Тапсырма. 1. Теңгенің басты және бірінші қызметі тақырыбына реферат жазу.

1. Тең генің басты жә не бірінші қ ызметі тақ ырыбына реферат жазу.

Жұ мыс жоспары:

1.Грамматикалық мағ ынаны енгізу.

2.Жаң а сө здерді мең геру.

3.Ө тілген материалды бекіту.

4.Соғ ан байланысты тапсырма, жаттығ улар орындату.

Грамматикалық материал:

Ү стеу дегеніміз қ имылдың мезгілін, мекенін, мақ сатын, сынын, себебін білдіріп белгілерді кү шейтіп кө рсетеді.

Сұ рақ тары: Қ ашан? Қ айда? Қ алай? Қ айтіп?

Ү стеудің мағ ыналық тү рлері:

1.Мекен ү стеу – қ имылдың мекенін білдіріп, қ айда? деген сұ рақ қ а жауап береді. Мысалы: тө мен, кейін, ә рі, жоғ ары, алғ а, ілгері, бері.

2.Мезгіл ү стеу – қ имылдың мезгілін білдіріп, қ ашан? деген сұ рақ қ а жауап береді. Мысалы: қ ысы-жазы, жуырда, енді, кешке, бұ рын, кү ндіз.

3.Мақ сат ү стеу – қ имылдың мақ сатын білдіріп, не мақ сатпен деген сұ рақ қ а жауап береді. Мысалы: ә дейі, ә дейілеп, қ асақ ана.

4.Мө лшер ү стеу – қ имылдың жә не сынның тү рлі дә режесі, шамасын білдіріп, қ анша? деген сұ рақ қ а жауап береді.

Мысалы: неғ ұ рлым, ә жептеуір, кө птеген, осынша, бірталай.

5.Сын бейне ү стеу – қ имылдың алуан тү рлі сыны, сапасы, жасалу тә сілін білдіріп, қ алай? деген сұ рақ қ а жауап береді.

Мысалы: лезде, кө зімше, шалқ асынан, етпетінен.

6.Себеп ү стеу – қ имылдың себебін білдіріп, не себепті? деген сұ рақ қ а жауап береді. Мысалы: қ ұ р босқ а, бекерге, амалсыздан, шарасыздан.

7.Кү шейтпелі ү стеу – қ имылды, не заттың сынын кү шейтеді, қ андай деген сұ рақ қ а жауап береді. Мысалы: ең, мейлінше, аса, ө те, тіпті, мү лдем.

2-тапсырма. Мына сө здерден ү стеу жаса.

1. орыс, қ азақ, ө збек, ағ ылшын, неміс, француз, ескі;

2. тең із, қ ұ с, апаң, ә ке, біз, олар, ү й, бастық, мақ таншақ, жас;

3. тү н, кү н, алыс, осы, жаны, қ ысы, арты, кү з, қ ыс, жоғ ары, орта;

4. тө мен, жоғ ары, жат, алыс, арты, кү ні, жылы, ат, жат;

5. қ ыры, жоғ ары, алды, арты, жаны, басы, қ арсы, оң жақ, сол жақ, амалсыз.

3-тапсырма. Мекен ү стеулерді қ олдана отырып сө йлем қ ұ раң ыз.

Алғ а, артқ а, арттан, кейін, тө мен, алды-артынан, ілгері, сонда, осында, кері, ә рмен, бермен, ешқ айда, осында, мұ нда, анда, жол-жө некей, іште, жолшыбай, сырттан, іштен, ә лдеқ айда, ә лдеқ айда, жоғ арыдан, жоғ ары.

4-тапсырма. Мына сө йлемдерді оқ ып, орыс тіліне аударың ыз.

1.Айжан кейін жү рді. 2. Сен мұ нда кел. 3.Кітаптар сонда жатыр. 4.Сырқ а шық па! 5.Мира артқ а қ арайды. 6. Ілгері жү р! 7. Сә кен алғ а бара жатыр. 8. Біз осындамыз. 9. Олар тө мен тү сті. 10. Алды-артың а қ ара!

