Практика. Мамандықтарды талдау. Оқу материалының құрылымын зерттеу.

Оқ у материалының кұ рылымын ө ндеу. Білім беру мазмуны. Білім беру мазмұ ны - оқ ушыларды жан-жақ ты дамыту, ақ ыл-ойын, танымдық қ ызығ ушылығ ын қ алыптастыру, ең бекке дайындау ү шін белгілі типтегі мектепте оқ ытылатын білім мен біліктер жұ йесі. Білім беру мазмұ ны дидактикалық категория ретінде " нені оқ ыту керек" сұ рағ ына жауап береді. Оқ ушыларды жан-жақ ты дамыту ү шін оларғ а адамзат жинақ тағ ан білімдер, біліктер мен дағ дылардың жұ йесін мең герту керек. Білім беру мазмұ ны қ оғ амның мектеп алдына қ оятын ағ ымдағ ы жә не болаціақ мақ саттары арқ ылы айқ ындалады. Сонымен бірге, оқ у мазмұ ны жеке адамдардың да мақ сат- тарын ескереді. Айта кететін жайт, оқ у мазмұ ны ә рқ ашан саяси, идеологиялық кү рес сахнасы. Саяси кү штер мектеп арқ ьшы барша қ оғ амғ а ө з ық палын таратуғ а тырысады. Оқ у мазмұ ны қ оғ амның ә леуметтік-экономикалық жә не ғ ылыми-техникалық қ ажеттіліктеріне сай қ алыптасады. Еліміздің тә уелсіздігі, Республикамыздағ ы ә леуметтік-экономикалық жә не саяси ө згерістер мектеп тү лектері жаң а қ оғ ам қ ұ руғ а, мә дени жә не рухани ә рлеуге дайын болуын талап етеді. Білім мазмұ нына ә леуметтік жә не ғ ылыми жетістіктер дең гейі де ө з ә серін тигізеді. Соң ғ ы кезде ғ ылыми жаң алық тың пайда болуы мен оның мектепте оқ ытылуы арасындағ ы уақ ыт қ ысқ арып бара жатыр. Мысалы, радио шық қ анына 40 жыл ө ткенде ғ ана мектеп бағ дарламасына енгізілсе, заманауи компьютерлік бағ дарламалар шық қ ан жылы оқ ытылуда. Оқ у мазмұ нына кіретін мә ліметтер жас мұ мкіндіктеріне де байланысты. Баланың есте сақ тау қ абілеті жоғ ары болғ анымен, білімді игеру, мә нін тү сіну ү шін ө мірлік тә жірибе керек. Ұ лттық жә не жалпы адамзаттық мә дениетке байланысты да оқ у мазмұ нында ерекшеліктер болады. Қ азіргі заманда дұ ниежұ зі бойынша оқ у мазмұ ны адамдандыру, компьютерлендіру, кіріктіру, тұ лғ алық даму ережелеріне негізделеді. Оқ у мазмұ ны дидактикалық талаптар негізінде қ айда, қ андай кө лемде қ андай пә ндер оқ ытылуы керектігін белгілейді. Бастауыш сыныптарда барлық пә ндерден алғ ашқ ы элементарлық ақ парат берілсе, орта сыныптарда жұ йелі білім беріледі. Білім берудің мазмұ ны оқ у жоспарларында, жеке пә ндердің оқ у бағ дарламаларында жә не оқ улық тарда, электрондық оқ у қ ұ ралдарында нақ тыланады. Оку жоспары, багдарламалар, оқ улық тар. Оку жоспары - оқ у жылының, тоқ сандардың, демалыс қ ү ндерінің мерзімін, оқ ытылуғ а тиісті оқ у пә ндерінің тізімін, ә рбір оқ у жылы бойынша оқ у тә ртібін жә не ретін, ә рбір пә нге бұ кіл оқ у мерзімінде жә не апта сайын ә р пә нге бө лінетін сағ аттардың мө лшерін кө рсететін мемлекетгік қ ұ жат. Типтік оқ у жоспары - оқ у министрлігінде жасалынып барлық орта мектептсрге ортақ болып бекітіледі. Оқ у жоспары мектептердің тү рлеріне орай да жасалынады. Шағ ын комплектті, сегіз жылдық, ұ лттық мектептерде жоспар ө зінше қ ұ рылады. Оқ у жоспары қ оғ амның мектеп алдына қ ойғ ан мақ сатымен тығ ыз байланысты. Оқ у жоспарында жеке пә ндер педагогикалық зандылық тарғ а, бірізділік жә не жұ йелілік принциптеріне, оқ ушылардың жас жә не таным ерекшеліктеріне, санитаряық -гигиеналық талаптарғ а сай орналасады. Жеке пә ндердің белгілі бір реттілікпен оқ у жоспарында берілуі олардың ө зара логикалық байланыстылығ ына тә уелді. Оқ у пә ндері міндетгі жә не таң даулы деп бө лінеді. Оқ у бағ дарламалары оқ у жоспары негізінде қ ұ растырылады. Оқ у бағ дарламасының қ ұ рамы:

