Отан туралы

Мен оның тү нін сү йем, кү нін сү йем,

Ағ ынды ө зен, асқ ар тау, гү лін сү йем,

Мен оның қ асиетті тілін сү йем,

Мен оның қ ұ діретті ү нін сү йем.

Бар жә ндігін сү йемін қ ыбырлағ ан,

Бә рі мағ ан «Отан!» деп сыбырлағ ан

Жаным менің, Кеудемді жарып шық та,

Бозторғ айы бол оның шырылдағ ан!

Отан! Отан! Бә рінен биік екен.

Мен оны мә ң гілікке сү йіп ө тем.

Отанды сү ймеуің де кү йік екен,

Отанды сү йгенің де кү йік екен... (М. Мақ атаев)

Сабақ 9

Грамматикалық тақ ырыбы: Етістік. Етістіктің сө йлемдегі қ ызметі. Дара, кү рделі етістік. Болымды, болымсыз етістік.

Лексика: «Менің отбасым».

Мақ саты: Оқ уғ а, жазуғ а, ауыз екі сө йлеуге қ алыптастыру. Лексикалық минимум мен грамматикалық тақ ырыпты мең геру.

Жұ мыс жоспары:

1.Грамматикалық мағ ынаны енгізу.

2.Жаң а сө здерді мең геру.

3.Ө тілген материалды бекіту.

4.Соғ ан байланысты тапсырма, жаттығ улар орындату.

Қ оғ амдағ ы отбасының қ ызметі

Отбасы – табиғ и, биологиялық, рухани жә не материалдық қ атынастардың жиынтығ ы. Дү ние жү зінің қ ай елінде болмасын мемлекет отбасын қ орғ айды.Қ азақ стан Республикасында да мемлекет отбасын ө з қ амқ орлығ ына алғ ан.Отбасындағ ы қ атынастарды арнайы қ абылданғ ан заң дар арқ ылы реттейді.Біздің еліміздегі отбасы қ атынастарын арнайы қ ұ қ ық тың дербес саласы отбасы қ ұ қ ығ ы болып есептеледі.

Отбасы – заң намада жиі қ олданылатын ә леуметтік ұ ғ ым.

1998 жылы Қ азақ стан Республикасының «Неке жә не отбасы туралы» заң ы қ абылданды.Отбасы – дегеніміз некеден, туыстық тан, дү ниеге бала ә келіп оны тә рбиеге алудың ө зге де нысандарынан туындайтын ө зара жә рдемдесуге тиісті адамдардың тобы.

Отбасы – қ оғ амдағ ы мемлекет қ ұ раушысы.Ол қ оғ амның ә леуметтік, саяси, экономикалық т.б.қ ызметтерін дамытушы.

Отбасы отбасы мү шелерінен қ ұ ралады.

Тапсырма:

1. Отан – отбасынан басталады. (реферат)

2. Отбасының қ оғ амдағ ы рө лі

Грамматикалық материал:

Етістік дегеніміз заттың қ имылын, іс-ә рекеттің, кү й – жайын білдіретін сө здер. Етістік не істеді? не қ ылды? қ айтті? деген сұ рақ тарғ а жауап береді. Мысалы: Кө п ойласаң, дана баласың, кө п ойнасаң, бала боласың (мақ ал).

Етістік дара жә не кү рделі, болымды жә не болымсыз болып екіге бө лінеді.

Іс – ә рекеттің жү зеге асу процесін білдіретін етістіктің тү рін болымды етістік дейміз.

Болымды етістік барлық жақ та, барлық шақ та қ олданыла береді. Мысалы: алдым, алдың, аласың, аласыздар, алар т.б.

Іс-ә рекеттің жү зеге асу процесін теріске шығ аратын етістіктің тү рін болымсыз етістік дейміз.

Болымсыз етістік тудырудың екі тә сілі бар: синтетикалық тә сіл жә не аналитикалық тә сіл.

Синтетикалық тә сіл бойынша етістіктің тү ріне -ма, ме, -ба, -бе, -па, -пе жұ рнақ тары жалғ анады: шақ ыр +ма + ймын, бер + ме + йсің т.б

Аналитикалық тә сіл бойынша болымсыздық етістік жасалғ анда жоқ, емес сө здерінің бірі тіркеседі де, қ осымша сол сө здерге жалғ анады танысқ ан жоқ + пын, кө рген емес + сің, оқ ығ ан жоқ +пыз т.б

Етістік (глагол) — часть речи, обозначающая дей­ствие и отвечающая на вопросы не icтедi? (что де­лает?), не істемек? (что будет делать?), қ айтті? (что сделал?).

