Гендерлік стереотип,құрылымдар.

Ә леуметтік таптаурын деп белгілі бір ә леуметтік топтың немесе қ ауымдастық тың барлық мү шлеріне жең ілдікпен тартылатын қ ысқ аша, жү йелендірілген, эмоциялық бояуғ а ие жә не аса тұ рақ ты бейнесін айтуғ а болады. Кө п жағ дайда ә леуметтік таптауырынды анық тау барысында оның тұ тастылығ ы, сындық бояуда кө рінетіндігі жә не жалғ ан компонентіне ие екендігі басым кө рсетіледі. Сондай-ақ оны ө згертуге бағ ытталғ ан кез-келген ақ паратқ а қ арсы тұ ра алу қ абілетін дә лелдейтін оның тұ рақ тылық, ригидтілік, консерванттылық деген динамикалық мінездемелері де ескеріледі. Ә леуметтік таптаурынды анық таудың орталық мә селесі оны басым тү рде негативті феномен ретінде қ абылдау, бұ л ө з кезегінде адамдардың ө з-ара толық тү сінісуінде жә не ә леуметтік шындық ты қ абылдаудағ ы кедергілерді туғ ызады.Таптауырын термині ә леуметтік ғ ылымғ а 1922 жылы ә леуметтанушы У.Липпманмен қ оғ амдық кө зқ арас концепциясын қ ұ растыру барысында енгізілді. У.Липпман бойынша таптауырын дегеніміз бұ л адамның кү рделі ә леуметтік обьектілерді қ абылдау барысындағ ы оның ә рекеттерін ү ндемей тү сетін жә не оның қ ұ ндылық тарын, қ ұ қ ық тарын, кө зқ арастарын қ орғ айтын реттелген, жү йелендірілген, мә дениетпен шартталғ ан басындағ ы ә лем бейнесі. Мектеп жә не ү йдегі ә леуметтену жыныстық белгі бойынша 2леуметтану жыныстық белгі бойынша ү шін кө п бостандық береді, оларда жан-жақ тылық, ө зіндік, жетістікке ө здерін тексеру мен басқ а да бә секелестік, жағ дайлар қ ұ пталады. Ә леуметтенудің бұ ндай моделі ұ л балалар тә жірибесінің кең ейуіне ә келеді. Қ ыз балалардың ә леуметтену процесінде зерттеу қ иынырақ белсенділік аумағ ы шектелінеді, жү ріс-тұ рыстың дұ рыстығ ына назар аударылады жә не де қ ыз балалардың ьә жірибесінің шектейтін қ атаң бақ ылау болады. Кө птеген зерттеушілердің айтуынша тә жірибе алу мү мкіндігі мен ә леммен белсенді ө зара ә рекеттесу когнитивті дамуғ а ә сер етеді. Сондық тан жоғ арыда айтылып кеткен жыныстық белгі бойынша дифферианцияланғ ан ә леуметтену тә жірибесі ә йел мен ердің когнитивті жә не жеке адамдық дамуына ә сер етеді. Алайда гендерлік сипаттамаларды мең геру процесі жең іл ә рі мә селесіз ө тпейді. Сонымен бірінші гендерлік – алаң даушылық кезең – ерте балалалық шақ кезең і. Кө птеген мә дениеттерде балалар жынысына байланысты жү ріс-тұ рысты 5 жасынан кө рсетеді, ал жынысына байланысты кейбір спецификалық жү ріс-тұ рыс модельдерінің балалар ү ш жастан кө рсетеді. Балабақ шаларда мысалы қ ыз баланың қ уыршақ тармен ойнап отырғ анын кө руге болады, олар сурет салу мен музыкағ а ү лкен қ ызығ ушылық танытады. Олармен жасты ұ л балалар машинамен ойнайды, конструктордан бір нә рсе қ ұ райды, алысады.Жынысқ а тә н бұ л жү ріс-тұ рыс шектен тыс кө ргенде балада маскулиндік фелиндік эталондарғ а қ айшы тұ лғ а сапаларының дамуы басылады.Ұ лдарда сыпайылық эмоционалдық, ал қ ыздарда белсенділік, кү ш, жетістікке жету.Бұ ндай жағ дайда индивидтің ә леуметтік біртектілігін қ ұ райтын гендерлік пен жеке адамдық біртектілік арасындағ ы қ айшылық тар туады.Балалалық шақ тағ ы жыныстық тә н жү ріс-тұ рыс қ алыптасуының психологиялық механизмі психолог Сандра Бэмнің гендерлік сызба концепциясында тү сіндірілген.Берілген концепция когнитивті даму теориясына сү йенеді, жыныстық рө лді мең геру процесінің негізгі баланың белсенділік болып табылады. Жыныстық типпизация балалардың ақ паратты топтастыру мен ө ң деу қ абілетінен жә не маскулиндік феминдік тү сінік контекстердегі ө зі жайындағ ы ақ паратты мең геруге дайындығ ымен дифференцияланғ ан тә жірибелердің барлығ ынан жү зеге асады. Бала санасында алдын ала таң қ алдыратын қ ұ рылым ретінде қ ызмет ететін гендерлік сызба орнатылады.Баланың мен концепциясының қ ұ рылымына енгізілген гендерлік сызба тек тү скен ақ паратты сұ рыптау ү шін ғ ана емес, ө зіне қ атынасынан да жұ мыс істей бастайды.