Сабақ 41

Грамматикалық тақ ырыбы: Мезгіл ү стеу

Лексика: «Менің кү н тә ртібім» (монолог)

Мақ саты: Оқ уғ а, жазуғ а, ауыз екі сө йлеуге қ алыптастыру. Лексикалық минимум мен грамматикалық тақ ырыпты мең геру.

Жұ мыс жоспары:

1.Грамматикалық мағ ынаны енгізу.

2.Жаң а сө здерді мең геру.

3.Ө тілген материалды бекіту.

4.Соғ ан байланысты тапсырма, жаттығ улар орындату.

Менің кү н тә ртібім

Менің атым Маша. Менің кү н тә ртібіммен таныс болың ыздар. Мен таң ертең сағ ат 7.00 де тұ рамын. 7. 15 те жуынамын. 8.00 де таң ғ ы асымды ішемін. 8.30да мектепке барамын. 9.00 де сабақ басталады. 13.15 де сабағ ым бітеді. 14.00 тү скі тамағ ымды ішемін. 15.00 де сабағ ымды ә зірлеймін. Кешкі 17.30 ғ а дейін ү й шаруасымен айналысамын. 18.00 де кешкі тамағ ымды ішемін. 21.00 ге дейін демаламын. Теледидар кө ремін немесе далағ а шығ ып серуендеймін. 22.00 де жатып ұ йық таймын.

Грамматикалық материал:

2.Мезгіл ү стеу (наречие времени) – қ имылдың мезгілін білдіріп, қ ашан? деген сұ рақ қ а жауап береді. Мысалы: қ ысы-жазы, жуырда, енді, кешке, бұ рын, кү ндіз.

1-тапсырма.Мына сө йлемерді оқ ып, орыс тіліне аударың ыз.

1.Жаздыгү ні сендер Астанағ а барасыздар. 2.Айжан Астанағ а кейін жү реді. 3. Мен Астанада кө п болмаймын. 4. Марина қ азір қ азақ ша сө йлейді. 5. Мұ ғ алім сабақ ты ә детте қ ызық ты жү ргізеді. 6. Мен ү йге бү рсігү ні жетемін. 7. Сә бит кейде дұ рыс айтады. 8. Ертең жұ мысқ а асық пай кел. 9. Ә уелі мағ ан қ ара. 10. Қ ыстыгү ні аяз қ атты болады. 11. Марат енді келе жатыр. 12. Дү кенге жиі бармаймын, жек кө ремін.

2-тапсырма. Мына ү стеулерді пайдаланып, сө йлем қ ұ раң ыз.

Осы жылы, бұ рын, бү гін, ертең, жиі, бү рсігү ні, енді, ылғ и, қ азір, былтыр, биыл, ә детте, жазғ ытұ рым, кейде, бағ ана, ертеден, ә уелі, кеш, анда-санда, кү ндіз, кү ні бйы, кү ні-тү ні, кейін.

Сабақ 42

Грамматикалық тақ ырыбы: Себеп- салдар ү стеуі.

Лексика: Қ азақ стан Республикасының тә уелсіздігі.

Мақ саты: Оқ уғ а, жазуғ а, ауыз екі сө йлеуге қ алыптастыру. Лексикалық минимум мен грамматикалық тақ ырыпты мең геру.

Жұ мыс жоспары:

1.Грамматикалық мағ ынаны енгізу.

2.Жаң а сө здерді мең геру.

3.Ө тілген материалды бекіту.

4.Соғ ан байланысты тапсырма, жаттығ улар орындату.

16 желтоқ сан Қ Р тә уелсіздік кү ні.