Етістік (глагол) в казахском языке имеет следую­щие грамматические категории: рай (наклонение), eтic (залог), шақ (время), жақ, (лицо), сан (число).

Положительные глаголы (болымды етістіктер): бар, кел, кет, оқ ы, жаз.

Отрицательные глаголы (болымсыз етістіктер): барма - не иди, келме - не приходи, кетпе - не уходи, оқ ыма-не читай, жазба - не пиши.

Простые глаголы (дара етістіктер): сө йле - говори, жаз - пиши, кү л - смейся, ал - бери, возьми, ә кел - принеси.

Сложные глаголы (кү рделі етістіктер): бара жатыр - идет, оқ ып отыр - читает, сатып алды - купил, ұ йық тап жатыр - спит, жазып отыр - пишет.

1- тапсырма. Тө мендегі сө здердің кө мегімен ө зің іздің отбасың ыз жайлы ә ң гіме қ ұ рың ыз:

Отбасы, жұ бай, ә ке, шеше, ата, ә же, ағ а, іні, ұ л, қ ыз, қ арындас, сің лі, ә пке, нағ ашы, жиен, немере, немере туыс, ағ айын. Сө йлесім ү лгілері: Бұ л кім? Бұ л – менің жұ байым, аты – Толқ ын. Ал анау ше? Ол – менің ұ лым, аты – Айсұ лтан.

2-тапсырма. Мына сө здерді орыс тіліне аударып, етістікке айналдырың ыз.

Принеси, помой, посчитай, исследуй, напиши, сделай, переведи, иди, толкни, жуй, танций, покружись, возьми, отнеси, заполни, разменяй, опиши, дай, назови, подай, проверь, завяжи, мечтай.

3-тапсырма. Тө мендегі етістіктерге керекті жұ рнақ тарды жалғ ап, орыс тіліне аударың ыз.

Ү лгі: Баста - баста ма " не начинай"

Баста, айнал, зертте, кел, жу, бар, ә кел, апар, жина, тексер, шарша, итер, толтыр, аудар, бейнеле, ә пер, бер, ал, той, биле, шайна, ата, баянда, есепте, сана, кет, кездес, тос, жет, бас, айт, шаш, амандас, сә лемдес, шеш, тес, аш.

4-тапсырма. «Базарда» тақ ырыбына мә тін қ ұ раң ыз. Жеміс-жидек, кө кө ністерді бағ асымен айтың ыз.

Ү лгі: Бір килограмм қ ызанақ екі жү з тең ге тұ рады.

5-тапсырма. Қ андай жеміс -жидек, кө кө ністерді білесіздер? Жазып орыс тіліне аударың ыз.

Сабақ 10

Грамматикалық тақ ырыбы: Салт, сабақ ты етістік. Тұ йық етістік.

Лексика: Жеке адам, топ жә не ұ ғ ым.

Мақ саты: Оқ уғ а, жазуғ а, ауыз екі сө йлеуге қ алыптастыру. Лексикалық минимум мен грамматикалық тақ ырыпты мең геру.

Жұ мыс жоспары:

1.Грамматикалық мағ ынаны енгізу.

2.Жаң а сө здерді мең геру.

3.Ө тілген материалды бекіту.

4.Соғ ан байланысты тапсырма, жаттығ улар орындату.

Жеке адам топ жә не ұ жым

Жеке адамның ә леуметтік маң ызы оның ең алдымен ө зін-ө зі қ оғ амның бір бө лігі ретінде тануы, яғ ни ө зінің «Менін» сезіну. Бұ л адамдармен тіл табыса білу, қ ақ тығ ыстарғ а ұ рынбау, қ ақ тығ ысты болдырмауғ а ә рекет алу. Адам қ оғ амда тұ рғ андық тан ө зін қ оршағ ан адамдармен ынтымақ тық та ө мір сү руі тиіс.

Ұ жымда қ ызмет жасаушы ә рбір азамат ү лкенге қ ұ рмет кө рсетіп, кішілерге ізет кө рсеткені абзал. Жеке адамның меемедежұ мыс жасауында, маң ызды болып ұ жымдағ ы психологиялық климат ү лкен рө л атқ арады.

Жеке адамның ұ жыммен қ арым-қ атынасын жақ сарту мақ сатында зерттеуші-психолог ғ алымдар арнайы зерттеулер жү ргізуде.Дейл Корнеги: «Адамдарды ө зінің кө зқ арасына сендіруге мү кіндік беретін 12 ережесі», «Адамдардың намысына тимей жә не оларғ а ә сер етуге мү мкіндік беретін 9 ережесін» жазды.