- аталмыш пә н бойынша оқ ытудың мақ сатын, оқ ушылар білімдеріне, біліктер мен дағ дыларына қ ойылатын талаптарды, олардың білімін бағ алау жолдарын, оқ ытудың тұ рлері мен ә дістері туралы нұ сқ ауларды, бағ дарламаның басты ерекшеліктері мен айырмашылық тарын анық тайтын тү сінік хат;

- пә ннің мазмұ нын анық тайтын тараулар мен тақ ырыптар;

- негізгі дү ниетанымдық с ұ рақ тар, басты ғ ылыми проблемалар тізімі;

- ә р тақ ырыпқ а қ ажетті сағ ат мө лшері;

- пә наралық байланыстартуралыұ сыныстар;

- ә дістемелікоқ уқ ұ ралдары мен кө рнекіліктертізімі;

- ұ сынылғ анә дебиеттертізімі. Сонымен, оқ у жоспарының негізінде ә рбір жеке пә ндер бойынша бағ дарлама қ ұ рылады. Ол тү сінік хат, негізгі бө лім жә не ә дістемелік аппаратынан тұ рады. Қ оғ амның дамып, жаң аруына, ғ ылыми жаң алық тардың ө суіне байланысты оқ у бағ дарламалары қ айта қ аралады. 1990 жылдан бастап Қ азақ стан Республикасының тә уелсіздігіне, ұ лтгық идеяғ а бағ ытталғ ан бағ дарламалар дұ ниеге келуде. 2007 жылы қ абылданғ ан " Білімт уралы" заң ғ а байланысты білім беру саласын демократияландыру, гуманитарияландыру, ұ лттық жә не жалпыадамзатгық қ ұ ндылық тарды мең геруге сай білім беру саласының қ ұ рылымына, мазмұ нына, сипаты мен оқ у жоспарына, оқ у бағ дарламасы мен оқ улық тарғ а ө згерістер енгізілді. Бағ дарлама жасауда кейбір кемшіліктерді атап ө ткен жө н болар:

- оқ ушылардың тү сінігіне қ иын оқ у материалын енгізу;

- курс аралық байланысты ұ мыту; Оқ у бағ дарламасы оқ ушыларғ а оқ у ә дебиеті арқ ылы жетеді. Оқ у ә дебиетіне оқ улық тар, анық тамалар, қ осымша кітаптар, есептер мен жаттығ улар жинақ тары, атластар, карталар, жұ мыс дә птерлері жатады. Солардың ішінде басты назар оқ улық қ а арналады. Жақ сы оқ улық оқ ушыны нә тижелі оқ уғ а жетелейді. Оқ улық — оқ у бағ дарламасына сай оқ у пә нінің мазмұ нын жұ йелі тұ рде баяндайтын кітап. Оқ улық қ а қ ойылатын негізгі талантар:

- оқ у бағ дарламасына сә йкес болу;

- оқ ушылар ұ шін ұ ғ ымды, қ ысқ а жә неқ ызық ты болу;

- кө рнекіліктермен жақ сы жабдық талу;

- тілі балалардың жас ерекшеліктеріне сә йкес болуы керек;

- тексеру, ө зін-ө зі тексеру жә не оқ ун ә тижелерін тү зетуге арналғ ан сұ рақ тар мен жаттығ улардың болуы. Оқ улық оқ ушылар оқ у материалын саналы, белсенді тұ рде, толық мең геруін қ амтамасыз етуі керек. Оқ улық қ а қ ойылатын талаптар кұ рделі болғ андық тан соң ғ ы кездеә рбір пә ннен бірнеше нұ сқ ада оқ улық тар, оқ у қ ұ ралдары жарық қ а шығ уда. Дә стұ рлі кітаптармен қ атар аудио-, видеокассеталар жә не компактдисктерге жазылғ ан оқ улық тар пайдаланып жұ р.

Кә сіби жарамдылығ ын бағ алау. Мамандық тарды талдау. Кә сіби педагогиканың нақ ты мә селелерін зерттеуде қ олданылатын ә дістер. Болашақ мамандарды жаң алық жаршысы ретінде оқ ытудың тиімді тә сілдерін, озық тә жірибелерді сараптап, шығ армашылық ізденіс ү стінде болу керек. Қ ызығ у, ә р қ ырынан алып қ арауғ а болатын кү рделі ү ғ ым, адамның белгілі бір объектіні ұ натып, білуге ұ мтылғ ан іс-эрекетін қ уаттандыратын психикалық ерекшелік. Болашақ мамандарды даярлауда кә сіби қ ызығ у басқ а қ ызығ улардан практика кезең інде жә не оқ у барысында туындайтын қ иындық тарды жең іп шығ уғ а ерікті, саналы дайындығ ы болуымен ерекшеленеді. Қ оғ ам талаптарына студенттің ө з қ ажеттіліктері мен мү мкіндіктеріне сә йкес келетін кә сіби қ ызығ у жеке тұ лғ аның кә сіби ө зін-ө зі тә рбиелеу кұ ралы болып табылады жә не ө з ең бегіне қ анағ аттануын кө рсетеді. Кә сіби кызығ у педагогикалық мү мкіндіктердің калыптасуымен дамуына елеулі ә серін тигізеді. Онда педагогикалық қ ызмет талаптарына жауап беретін қ атынастар, қ асиеттер, психикалық ү рдістер жү йесін ө зінде біріктіреді. Осының салдарынан болашақ мамандарының кә сіби қ ызығ уы педагогикалық мү мкіндіктердің ө зіндік индикаторы ретінде дә режеленуі мумкін. Сол себепті педагогикалық кызметке кә сіби қ ызығ уды оқ ып тану болашақ мұ ғ алімнің жеке тұ лғ асын қ алыптастыру ү рдісін басқ аруда маң ызды орын алады. Болашақ маман даярлауда оқ ыту мазмұ ны мен формаларын, оқ у қ ұ ралдары мен ә дістерін іріктеуде дидактикада кө здеу ұ станымын негізге алудың да маң ызы зор. Оқ у ү рдісінде болашақ маманның теориялық даярлығ ын жетілдіруде кә сіби мақ сатты кө здеу ұ станымын ескерудің ө зіндік ерекшеліктері бар. Білім мазмұ нын анық тауда, тіл салалары туралы ғ ылыми курстарды мең гертуде оқ у материалдарының студенттің ә дістемелік-кә сіби шеберлігін жетілдіруге бағ ытталып қ ұ рылғ аны жө н. Осы тұ рғ ыда пә наралық байланысты жү зеге асырып оқ ытудың ролі ерекше. " Мектептер ү шін кә сіптік оқ ыту" мамандығ ын тандағ ан студент -болашақ технология пә нінің мұ ғ алімі. Бұ л мамандық тың негізгі ерекшелігі - оқ ушьшы шығ армашылық қ а, ең бекқ орлық қ а ү йрету. Осымен байланысты 1 курсқ а қ абылданғ ан студенттің ө зінің болашақ мамандығ ы туралы толық мә лімет алуының маң ызы зор. Ол кө рсеткен