16 желтоқ сан – Алты алаштың айбынын айғ ақ тағ ан, ата-бабамыздың арманы орындалып, жасампаздығ ымызды жаң а белеске кө терген Тә уелсіздік кү ні. Ө ткен ғ асырдың 1991 жылғ ы 16 желтоқ санында Президент Нұ рсұ лтан Назарбаев қ ол қ ойғ ан Конституциялық Заң нан бастау алғ ан тә уелсіздігімізге, міне, 18 жыл толыпты. «Бақ ыт – бағ асын білгеннің басында ғ ана тұ рады», – деген Елбасы сө зі тә уелсіздігімізді тә у етіп тұ руғ а шақ ырып тұ рғ андай емес пе?! Данагө й бабаларымыз: халық тың ө мірі мемлекеттің ө мір сү руінің мә н-мағ ынасына айналғ анда ғ ана адамдар рухани тірекке табан тірейді деп тегін айтпағ ан ғ ой.Тә уелсіздік – бұ л азап пен тө зімнің, халық тың сан ғ асырлар бойы еркіндікті аң сағ ан шыдамының ө теуі. Тә уелсіздік – 1986 жылғ ы Желтоқ сан оқ иғ асында алаң ғ а шық қ ан жастардың ерік-жігері, ең алдымен барша қ азақ стандық тардың арман-мұ ратының салтанат қ ұ руы. Жаң а ә лемдегі жаң а Қ азақ станның бү гінгі қ ұ діретті кү ші ел бірлігінде, ұ лттар татулығ ында жатыр. Сан тү рлі кедергілер мен ауыр сындарғ а қ арамастан, еліміз тә уелсіздігінің ә рбір қ адамы қ ай кезде де біздің жү регімізді айрық ша толқ ынысқ а бө лейді, кеудемізді мақ таныш кернейді. Бұ л – шынайы сезімді ө зінің туғ ан Отанының патриоты мен тек оның еркін азаматы ғ ана сезіне алады.Біздің мемлекет символдық мә ні бар шептен ә рі асып кеткелі қ ашан. Қ азақ стан ү шін Жиырма бірінші ғ асыр тарихының парағ ы парасат пен пайымғ а толы. Ең бастысы Мемлекет басшысы нақ тылағ ан «Қ азақ стан –2030» стратегиясының мақ саттары мен міндеттері ойдағ ыдай жү зеге асып жатыр. Ата Заң ымыздың арқ асында еліміз либералды демократиялық даму жолына тү сті. Сонымен қ атар, ұ лтаралық келісім мен саяси тұ рақ тылық қ а негізделген сенімнің биік дең гейі сақ талып отыр.Жаһ андану заманында адамдар мен елдер бір-біріне тә уелді бола тү спек. Сондық тан, қ азір конфессияаралық, ұ лысаралық келісімді жақ сартуғ а бағ ытталғ ан кү ш-жігер тек ішкі саяси ғ ана емес, сыртқ ы саяси ө лшемдерге де ие болуғ а тиіс. Демек, Ел бірлігі доктринасының маң ызы ө те зор. Қ азақ стан – кө пұ лттылық ты даму мен келісімнің кө зіне айналдырғ ан ә лемдегі жалғ ыз мемлекет.Тә уелсіздік – ол ұ лттық мемлекеттілік, оның тамыры – жасампаздық рух, ұ раны – ел мен халық. Олай болса, ө міршең дік пен кемелділік аясында ө мір сү ріп, бейбітшілік, татулық туын биікке кө терген Қ азақ стан халық тары жаң а ә лемнің жаң алық тарына, жақ сылық тарына ұ мтыла бермек.

Тапсырма 1. Мә тіннен тү сінік айтың ыз.

Тапсырма.Ө лең ді дә птерлерің ізге кө шіріп жазып, жаттап алың ыздар.

Бә рінен Отан сен қ ымбат.

Алтын бесік секілді,

Туып ө скен жер қ ымбат.

Ақ ыл, сезім, ой, сана,

Адалдық, достық, ар қ ымбат.