Тапсырма:

1. Жеке тұ лғ аның топ пен ұ жымғ а қ арым-қ атынасы. (сұ рақ -жауап)

2. Топ пен ұ жымның айырмашылығ ы. (дө ң гелек ү стел)

Грамматикалық материал:

Етістік сабақ ты жә не салт болып екіге бө лінеді.

Табыс септігінде тұ рғ ан сө зді қ ажет ететін етістікті сабақ ты етіс деп аталады. Мысалы: кө р (ү йді кө р), бер (кітапты бер), тазала (қ ұ дық ты тазала) т.б.

Табыс септігінен басқ а септіктердегі сө здерді қ ажет ететін етістікті салт етістік деп аталады. Мысалы: қ уан, аралас, емдел, ашулан т.б.

Тұ йық етіс дегеніміз етістіктің есімдерге ұ қ сас ерекше тү рі. Ол етістік тү біріне –у жұ рнағ ы жалғ ану арқ ылы жасалады да, есімдерше тә уелденеді, кө птеледі, септеледі, бірақ жіктелмейді, сө йлемдерде ә р тү рлі қ ызмет атқ арады.

Неопределенная форма (тұ йық етістік) - при помощи суффикса у. Мысалы: ал-у - брать, кел-у - приходить, бар-у - идти, бер-у - давать, тың да-у - слушать.

Мысалы:

Атау септік бару

Ілік септік барудың

Барыс септік баруғ а

Табыс септік баруды

Жатыс септік баруда

Шығ ыс септік барудан

Кө мектес септік барумен

Мысалы:

І жақ Менің кө руім Біздің кө руіміз

ІІ жақ Сенің кө руің Сендердің кө рулерің

Сіздің кө руің із Сіздердің кө рулерің

ІІІжақ Оның кө руі Олардың кө рулері

1-тапсырма. Тө мендегі берлген сө йлемдермен тұ йық етіс жасап талдаң дар.

Кел, қ ара, бір, кет, қ ал, жап, бол, кө р, ойна, сө йле, апар, ә кел, ә ң гімеле, жө нде, таныс, кө шір, есепте, дайында, жаз, зертте, ө шір, орналас, сағ ын.

2-тапсырма. Мына сө здерді септікке айналдырың ыз.

Оқ у, ү йлену, сө йлеу, дайындау, жазу, зерттеу, ө шіру, орналасу, сағ ыну, қ уану отыру.

3-тапсырма. Мына сө здерді тә уелдік жалғ ауының ү ш жағ ына қ ойып жазың ыз.

Жазу, оқ у, ә ң гімелеу, тазалау, зерттеу, қ оштасу.

4-тапсырма. Мә тінді оқ ып шығ ың ыз.

Қ азақ стан Республикасының ұ лттық мерекелері.

Мерекенің екі тү рі бар: бірі – ү кіметіміз ресми тү рде бекіткен тойлар, екіншісі – ресми емес, ұ лттық мерейтойлар. Қ азақ стан Республикасы – егеменді, тә уелсіз ел. Тә уелсіз ел – бақ ытты ел. Бақ ытты елде мереке кө п. Қ азақ станның Тә уелсіздік кү ні желтоқ санның он алтысында. Бұ л мереке жә не Конституция кү ні (тамыздың отызында), Республика кү ні (қ азанның жиырма бесінде) – ұ лттық ресми мереке кү ндері. Қ аң тардың бір-екісінде тойланатын Жаң а жыл мерекесі, наурыздың сегізінде тойланатын Халық аралық ә йелдер кү ні, наурыздың жиырма екісінде тойланатын Наурыз мейрамы, мамырдың бірінде тойланатын Халық аралық Ынтымақ кү ні жә не мамырдың тоғ ызында тойланатын Жең іс кү ні – бұ рыннан тойланып келе жатқ ан ресми ұ лттық мерейтойлар.

Тапсырма. Ответьте на вопросы.

1. Мерекенің қ андай тү рлері бар? 2. Қ азақ стан қ андай ел? 3. Қ азақ станда мереке кө п пе? Олар қ андай мерекелер жә не қ ашан? 4. Мерекенің екінші тү рі қ андай? 5. Қ азақ халқ ы қ андай халық? 7. Тә уелсіз ел болғ алы не ө згеруде? Бұ л ненің арқ асы? 8. Қ азақ халқ ында қ андай тілек бар?