шаралардың ішінен мамандық қ а даярлау бағ ытында жү ргізілетін мына негізгі жұ мыстарды атап кө рсетуге болады: кә сіби қ ызметке араластыру (студенттердің мсктепке екі жетілік ү здіксіз практикаларғ а шығ у), кә сіби қ ызмет туралы пікір-таластар ұ йымдастыру; баяндамалар жасау; кә сіби бағ дар беруде кітапханамен байланыс; пә ндердің болашақ кә сіпке бағ ытталғ ан байланысы; ұ стаздармен, ғ алымдармен кездесулер ұ йымдастыру. Педагогикалық практиканың мазмұ ны барлық негізгі мә ні айқ ындалғ ан педагогикалық процесс болуы керек. Тек осындай жағ дайда ғ ана практика болашақ мү ғ алімді педагогикалық процестің ә дістанымымен, оқ у-тә рбие жұ мысының принциптерімен, білік, дағ дылармен каруландыра алады. Жоғ ары оқ у орнында білім мазмұ нын қ ұ райтын негізгі буындардың бірі - арнайы пә ндер топтамасы. Арнайы пә ндердің кә сіби бағ ытта оқ ытылуы болашақ маманның жалпы даярлығ ын қ алыптастырудағ ы ролі мү мкіндіктерін ашу - жоғ ары мектеп дидактикасының негізгі мә селелерінің бірі. Арнайы пә ндерді кә сіби бағ ытта оқ ытуды ғ ылыми негіздеу студенттің болашақ қ ызметіне-жалпы кө зқ арасын қ алыптастырады. Кә сіптік оқ ыту мамандарын даярдлауда, олардың теориялық даярлығ ын жетілдіру жолында білім беру мазмұ нын іріктеуде негізге алатын тірек ұ станым - оның ғ ылымилық жағ ынан нақ тылануы. Білім беру мазмұ нын анық тайтын оқ у жоспары, бағ дарлама, окулық тар мен оқ у қ ұ ралдары ғ ылымның қ азіргі дамуына сә йкес қ ұ рылуы қ ажет. Оқ у материалдары ғ ылыми деректер мен заң дылық тарғ а негізделіп, жоғ ары ғ ылыми дең гейде болуы шарт. Оқ у ү рдісінде ғ ылымилық ұ станымды негізге алу студенттің болашақ мамандығ ына сә йкес бекітілген, нақ гыланғ ан, ғ алымдар мойындағ ан материалдардың болуын қ амтамасыз етеді. Жоғ ары оқ у орнында мамандық саласы бойынша мұ ғ алімдер даярлауда студенттердің игерген теориялық білімін практикада қ олдана білуге дағ дыландыруда дә рісханада жү зеге асатын оқ у формалары - тә жірибелік семинар мен зертханалық жұ мыстардың маң ызы зор.Дә ріс оқ у негізінде студенттерге теориялық білім беріледі, ал семинар жэне зертханалық – тә жірибелік сабақ тарда терең детіліп іс жү зінде қ олданылады. Мұ ндай сабақ тардың қ ұ ндылығ ы -студенттің ө з бетінше ізденіп, жұ мыс істеуіне мү мкіндік беруінде. Студент дә ріс немесе тек оқ улық тар негізінде ғ ана емес, косымша ғ ылыми-эдістемелік анық тамалық ә дебиеттерді оқ у арқ ылы білімін бекітіп терең дете алады. Семинар сабақ тарының тү рлендіріліп ө ткізілуі (семинар-аукцион, семинар-дебат, семинар-шоу т.