Ө зің егіп ө сіріп,

Орып татқ ан нә р қ ымбат.

Ұ лтарақ тай болса да,

Ата қ оныс жер қ ымбат.

Адамзатқ а дү ниеде,

Ө мір-ау десем ең қ ымбат.

Дарқ ан тірек мекенім.

Бә рінен, Отан сен қ ымбат.

Дихан Ә білев.

Грамматикалық материал:

Себеп- салдар ү стеу (наречия причины и следствия)– қ имылдың себебін білдіріп, не себепті? деген сұ рақ қ а жауап береді. Мысалы: қ ұ р босқ а, бекерге, амалсыздан, шарасыздан.

1-тапсырма. Тө мендегі себеп - салдар ү стеулерді пайдаланып сө йлем қ ұ раң ыз.

Босқ а, бекер, бекерге, текке, қ ұ р босқ а, себепсіз, амалсыздан, шарасыздан.

2-тапсырма. Мына сө йлемдерді оқ ып, орыс тіліне аударың ыз.

1.Босқ а ә уре болма. 2. Текке жұ мыс тоқ тап тұ р. 3. Амалсыздан қ онақ қ а бара жатырмын. 4.Шарасыздан тоқ таймыз. 5. Бекер мұ ны бастап отырмыз. 6. Қ ұ р босқ а барма. 7.Себепсіз қ онақ шақ ырып отырмыз. 8. Текке ұ рық сат бересің. 9. Босқ а уақ ытып ө тіп бара жатыр.

Сабақ 43

Грамматикалық тақ ырыбы: Қ имыл – сын ү стеуі.

Лексикалық тақ ырып: Қ азақ стан кө п ұ лтты мемлекет.

Мақ саты: Оқ уғ а, жазуғ а, ауыз екі сө йлеуге қ алыптастыру. Лексикалық минимум мен грамматикалық тақ ырыпты мең геру.

Жұ мыс жоспары:

1.Грамматикалық мағ ынаны енгізу.

2.Жаң а сө здерді мең геру.

3.Ө тілген материалды бекіту.

4.Соғ ан байланысты тапсырма, жаттығ улар орындату.

Қ азақ стан кө п ұ лтты мемлекет.

Қ азақ стан - кө п ұ лтты егеменді мемлекет.Халқ ының саны 15 миллионнан асады.Археолгтардың айтуы бойынша Қ азақ стан жерін алғ ашқ ы адамдар бұ дан 300 мың жыл бұ рын мекендеген. Қ азіргі Қ азақ станда 130 ұ лттың ө кілдері тұ рады.

Қ азақ стан – егеменді тә уелсіз мемлекет. 1991 жылы 1 желтоқ санда Н.Ә.Назарбаев Қ азақ станның тұ ң ғ ыш президенті болып сайланды.

Қ азақ стан батысында каспий ойпаты, шығ ысында Алтай тауларына дейін ү ш мың шақ ырымғ а, солтү стігінде Батыс Сібір, оң тү стігінде Тянь – Шань шың дарына дейін бір мың бес жү з шақ ырымғ а созылып жатыр.

Жер кө лемі 2, 7 миллион шаршы шақ ырымнан асады. Республика жерінің ү лкендігі соншалық – оның оң тү стігі мен солтү стігі, батысы мен шығ ысындағ ы табиғ аты бір – біріне ұ қ самайды.Қ азақ стан жері пайдалы кендерге бай, жер шарында кездесетін кен байлық тарының бә рі бар.Олар: темір рудасы, тү сті жә не асыл металдар (мыс, қ орғ асын, қ алайы, кү міс, алтын жә не басқ алары)

, кө мір, мұ най, фосфориттер.Осыларды игеру барысында жаң а қ алалар пайда болды.Олар: Арқ алық, Балқ аш, Жезқ азағ ан, Қ арғ анды, Қ аратау, Теміртау, Ақ тау, Кентау т.б.

