыш та, кейде баяндауыш та болады.

Кө мектес септік. іс қ имылдың, амалдың қ ұ ралы мен тә сілін, мекенін, мезгілін, ортақ тасу, бірлесуғ астауғ ұ штасу, сияқ ты жай кү й қ атынастарын жә не басқ а сә йкес ә р алуан мағ ыналарды білдіреді. Осы мағ.на сә йкес кө мектес септіктегі сө з сө йлемде толық тауыш та, пысық тауыг та бола береді.

Жіктік жалғ ау.

Жіктік жалғ ау тек қ ана синтаксистік қ ызмет атқ рады. Ө йткені жіктік жалғ аулы сө з сө йлемде ә рдайым баяндауыш қ ана болады. Жіктік жалғ ау баяндауышқ а ғ ана тә н жалғ ау.

Қ азақ тіліндегі сө здер тө мендегідей тө рт топқ а бө лініп, тө рт тү рлі ү лгі бойынша жіктеледі.

І топқ а отыр, тұ р, жатыр.жү р етістіктері, есімщелер, зат есімдер, сан есімдр, есімдіктер, ү стеулер жтады.

ІІ топқ а а, е, й формалы жә не ып, іп, п формалы кө семшелер жатады.

ІІІ топқ а етістіктің жедел ө ткен шақ формасы мен шартты рай формасы жатады.

Тө ртінші топқ а етістіктің бұ йрық рай формасы жатады.