б.) студенттің шығ армашылық белсенділігін арттырады. Тә жірибелік сабақ тарда орындалатын ә ртү рлі нұ сқ алы тапсырмалар мен жаттығ улар жү йесі. Сонымен қ атар, студент " мұ ғ алімнің кә сіптік ә леуметтендірілуі" тү сінігі мен қ амтамасыз етілуі қ ажет. Мұ ғ алімнің кә сіптік элеуметтендірілуі - мұ ғ алімнің кә сіптік ортағ а енуі; педагогикалық тә жірибені мең геруі, педагогтар қ ауымдастығ ының стандарты мен қ ұ ндылық тарын игеруі, жинақ талғ ан тә жірибені белсенділікпен жү зеге асырылуы, Қ азақ стан Республикасы білім мен ғ ылым министірлігінің бекіткен білім стандартына жә не оқ у жоспарына сә йкес мұ ғ алімнің сабақ қ а даярлануы анық тамасын білулері студенттің теориялық білімін практикамен ү йлесімді ұ штастыруғ а жағ дай жасайды. Оқ ыту ү рдісінде тіл білімдік білімді студенттердің саналы игерулері, белсенділік кө рсетулері - шебер маман даярлаудың алғ ы шарттарының бірі. Студенттердің оқ у пә ндерін игеру барысында оның мақ сат, міндеттерін білуі, ө зі алдына мақ сат қ ойып, оны шешудің амал – тә сілдерін таба білуі, оның таным шегінің кең еюіне жағ дай жасайды. Осы тұ рғ ыда Л.В. Занков оқ ыту процесінде білімді саналы тү рде игеруде алдымен теориялық білім берудің басым болу ұ станымын жү зеге асырудың маң ызы зор екендігін айтады. Студенттің білімді саналы игеруі, оның оқ у белсенділігінің қ аншалық ты жоғ ары, тө мен болуымен де байланысты. Дә рістер мен практикалык, зертханалық сабақ тарда жағ ымды мотивация туғ ызу, студенттің ынта-ық ыласы, танымдық сұ ранысын ескеру, проблемалық жағ даяттар жасай отырып, жаттығ у тапсырмаларды ө з бетімен орындай білуге ү йрету, оқ ьггудың адам психологиясына негізделген ұ жымдық тү рі " интерактив" ә дістерді (дебат, пікір-сайыс, ой-толғ ау, " дө ң гелек ү стел", рольдік ойындар, мультимедиялық бағ дарламалар) қ олдану барысында ү лкен нә тижелерге қ ол жеткізуге болады.Білім саласындагы гуманизациялау ұ станымы негізінде оқ у процесінде студенттің жеке ерекшелігін ескеру, олардың ынта жігерін қ олдау, білімге кұ штарлығ ын ояту, мақ тау-мадақ тау, ұ стаздың ө з пә ніне деген сү йіспеншілігі нсгізге алынуы керек. Оқ у процесінде мұ ны жү зеге асырудың жолдары: оқ ытуда студенттің жеке-дара ерекшелігін ескеру, студенттердің ынта-жігерін қ олдап мадақ тап отыру, оның жеке басына деген қ ұ рмет кө рсету, оқ у материалын студент ө з бетінше, ө зіне лайық тысын таң дап алатындай жағ дайда болуы. Оқ ытудың мазмұ ны мемлекеттік білім стандарты, оқ у жоспары мен ү лгі оқ у бағ дарламаларында анық талады. Оның мазмұ ны қ оғ ам талаптарына сә йкес жоғ ары білікті маман даярлауғ а бағ ытталғ ан. Осымен байланысты жоғ ары оқ у орындарында оқ у ү рдісінде болашақ технология маманын даярлауда мына басты міндеттер шешімін табуы тиіс: - технологияны оқ ытудың ең жетік жолдарын мең герген кә сіптік оқ ыту маманын даярлау; - кә сіби пә ндерді игерумен қ атар, адамгершілік, рухани мә дени қ ұ ндылық тарды мең герген, жан - жақ ты жеке тұ лғ аны тә рбиелеу; болашақ мұ ғ алімнің қ оғ амдағ ы элеуметтілік белсенділігін арттыру; студенттердің жалпы педагогикалық, ә діскерлік шеберлігін арттыру; ө з бетінше білім ала білу іскерліктерін калыптастыру; педагогикалық шеберлігін ү здіксіз арттырып отыру дағ дысын қ алыптастыру. Болашақ мұ ғ алімнің кә сіби-ә дістемелік даярлығ ын қ алыптастыру ү шін ө зі тандағ ан мамандығ ына сә йкес арнайы ғ ылыми пә ндерден терең жан-жақ ты білімі болуы қ ажет. Білім беру саласындағ ы негізгі қ ұ жаттарды - білім беру стандарты, оқ у жоспары, бағ дарлама, оқ улық, оқ у-ә дістемелік ғ ылыми ә дебиеттерді, сондай-ақ озық педагогикалық тә жірибелерді мең геруі тиіс. Болашақ та ел тұ тқ асын ұ стайтын азаматтардың болашақ мамандығ ын анық тауғ а бағ ыт-бағ дар беру - бү гінгі кү н тә ртібінде тұ рғ ан маң ызды мә селердің бірі. Қ Р Президентінің Н.