Главная страница Случайная страница
Разделы сайта
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
⚡️ Для новых пользователей первый месяц бесплатно. А далее 290 руб/мес, это в 3 раза дешевле аналогов. За эту цену доступен весь функционал: напоминание о визитах, чаевые, предоплаты, общение с клиентами, переносы записей и так далее.
✅ Уйма гибких настроек, которые помогут вам зарабатывать больше и забыть про чувство «что-то мне нужно было сделать».
Сомневаетесь? нажмите на текст, запустите чат-бота и убедитесь во всем сами!
Тапсырма. 1. Сөздіктерге сөйлем құрастырыңыз..
|
|
1. Сө здіктерге сө йлем қ ұ растырың ыз..
2.Мә тінен Септiк жалғ аулары бар сө здерді табың ыз
3.Мазмұ нын айту.
Грамматикалық материал:
Негізгі қ имыл, амалды білдіретін немесе оны айқ ындай тү сіп, қ осымша қ имыл, амалды білдіру қ ызметінде жұ мсалатын етістіктің тү рі кө семше деп аталады.
Кө семшенің жұ рнақ тары:
Шарт: -майынша, - мейінше
Мезгіл: -ғ анша, -генше, -қ анша, -кенше
Ө ткен шақ: -ып, -іп, -п
Осы шақ: -а, -е, -й
Мақ сатты келер шақ: -ғ алы, -гелі, -қ алы, -келі
Кө семше екі тү рлі мә нде, екі тү рлі қ ызметте қ олданылады:
1) кү рделі етістіктің қ ұ рамында келіп, негізгі іс-ірекетті білдіреді.
2) қ имыл - ә рекеттің ә р тү рлі сипатын, амал - тә сілін, себеп - мақ сатын білдіреді. Мысалы: Тапсырманы орындап болды. Орындап болды - кү рделі етістік; орындап - негізгі іс -ә рекет; болды - кө мекші мә ндегі етістік.
Кө семше ү ш тү рлі жолмен жасалады:
1) -а, -е, -й жұ рнатары арқ ылы ауыспалы осы шақ кө семше жасалады.
Мысалы: Боран соғ ады, мал тө лдейді, ит ү реді;
2) -ып, -іп, -п жұ рнақ тары арқ ылы ө ткен шақ кө семше жасалады.
Мысалы: Сырпайы сызып айтады, шорқ ақ ү зіп айтады. Кө семшелер: сызып, ү зіп, айтады.
3) -ғ алы, -гелі, - қ алы, - келі жұ рнақ тары келер шақ кө семше жасайды.
Мысалы: айтқ алы отыр, кеткелі жатыр, оқ ығ алы жү р, келгелі отыр.
Кө семше тұ лғ асына кө птік, септік, тә уелдік жалғ аулар жалғ анбайды, яғ ни кө семше кө птелмейді, септелмейді, тә уелденбейді. Тек -а, -е, -й жә не -ып, -іп, -п тұ лғ алы кө семшелер ғ ана жіктеледі, ал -ғ ала, -гелі, -қ алы, -келі тұ лғ алы кө семшелер жіктелмейді.
Кө семшенің жіктелуі:
| I II III | айт-а-мын, -мыз айт-а-сың, -айт-а-сың дар айт-а-сыз, айт-а-сыздар айт-а-ды | бере-мін, -міз бер-е-сің, бер-е-сің дер бер-е-сіз, бер-е-сіздер бер-е-ді | айт-ып-пын, -пыз айт-ып-сың, айт-ып-сың дар айт-ып-сыз, айт-ып-сыздар айт-ып-ты | бер-іп-пін, бер-іп-піз бер-іп-сің, бер-іп-сің дер бер-іп-сіз бер-іп-сіздер бер-іп-ті |
Кө семшенің сө йлемдегі қ ызметі
1.Кү рделі етістіктің қ ұ рамында жіктеліп келген жағ дайда кө семше баяндауыш қ ызметін атқ арады. Мысалы: Біз ақ ырын ә ң гімелесіп келеміз. (не істеп келеміз?)
