Аударма түрлері

Біріншісі – еркін аударма, бұ л тә сіл тү пнұ сқ аның тілін, ә деби ырғ ағ ын жетік білмеуден, тү пнұ сқ аның ө зіне тә н ерекшелігін сақ таудан гө рі аудармашының ө зіне тиімділігін кө руден туады. Қ ысқ асын айтқ анда, еркін аударма ә рбір елдің балаң кезінде, мә дени шең бердің тар кезінде пайда болады.

Екінші ә діс– сө збе-сө з аудару (дословный). Бұ л тә сіл кө бінесе, тү пнұ сқ аның тілін мол тү сінгендерде болады, соның ә уеніне еріп, қ ұ лдық ұ рудан шығ ады, тү пнұ сқ адан (оригиналдан) пышақ жү зіндей ауытқ ымайтын кемшілік те осыдан туады.

Ү шінші ә діс (тә сіл) – балама (адекватный). Бұ л – ең қ иын тү рі. Мұ ны екі тілді жетік білумен қ атар, сол тү пнұ сқ аның жан-жү регін, ішкі сырын сарқ а тү сінетіндер қ олданады. Оның ү стіне автордың стилін, жазу мә нерін, тіл мү сінін қ алтқ ысыз, жете ұ ғ ынатындар барады. Мысалы, тө л ә дебиеті мен аударма ә дебиетінің арасында айырма болмай қ алады. Бұ ғ ан бү гінгі орыс ә дебиеті айғ ақ. Ө йткені батыс тілдерден аударылғ ан О.Бальзак пен Л.Н.Толстой бірдей оқ ылады.

Кө ркем аударма – ү лкен шығ армашылық іс, оның нә тижесі –басқ а тілде жаң а кө ркемдік қ ұ ндылық ты жасаумен бағ аланады жә не сол арқ ылы аудармашының шығ армашылық белсенділігін танытады.Аудармашы шығ армадағ ы жай ғ ана тілдік элементтерді жеткізумен шеберлік танытады. Кө ркем аударма – кө ркем шығ армашылық тың тү рі. Мұ нда тү пнұ сқ а негізгі қ ызметті атқ арады. Тү пнұ сқ алық шығ армашылық ты шынайы тү рде жеткізе білу – аудармашының басты ерекшелігі.Аудармашының шығ армашылық тә сілі негізінен оның дү ниетанымына байланысты. Дү ниетанымына сә йкес аудармашы ө зі таң дап алғ ан шығ армалардағ ы кө ркем шындық ты мазмұ н мен тү р бірлігінде, жекеден жалпығ а дейінгі тұ тастық тың байланысында бейнелейді. Кө ркем аудармағ а қ ойылатын ең басты шарт – шығ арманың кө ркемдік-идеялық кү ші мен эстетикалық лә ззатын жеткізу.

Ә деби шығ армада кө ркемдік ойдың берілуі – басты талап. Сондық тан да аударма шығ армаларында автор ойының аудармадағ ы жеткізілу мә нері, оны тү сіну ә ркез маң ызды. Шығ арма сюжеті мен кейіпкерлер мінез-қ ылығ ы байланысының ажырамас бірлігі сақ талуы тиіс. Кө ркемдіктің басты талабы іс-ә рекеттердің бейнеленуіне деген сенімділік. Кө ркем деталь- ө зіне поэтикалық ойларды жинақ тай алатын, тиянақ ты, нақ ты ойдың ә демі бө лігі.Сондық тан да эпосқ а баяндау тү ріндегі бейнелеу тә н болса, лирикада адамның жандү ниесін, сезімдік толғ аныс, тебіренісін жеткізу, драма ү шін диалогтық бейнелеу тә н.

Кө ркем ә дебиет аудармасындағ ы басты қ иындық тардың бірі- тү пнұ сқ адағ ы ұ лттық мінез-қ ылық ты аудармада сол қ алпында, соғ ан сә йкестікте қ айталап жеткізу. Ұ лттық болмысты, ұ лттық мінез-қ ылық ты, ә дет-ғ ұ рыпты, салт-дә стү рді аудару барысында аудармашығ а соғ ан семантикалық -стилистикалық сә йкестікте келетін, баламалы қ ызметтегі бейнелеу қ ұ ралдарын табу қ иынғ а соғ ады. Аудармашы міндеті ұ лттық мінез-қ ылық ты, шығ армадағ ы ө мір шындығ ын шынайы қ алпында, баламалы тү рде дә л сипаттап, кө ркемдеп жеткізу. Бұ л аударып отырғ ан ә дебиеттегі ә леуметтік жағ дайды, халық тың қ оғ амдық дамуын жақ сы біліп-тү сінуі керек.