Назарбаевтың Қ азақ стан халқ ына жолдауың да «ә р оқ ушының білімі мен қ абілеті дең гейінің тиімділігін бағ алаудың біртұ тас жү йесін жасау керек» деп кө рсетілген. Бұ л мә селе Қ азақ стан Республикасының «Білім туралы» Заң ында білім беру жү йесінің басты міндеттерінің бірі ретінде кө рсетілген. Оны шешуге мектеппсихологының қ осатын ү лесі ө те ү лкен. Ө йткені жеке тұ лғ аның барлық қ абілеттері мен мү мкіндіктерін ашып, оларды салауатты ө мір салтына ү йретіп, қ арым-қ атынас мә дениетін қ алыптастыру ү шін жоғ ары сынып оқ ушыларының психологиялық даму ерекшеліктерін ескере отырып, олардың болашақ мамандығ ын саналы тү рде таң дап алуына психолог кө мек кө рсетуі керек. Қ азіргі кезде болашақ мамандық ты ерте таң дап, мектепте болашақ
мамандығ ына бағ ытталғ ан даярлық тан ө тудің мә н мағ ынасы ө те терең болып отыр. Бұ л проблеманы жан-жақ ты зерттеу мә селесі ХІХ ғ асырда басталып, кө птегенғ алым психологтар оның ә р тү рлі аспектілерін зерттеді. ХХ ғ асырдьң басында В.Вундт, Мюнстерберг, А.Бине, Ф.Парсонс, Д.Сьюпер, Е.Гинцберг т.б. ғ алымдарұ йымдастырғ анзертханалар зерттелінушілердің психофизиологиялық ерекшеліктерін бағ алау арқ ылы олардың мамандық қ а жарамдылығ ын анық тағ ан. Қ азіргі кездегі мектепте жү ргізіліп жү рген мамандық қ а бағ дар беру жұ мыстарының негізін қ ұ рғ андар Ю.В.Большакова, П.П.Блонский, В.И.Лебедев, В.А.Сухомлинский, Ю.П.Сокольников, А.П.Сейтешов, Л.К.Керимов, Е.П.Климов, Г.А.Уманов т.б. ғ алымдар. Олар ө з зертеулерінде мамандық қ а баулу жұ мысының қ ұ рылымын, мазмұ нын жә не пайдаланылатын ә діс-тә сілдерді анық тап, мектеп қ абырғ асында балалармен жү ргізілетін мамандық қ а икемділігін диагностикалау жұ мыстарының бағ дарламасын жасады. Мамандық қ а бағ дар беру жұ мысында ә р балағ а ө зінің психологиялық ерекшеліктерін анық тап, барлық жұ мысқ а қ ажетті ашық -жарқ ындық, сыйысымдылық, қ арым-қ атынас мә дениетін қ алыптастырудың мә ні ө те терең. Мектептерде психологиялық қ ызмет ұ йымдастырылуына байланысты барлық оқ ушылардың жеке-даралық психологиялық ерекшеліктерін, ә р баланың қ ызығ ушылық тары мен қ абілетін, таным процестері мен жекелік қ асиеттерін сандық жә не сапалық жағ ынан толық бағ алап шығ уғ а болады. Мамандық ты таң дауғ а жастарды баулудың бастамасын Ф.Парсонс 1909 жылы ғ ылыми жолғ а қ ойып, ол жеке тү лғ а теориясын кұ рып, осы теория негізінде психометриялық ә дістемелерді пайдалану жолдарын ұ сынғ ан. Оның ғ ылыми қ ағ идаларына сү йене отырып, зерттеушілер адамдардың психофизиологиялық ерекшеліктеріне байланысты дә ру негіздері ретінде келесі қ ағ идаларды ұ сынды:

а) ә р адам ө зінің жекелік психофизиологиялық қ асиеттеріне жә не таным процестерінің ерекшеліктеріне байланысты тек бір мамандық қ а икем болады;

б) мамандық бойынша қ ызметте табысты болу жә не ө з мамандығ ына кө ң ілі толу адамның жекелік қ асиеттерінің мамандық қ ызмет талаптарына сай келуіне тә уелді;

в) мамандық қ а бағ дар беретін кең есші мамандық таң даушының жекелік ерекшеліктері мен оның диспозицияларын ескере отырып, мамандық ты таң дауды саналы жү ретін процеске айналдырып, таң даудың тиімділігін қ амтамасыз етуі қ ажет. Ә р адам ө зінің болашақ мамандығ ын анық тауғ а негіз болатын кө птеген себептері бар. Мамандық бағ дар беру проблемасын зерттеушілердің ішінде Д.Сьюпер ө зіне дейін жү ргізілген зерттеулерді жү йеге келтіріп, мамандық таң дауғ а негіз болатын келесі баптарды анық тады:

-ә р адам ө зіне тә н қ абілет, қ ызығ ушылық, мінез жә не басқ а
ерекшеліктермен сипатталады;

-осы ерекшеліктеріне байланысты адам бірнеше мамандық тарғ а икем болып келеді;

-адамның ө мір тә жірибесімен байланысты оның мамандық қ а кө зқ арасы
жә не мамандық шеберлігі, оларғ а ә серін тигізетін объективтік жә не субьективтік факторлар ө згереді;

-мамандық таң дауғ а кө зқ арас бірнеше кезең де жү реді;

-мамандық қ а кө зқ арастың дамуы ата-аналарының ә леуметтік-экономикалық жағ дайына, баланың жекелік ерекшеліктеріне жә не мамандық қ а даярлық тан ө ту мү мкіндіктеріне байланысты жү реді;

-баланың мамандық таң дау ниетінің қ алыптасу кезең дерінде оның
дамуын басқ аруғ а жә не бағ ыт-бағ дар беруге, мамандық қ а қ ажетті қ абілетін басқ ару мү мкіндіктері мол;

-мамандық бағ дар берудің мә ні жеке тұ лғ аның «Мен»-концепциясын
дамыту жә не іске асыру болып табылады;

-психологиялық кең ес беру жә не коррекция жү ргізу «Мен»-концепция
мен ақ иқ аттың бір-бірімен тү йісуін қ амтамасызетеді;