2. Іс- ә рекеттің амалын, мақ сатын, т.б. білдіріп пысық тауыш қ ызметін атқ ырыды.
Мысалы: Марат ү йге келіп, сабақ оқ уғ а кірісті.
Деепричастия в казахском языке встречаются настолько часто, что даже простые детские рассказы без них не обходятся. Можно долго изучать все нюансы употребления деепричастий, но я, как всегда, предлагаю своё простое изложение, выбрав самое главное.
Есть три вида деепричастий, которые образуются с помощью суффиксов:
1 -п, -ып, - iп
2 - а, - е, - й
3 -ғ алы, - гелi, -қ алы, - келi
1) Деепричастия, образованные с помощью суффиксов - п, -ып, -iп, показывают завершённость действия (проснувшись, изучив, сказав, подняв и т.д.)
Мен оянып, тұ рдым. – Я, проснувшись, встал.
Есiк ашып, ол ү йге кiрдi. – Дверь открыв, он в дом вошёл.
Деепричастия с суффиксами - п, -ып, -iп входят в состав сложных глаголов и в основном показывают завершённость одного действия перед другим, но иногда сложный глагол обретает новое значение, которое нужно выучить.
ойнап кү лу – веселиться,
сү ртiп шығ у – вытереть,
сатып алу – покупать
2) Деепричастия, образованные с помощью суффиксов - а, -е, -й, показывают длительность действия (просыпаясь, изучая, говоря, поднимая и т.д.)
Жұ мыс iстемей, тоқ болмайсың. – Не работая, сыт не будешь.
Ол амандаса, мағ ан қ арады. – Он, здороваясь, на меня посмотрел.
Ағ ам сабақ дайындамай, теледидар кө рiп отыр. – Мой старший брат, к урокам не готовясь, телевизор смотрит.
Деепричастия с суффиксами - а, -е, -й тоже могут входить в состав сложных глаголов, где показывают длительность происходящего или придают оттенок незначительности, неожиданности. Сложные глаголы с таким деепричастием могут обретать новое значение, которое нужно запомнить.
жаза бастау – начать писать, жiбере салу – выпустить
айта қ ою – неожиданно сказать, асығ а кү ту – ждать с нетерпением
3) Третий вид деепричастий встречается реже, чем первые два. Деепричастия с суффиксами - ғ алы, -гелi, -қ алы, -келi имеют два значения – цели или времени.
Примеры: Сiз айтқ алы мен ойландым. – После сказанного вами я задумался.
Мен сө лескелi келдiм. – Я поговорить пришёл.
Ол тақ тағ а жауап бергелi шық ты. – Он к доске отвечать вышел.
1-тапсырма. Мына етістіктерге кө семшенің –ғ алы, -гелі жұ рнағ ының бірін қ осың ыз. Жазу, бару, кө ру, ашу, біту, келу, тебу, ү йрену, жіберу, болу, жату, беру, алу, танысу, басу, кө шіру, есептеу, тағ у, дайындалу, егу, жазу, жабу, жуын, зерттеу, кету, тойлау, жату, кө ру, сө ну, сезу, кіру, отыру, ұ нату, қ алу, ү йрету, ү йрену, қ арау, куу, ө шіру, қ уану, жану, оқ у, орналасу, ө лшеу, сағ ыну, тө гу, жү гірту, сө йлеу, табу.
2-тапсырма. Мына етістіктерге кө семшенің –а, -е, -й жұ рнағ ының бірін жалғ аң ыз жә не жекеше тү рде жіктең із.
Біту, келу, тебу, ү йрену, жіберу, болу, жату, беру, алу, бару, кө ру, ашу, танысу, басу, кө шіру, есептеу, тағ у, дайындалу, егу, жазу, жабу, жуын, зерттеу, кету, тойлау, жату, кө ру, сө ну, сезу, кіру, отыру, ұ нату, қ алу, ү йрету, ү йрену, қ арау, қ уу, ө шіру, қ уану, жану, оқ у, орналасу, ө лшеу, сағ ыну, тө гу, жү гірту, сө йлеу, табу.