Қ азақ тар бұ рын кө шпенді ел болып, мал шаруашылығ ымен айналысқ ан.Бү гінгі Қ азақ стан ауыр индустриясы мен ауыл шаоруашылығ ы дамығ ан, жоғ ары мә дениетті де білімді елге айналды.

Тапсырма 1. Мә тінді мә нерлеп оқ ып шығ ың ыз.

Грамматикалық материал:

Қ имыл - сын ү стеу (наречия образ действия и времени) – қ имылдың алуан тү рлі сыны, сапасы, жасалу тә сілін білдіріп, қ алай? деген сұ рақ қ а жауап береді.

Мысалы: лезде, кө зімше, шалқ асынан, етпетінен.

1-тапсырма. Мына сө йлемдерді оқ ып, орыс тіліне аударың ыз.

1.Самат дұ рыс айтады. 2.Ә дейі айтып тұ р. 3. Гауһ ар жақ сы оқ иды. 4. Сен нашар жазасың. 5. Осылай болсын! 6. Бірге жаз. 7. Наташа қ азақ ша ә рең сө йдейді. 8. Ол тез жү реді. 9.Зорғ а шыдап отыр. 10. Біз орысша шапшаң жазамыз. 11. Сен ақ ырын сө йлейсің, ал мен тез қ атты сө йлеймін. 12. Тікелей хабарласың ыз.

2-тапсырма. Мына ү стеулерді пайдаланап сө йлем қ ұ раң ыз.

ә зер, дұ рыс, дереу, жорта, зорғ а, осылай, ә рең, ә бден, бірге, тікелей, ә дейі, баяу, бірден, шапшаң, жылдам, ө згеше, тез, менің ше, ептеп, бірге, ауызша, жақ сы, жазбаша, нашар.

Сабақ 44

Грамматикалық тақ ырыбы: Мө лшер ү стеулері.

Лексика: Қ азақ станның кен байлық тары.

Мақ саты: Оқ уғ а, жазуғ а, ауыз екі сө йлеуге қ алыптастыру. Лексикалық минимум мен грамматикалық тақ ырыпты мең геру.

Жұ мыс жоспары:

1.Грамматикалық мағ ынаны енгізу.

2.Жаң а сө здерді мең геру.

3.Ө тілген материалды бекіту.

4.Соғ ан байланысты тапсырма, жаттығ улар орындату.

Қ арағ анды кө мірін кім тапқ ан?

1833 жылы Қ арқ аралыдағ ы Кө кпекті ө зінің бойындағ ы Қ арағ анды жайлауына малшы Байжан Игілік байдың малын айдап келген. Байжанның кіші баласы Аппақ та жылқ ышы болғ ан.Аппақ қ ылдан тұ зақ жасап тышқ ан аулап джү ріп, іннің қ асынан жалтырағ ан қ ара тасты тауып алады. Онымен қ амшысының сабын сызғ анды, қ ара із қ алдырғ анын кө реді. Аппақ бұ л тасты қ ара бояу дееп ойлайды. Бірақ жұ рт оның қ ара бояу еместігін білгенненсоң тасты отқ а лақ тырып жібереді.Кү тпеген жерден тас лапылдап жанып жұ ртты таң қ алдырды.Содан „Аппақ керемет тас тауыпты„ деген лақ ап ауылдан ауылғ а тарап кетеді.

1856 жылы наурызда керемет тастың хабары Қ ызылжар саудагері Ушаковқ а жетеді.Ол Ақ тай болысыИгіліков Ордабайдың ертіп баруын сұ райды. Аппақ оларды апарып кө рсетеді.Бұ дан соң Ушаков Қ арағ анды жайлауын Игілікпен 250 сомғ а сатып алады.

1856 жылы тамызда Қ арағ андығ а Қ ызылжардан Ушаковтың керуені келіп, оның кө мірін қ азуғ а кіріседі. Аппақ ағ асымен осы кө мір кә сіпшілігінде жұ мыс істейді.