-адам мамандық қ ызметте ө зінің қ абілеттілігі мен іскерлігін кө рсетуге
мү мкіндігі болғ анда, ол жұ мыс жеке тұ лғ аны қ анағ аттандырады жә не мамандық шеберлікке жетуіне тү рткі болады. Белгілі бір мамандық қ а деген ынтаның пайда болуына кө п жайлар: оқ у, адамдар, кітаптар, кино, теледидар, экскурсиялар себепші болуы мү мкін. Жасө спірімдер кө п нә рсеге ден қ ояды, кө біне бірнеше бағ ытты бағ дар етіп ұ стайды, бірнеше ү йірмеге барып жү реді. Жасө спірімдер ө здеріне ұ нағ ан кә сіптерді романтикағ а бө лейді, кө птеген қ иыншылық тарды аң ғ армайды, ө з мү мкіндіктерін асыра бағ алайды. Кә сіптік мү ддлер мен ниеттердің қ алыптасуы ү шін ү йірмелердегі тың ғ ылық ты ұ йымдастырылғ ан сабақ тардың маң ызы зор. Бұ л сабақ тар жасө спірімге ө зінің бейімделіктерін, мү мкіндіктерін, кемшіліктерін ұ ғ ынып бағ алауғ а кө мектеседі. Ө зін іс-ә рекетте сынау-арманын жү зеге асыру ү шін де, тү ң ілуге жол бермеу ү шін де жақ сы ә діс. Мамандық қ а бағ дар беру жұ мысы - тарихы ө те терең, ежелден дамып келе жатқ ан ә леуметтік қ ызмет кө рсетудің бір тү рі. Психологиялық қ ызмет кө рсету жұ мысының қ алыптасуы да мамандық қ а баулу жә не мамандық қ а бағ дар беру зертханаларында басталғ ан. Қ азіргі кезде бұ л жұ мыс кө псалалы болып, ә р саланың ө зіне тә н мақ саты мен міндеттері нақ тыланды. Мектептің психологиялық қ ызметі мамандық қ а бағ дар беру барысында оқ ушылардың жеке тұ лғ алық ерекшеліктерін жә не мамандық қ а икемділіктерін анық тау негізінде психологиялық кең ес беру жұ мыстарын ұ йымдастырады. Мамандық таң дау- ө те жауапкершілікті жә не маң ызды іс. Мамандық таң дауда ә р адам ө зінің қ ызығ ушылығ ына, қ абілетіне, бейімділігіне, қ алауына сү йену керек. Қ азіргі таң да мамандық тың тү рі кө п. Талдау жасау оң ай емес. Ең бастысы-адам ең бекке қ абілетті, зейінді болуы қ ажет жә не оның мамандығ ы ө зі ө скен ортағ а маң ызды, бағ алы ү лес қ осатындай болуы шарт. Ө з ісіне сенімді, дұ рыс таң дау жасағ ан адам ғ ана жетістікке жетеді. Ө зінің сұ ранысын, қ ызығ ушылығ ын жоймағ ан кең тарағ ан мамандық тарғ а дә рігер, мұ ғ алім жә не қ ұ рылысшы мамандық тарын атап ө туге болады. Ал, ө зекті мамандық тар қ атарына жоғ ары технология, байланыс, коммуникация, ә леуметтік орта, экономиканы басқ ару мамандық тары жә не ең бек сұ ранысына қ ажетті жаң а мамандық тары жатады. Қ оғ амның дамуында мамандық иелерінен жоғ ары кә сіби біліктілікті, коммуникативтік қ абілетті, ең бек етуге деген сү йіспеншілікті, қ ызығ ушылық ты, ө з мамандығ ы бойынша біліктілігін арттыруғ а даяр болатын мамандық иесін талап етеді. Сондық тан икемі, қ ызығ уы, бейімі бар мамандық ты таң дай білу, ө зіне, қ оғ амғ а тигізетін пайдасын ойлау, мұ ндай ең бектен шабыт туатыны, ол ө німді ең бекке ұ ласып, табыс ә келетінін білу керек. ық тану керек.

Дә ріс. Педагогокалық зерттеудің ғ ылыми аппаратының мазмұ ны. Тә жірибелі эксперимент жұ мыстары жә не оларды ұ йымдастыру. Эксперименттің мақ саты. Зерттеу пә ні, тексеру, гипотеза. Эксперимент тү рлері. Зерттеу логикасы.