3-тапсырма. Мына етістіктерге - ып, -іп, -п жұ рнағ ының бірін жалғ аң ыз жә не жекеше тү рін жіктең із.
Қ алу, ү йрету, ү йрену, қ арау, куу, ө шіру, қ уану, жану, оқ у, орналасу, ө лшеу, сағ ыну, тө гу, жү гірту, сө йлеу, табу, келу, тебу, ү йрену, жіберу, болу, жату, беру, алу, бару, кө ру, ашу, танысу, басу, кө шіру, есептеу, тағ у, дайындалу, егу, жазу, жабу, жуын, зерттеу, кету, тойлау, жату, кө ру, сө ну, сезу, кіру, отыру, ұ нату.
4-тапсырма. Жақ шадағ ы етістіктерді кө семшеге айналдырың ыз.
1.Шашын (тарау) айнағ а қ арады. 2. Нанғ а май (жағ у) жеді. 3. Асан кітапты (ашу), оқ и бастады. 4. Қ онақ тар ә н (айту), би биледі. 5. Атам (емделу), жазылып шық ты. 6. Данияр кітабын (іздеу) тапты. 7. Ә рсен шешесін ә уежайдан (қ арсы алу), ү йге ә келді. 8. Студенттер сұ рақ (қ ою), жауап берді. 9. Бө лмең ді (жинау), бара бер. 10. Қ азақ тілін (ү йрену) қ азақ ша сө йлей аламын.
5-тапсырма. «Менің отбасым» тақ ырыбына мә тін жазың ыз.
Сабақ 20
Грамматикалық тақ ырыбы: Келер шақ кө семше. Жасалу жолдары.
Мақ саты: Оқ уғ а, жазуғ а, ауыз екі сө йлеуге қ алыптастыру. Лексикалық минимум мен грамматикалық тақ ырыпты мең геру.
Жұ мыс жоспары:
1.Грамматикалық мағ ынаны енгізу.
2.Жаң а сө здерді мең геру.
3.Ө тілген материалды бекіту.
4.Соғ ан байланысты тапсырма, жаттығ улар орындату.
Грамматикалық тақ ырыбы:
-ғ алы, -гелі, - қ алы, - келі жұ рнақ тары келер шақ кө семше жасайды.
Мысалы: айтқ алы отыр, кеткелі жатыр, оқ ығ алы жү р, келгелі отыр.
Третий вид деепричастий встречается реже, чем первые два. Деепричастия с суффиксами - ғ алы, -гелi, -қ алы, -келi имеют два значения – цели или времени.
Примеры: Сiз айтқ алы мен ойландым. – После сказанного вами я задумался.
Мен сө лескелi келдiм. – Я поговорить пришёл.
Ол тақ тағ а жауап бергелi шық ты. – Он к доске отвечать вышел.
1-тапсырма. Тө мендегі сө здерге келер шақ кө семшені жалғ ай отырып сө йлем қ ұ раң ыздар. -ғ алы, -гелі, - қ алы, - келі
Бару, келу, отыру, жату, оқ у, сұ рау, ойнау, ү йрету, ү йрену, қ арау, куу, ө шіру, қ уану, жану, оқ у, орналасу, ө лшеу, сағ ыну, тө гу, жү гірту, сө йлеу, табу, келу, тебу, ү йрену, жіберу, болу, жату, беру, алу, бару, кө ру, ашу, танысу, басу, кө шіру, есептеу, тағ у, дайындалу, егу, жазу, жабу, жуын, зерттеу, кету, тойлау, жату, кө ру, сө ну, сезу, кіру, отыру, ұ нату.
2-тапсырма. Сө йлемнен келер шақ кө семшені тауып жазың ыз.
1.Айнұ р сыртқ а шық қ алы тұ р. 2. Марат баяндама оқ ығ алы тұ р. 3.Оқ ушылар сабақ қ а кіргелі жатыр. 4.Мұ ғ алім тапсырма бергелі жатыр. 5.Біз қ онақ қ а барғ алы жү рміз.
