Практика. Зерттеудің жоспары

Зерттеу ә дісі - кү рделі таным сатыларының реті, ал олар болса зерттеудің таным операцияларының іске асуының белгілі бір тә ртібін белгілейтін ә ртү рлі ә діс-тә сілдерінің жиынтығ ынан тұ рады

Зерттеу ә дістері педагогикалық ғ ылым дамуының басты қ ұ рамды бө лігі болып табылады. Педагогикалық ғ ылым мен тұ тас педагогикалық білімнің дамуы педагогикалық зерттеу ә дістерінің даму дең гейіне байланысты. Ғ ылыми нә тижелердің анық тығ ы, алғ ашқ ы ақ паратарды алудың жолдары мен тә сілдеріне жә не зерттеу ә дістерінің сенімділігіне байланысты. Кез-келген педагогикалық зерттеу белгілі ғ ылыми білімдерді дә лелдеуді білдірмейді, ол – жаң а білімді тү зу процесі. Ол адамның зерттеу объектісі, заттары мен қ ұ былыстарының мә нін ашуғ а бағ ытталғ ан жан-жақ ты танымдық іс-ә рекетінің бір тү рі.

Эксперименталды-эмпирикалық дең гей ә дістері. Педагогикада зерттеудің ү ш дең гейі бар: эмпирикалық, теориялық, ә діснамалық. Эксперименталды-эмпирикалық дең гей ә дістерінің тұ тас бір тобы бар (гр. Empeіrіa – тә жірибе).

Бақ ылап-зерттеу ә дісі – заттар мен қ ұ былыстарды мақ сатты зерттеу, мағ лұ маттарды іріктеп жинау, кө збен кө ргенді сезім мү шелерімен қ абылдау жә не санада бұ л ақ паратқ а талдау жасау; зерттеу объектісінің сыртқ ы жақ тары, қ асиеттері мен белгілері туралы мә лімет алу. Бақ ылап-зерттеуге, ең алдымен, бақ ылаушының ө зі, зерттеу объектісі, бақ ылап-зерттеу шарттары, сондай-ақ бақ ылап-зерттеу қ ұ ралдары – видеоаспаптар, аспап-қ ұ ралдар мен ө лшеу қ ұ рал- жабдық тары жатады.

Бақ ылаушының бастапқ ы мақ саты нені бақ ылау керек жә не қ андай қ ұ былыстарғ а кө ң іл бө лу керектігін анық тайды. Тү йсік, сезім арқ ылы қ абылдау мен тү сініктерден басқ а бақ ылап-зерттеуде зерттеушінің ө зіндік қ абілеті де маң ызды болып саналады.

Зерттеу барысында бақ ылап-зерттеу тү рлерінің ә р алуан жіктемесі ажыратуғ а болады:

- тікелей бақ ылап-зерттеу, мұ ғ алім-зерттеуші оқ у-тә рбие жұ мысының тікелей басшысы; сонымен қ атар ол тікелей зерттеуші бола тұ ра бейтараптық сақ тауы тиіс; мұ ғ алімнің зерттеу жұ мысына твғ вз араласуы. Мұ ғ алімнің зерттеуге қ атысуына байланысты эмпирикалық фактілерді жинақ таудың техникасы мен ә дісі таң далып алынады;

- жанама бақ ылап-зерттеу, ол тікелей бақ ылап-зерттеуді толық тырады жә не ол зерттеушімен бірге жә не оның бағ дарламасы бойынша жұ мыс істейтін ө кілдер арқ ылы жү зеге асады. Зерттеуші біреу туралы немесе бір нә рсе туралы жанама деректер алады;

- жасырын немесе елеусіз бақ ылап-зерттеу тұ йық теледидар желісі жә не сынып бө лмелерінде телекамералары бар мектептерде жү ргізіледі. Сабақ ты жасырын бақ ылап-зерттеу оқ ушылардың танымдық іс-ә рекетінің жә не мұ ғ аліммен ара қ атынасы туралы шанайы мә лімет алуғ а мү мкіндік береді. Жасырын бақ ылап-зерттеу зерттеушіге қ ұ нды мә ліметтер береді, егер оқ ушылар ө здерін бақ ылап отырғ анын кө рсе ө здерін басқ аша ұ стайды. Оқ ушылар мен мұ ғ алімдердің бір-бірімен оң аша кезіндегі мінез-қ ұ лқ ы оларды бө тен біреулер бақ ылап отырғ ан кездегі мінез-қ ұ лқ ынан ә лдеқ айда ө згеше болады:

- ү здіксіз бақ ылап-зерттеу оқ ыту процесін, екі-ү ш оқ ушының сабақ тағ ы, ойындағ ы, сыныптан тыс, мектептен тыс – оқ у-тә рбие процесі физикалық қ олайлы уақ ыттағ ы мінез-қ ұ лқ ын зерттеуге ү шін қ олданылады;