3-тапсырма. Жақ шадағ ы етістіктерді кө семшеге айналдырың ыз.
1.Мен сағ ан (бару) жатырмын. 2. Сені (кө рмеу) ү ш жыл ө тті. 3.Мартина Кә рімге хат (жазу) отыр. 4. Досым туралы (білу) келдім. 5. Кітап (сатып алу) ү йде ештең е істемейсің. 6. Оқ уғ а (бару) жарты жыл болды. 7.Ет (пісу) қ ашан! 8. Сабақ (біту) қ анша болды? 9. Жиналыс (басталу) кө п болды ма? 10. Тамақ (ішпеу) қ анша?
4-тапсырма. Сө здерді пайдалана отырып «Менің туғ ан жерім» тақ ырыбына шағ ын шығ арма жазың ыз.
Туғ ан жер, ө лке, аудан, аймақ, облыс орталығ ы, жергілікті тұ рғ ындар, ү лкен кө ше, бұ лақ, кө л, сулы жер, тоғ ай, табиғ ат, ә сем, ә демі, келбет, ү й, тас ү й, шым ү й, кө п қ абатты ү йлер, бау-бақ ша, аула.
Сабақ 21
Грамматикалық тақ ырыбы: Мақ сат кө семше. Жасалу жолдары.
Лексика: «Экономикалық тә уелсіздік».
Мақ саты: Оқ уғ а, жазуғ а, ауыз екі сө йлеуге қ алыптастыру. Лексикалық минимум мен грамматикалық тақ ырыпты мең геру.
Жұ мыс жоспары:
1.Грамматикалық мағ ынаны енгізу.
2.Жаң а сө здерді мең геру.
3.Ө тілген материалды бекіту.
4.Соғ ан байланысты тапсырма, жаттығ улар орындату.
Экономикалық тә уелсіздік
Экономикалық тә уелсіздікке қ ол жеткізу ү шін мынадай ү ш шарттың орындалуы қ ажет сияқ ты:
1. Экономикалық жү йенің ашық болуы.
2. Экономикалық жү йе ашық бола отырып, ө з тауарын, ө з ө ндірісін, ө з ұ сынысын қ орғ ай білу, оғ ан айрық ша жағ дай жасау.
3. Ә лемдік нарық та шикізатты ғ ана шығ аруғ а негізделген экономиканың ешқ андай ө спейтінін есте сақ тау.
Отбасы экономикасы жанұ яның ө р мү шесінің ең бекпен тапқ ан табысы олардың отбасындағ ы ортақ игілігіне, тамағ ына рухани мү дделеріне, жол жә не пә тер ақ ысына т.б. тіршілікке қ ажетті мұ қ тажына жұ мсалатын қ аржысына айналады. Тапқ ан табысты қ ажетіне қ арай қ анша жұ мсау ә ркімнің ө з иқ тияры. Алайда кімнің жеріне ү немдеп жұ мсау отбасының кү нделікті қ ажетін толық зор ық пал ететін ескермейге болмайды.
Айталық, ү йдегі ересек адамдардың ә сіресе ата-ананың ақ шағ а, дү ние –мү лікке кө з қ арасы мен қ атынасының ың ғ айына қ арай баланың да кө з қ арасы, мінез –қ ұ лық ә деттері, тә ртібі қ алыптасатыны бекер емес.
Ата-ана отбасын да кү ніне, аптасына, айына қ анша қ аржы жұ мсайтынын ү йге қ анша кіріс кіретінін, не сатып алу керектігі жө нінде баланы қ атыстыра ақ ылдасып, тіршілікке баулап ө сіргені жө н.
Біз ө з отанымыздың жү регі қ андай дертке шалдық қ анын сезіне бермейміз. Кү нделікті ө мірде жеп жү рген нанымыз да, ішіп жү рген сү тіміз де, мініп жү рген кө лігіміз де ө зге елдің ө німі екенін естен шығ армайық.
|
|