- дискретті (ү зік-ү зік) бақ ылап-зерттеу объектіні ұ зақ уақ ыт бақ ылайтын кезде қ олданылады. Бақ ылап-зерттеу ұ зақ уақ ытқ а созылуы мү мкін – жарты жыл немесе бір жыл. Бақ ылап-зерттеу белгілі бір уақ ытта ү зіліп, кейін қ айтадан жалғ астырылады;

- монографиялық бақ ылап-зерттеу бір адамды немесе бір затты бақ ылау кезінде қ олданылады;

- бір бағ ытты бақ ылап-зерттеу жалпы тұ тастық тан бақ ылап-зерттеу мақ сатына сай бір қ ұ былысты немесе деректі бақ ылау кезінде қ олданылады;

- бақ ылап-зерттеу жә не іздеу кө п деректер арасынан зерттеуші ө зіне керек деректер мен қ ұ былыстарды іздеген кезде қ олданылады. Мұ ндай бақ ылап-зерттеу ү шін біршама уақ ыт пен зерттеушінің аналитикалық жұ мыс жасауық ажет.

Педагогикалық қ ұ былыстар мен деректердің сандық жә не сапалық суреттемесі мен ө лшемінің тә ртібі бақ ылап-зерттеудің негізін қ ұ райды. Ө лшем – зерттеу объектісін сипаттайтын белгілі бір ө лшем шамасының бірлік ретіндегі басқ а бір текті шамағ а қ атынасынан ық тау процесі. Сандық бақ ылап-зерттеулер мен ө лшемдер оларды математикалық ө ң деуге жол ашып, теориялық болжамдардың эксперименталды тексеруін тиімдірек жү зеге асыруғ а мү мкіндік береді.

Педагогикалық эксперимент – танымның эмпирикалық дейгейіндегі зерттеудің негізгі ә дісі болып табылады, ол қ ұ былыстарды олардың ұ ту барысының нақ ты тіркелген жағ дайларында зерттеуге бағ ытталғ ан. Эксперимент жағ дайларында қ ұ былыстың кү нделікті жағ дайларда бақ ылап-зерттеуге болмайтын қ асиеттерін ашуғ а болады. Эксперимент зерттеу қ ұ былыстарын басқ а шарттар мен жағ дайлардан біліп алып, қ ұ былыстар мен деректерді “таза” кү йінде зерттеуге мү мкіндік береді. Эксперимент ғ ылыми зерттеудің теориялық жә не эмпирикалық дең гейлері арасындағ ы байланыстырушы буын болып табылады. Оның мақ саты ғ ылыми теория немесе болжамды растау немесе жоқ қ а шығ ару, сондай-ақ эмпирикалық заң дылық тардың фактуалды мә ніне жету мен қ алыптастыру. Эксперименттің тағ ы бір мақ саты білімді жетілдіру, оқ ушыларды оқ ыту, тә рбиелеу жә не дамыту тә жірибесін жаң арту.

Эксперимент пен практикалық іс-ә рекеттің басқ а формалары арасындағ ы шектеулер ә ртү рлі, сондық тан эксперимент таным ә дісі де, оқ у-тә рбие процесін ү йлестіру ә дісі де бола алады.

Педагогикада эксперименттің бірнеше тү рі бар: қ алыпты -оқ ыту мен тә рбиенің кү нделікті жағ дайларында жү зеге асады; лабораториялық – оқ ушылардың белгілі бір топтарын бө лу арқ ылы жү зеге асады. Сондай-ақ, эксперименттің белгілеп-анық тайтын тү рі бар, ол зерттеу объектісінің педагогикалық жү йесінің бастапқ ы кү йін белгілеп, кө рсетеді; қ алыптастыратын тү рі – зерттеу объектісін қ айта қ ұ руғ а бағ ытталады.

Эксперимент жаң а зерттеу материалына қ ол жеткізуге бағ ытталғ ан. Ол тә жірибе арқ ылы теориялық болжамдарды тексеріп, олболжамдардыдә лелдеуінемесежоқ қ ашығ аруымү мкін.

Педагогикалық эксперименттің ерекшелігі – зерттеуші оқ ушылармен жұ мыс істейді жә не оның, ә сіресе оқ ытуда, теріс нә тиже алуына болмайды, ө йткені зерттеушінің қ ұ растырғ ан сә тсіз бағ дарламасынан оқ ушылар зиян шегеді Бұ л қ оғ амның қ ұ қ ық тық жә не адамгершілік қ алыптарының бұ зылуыны ә келіп соғ ады.

Эксперименттік жұ мыстың жоспары, мақ саты болуы қ ажет, експеримент тү рі таң далып, оның мү мкін нә тижелері де ойластырылады. Зерттеу қ ұ былыстарымен оның қ асиеттеріне ық пал ететін факторларды, сондай-ақ эксперименталды жұ мыс кезінде бақ ылануы тиіс мү лшерлерді бө ліп алғ ан жө н. Қ азіргі экспериментті жү ргізу де олар практикада тексерілген, теориялық тұ рғ ыдан дә лелденген, зерттеу мә селесін дұ рыс шеше алатын болуы тиіс.