Главная страница Случайная страница
Разделы сайта
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Рефераттық және аннотациялық аударма туралы жазыңыз
|
|
Аударма дегеніміз – бір тілде ауызша айтылғ ан ой-пікірді, иә болмаса, жазылғ ан текстіні тың даушығ а, оқ ушығ а екінші тілде тү сінікті етіп жеткізу. Бір тілден екінші тілге аударылып жазылғ ан немесе баспадан басылып шық қ ан барлық ең бек аударма туынды деп аталады (Тұ рарбеков З. Қ азақ аудармасының теориясы мен практикасы.
Аударма – ө те ертеден басталатын адам ә рекетінің бір тү рі. Зерттеушілердің пайымдауынша, аударма тү рлі тілде сө йлейтін адамдар арасында қ арым-қ атынас жасау қ ажеттілігі туғ ан кезде, яғ ни лингвоэтникалық барьерді (кедергіні) жою талабынан туғ ан.
Рефераттық аударма– бейімделген қ ажеттілікке немесе сұ ранысқ а сай жасалатын аударма тү рі. Мұ нда тү пнұ сқ а мә тін қ ысқ артылып немесе оның ішіндегі тек қ ажетті мә ліметтері бар маң ызды тұ стары басқ а тілде реферат, дайджест, аннотацияғ а аударылып алынады. Аударма ү дерісі бұ л жерде ой аударумен шектелмейді, тү пнұ сқ а мә тіннің тілдік ә рі стилдік ерекшеліктері сақ талуы тиіс. Олар: бір тілден екінші тілге тә ржіма жасау, реферат жазу. Ол ү шін творчестволық ойлау: анализ жә не синтез жасау. v Реферат мағ ыналық жағ ынан тү пнұ сқ а қ ұ жатпен барабар болғ анмен, қ ұ рылымдық -кө лемдік жағ ынан одан шағ ын, ғ ылыми ортада ақ параттық, қ атысымдық қ ызмет атқ аратын қ ұ жат тү рі. v Оның атқ аратын бірнеше маң ызды ақ параттық, іздену, индикативтік, анық тамалық, сілтемелік, қ атысымдық тә різді қ ызметтері бар. v Реферат тү пнұ сқ а мә тіннің қ ысқ арғ ан нұ сқ асы болғ андық тан, ол: бірінші кезекте деректемелік (фактографиялық) қ ызмет атқ арады; Яғ ни тү пнұ сқ а мә тінді оқ уды алмастыратындық тан рефераттың ақ параттық - анық тамалық қ ызметі алдың ғ ы кезекке шығ ады.v Индикативтік яғ ни бейнелеу немесе сипаттау қ ызметі жағ ынан да реферат тү пнұ сқ а мә тіннен алшақ тамауы қ ажет. Реферат арқ ылы біз мә тіннің жазылу мә нерімен (стилімен) танысамыз. v Рефераттың тағ ы бір маң ызды қ ызметі - библиографиялық қ ызмет. Рефератта берілген сілтемелер мен ә дебиеттер тізімі берілген тақ ырып бойынша жан- жақ ты ізденуге мү мкіндік жасайды.v Ғ ылыми қ атысымды іске асыратын реферат қ ызметін негізгі ү ш топқ а бө ліп қ арастыруғ а болады: біріншіден, ғ ылым мен техникадағ ы соң ғ ы жаң алық тарды шұ ғ ыл, неғ ұ рлым қ ысқ арғ ан тү рінде таратады. Бұ л оның ақ параттық қ ызметі. v Екіншіден, ізденушіге қ ажетті ә рі маң ызды ақ параттың бар-жоқ тығ ына кө з жеткізеді. Реферат негізгі кө здермен танысудың оң тайлы жолы болып табылады. Мұ нда автордың негізгі айтайын деген ойын берумен қ атар мұ ндағ ы деректерді басқ а ең бектермен салыстыра отырып пікір білдіруге болады. Салыстыру сілтеме жасау арқ ылы жү зеге асады. Бұ л оның ғ ылыми қ атысымдық қ ызметіне жатады.v Материалды қ амту жағ ынан да реферат бірнеше тү рге бө лінеді. Монографиялық рефераттар – бір тақ ырыпқ а жазылғ ан бірнеше ең бектер негізінде жазылады. Яғ ни бірнеше ең бекте ізденушіге қ ажетті тақ ырыптың баяндалуына шолу жасалады. Мұ ны анық тамалық реферат деп те атайды.v Рефераттың келесі тү рі қ аралғ ан мә селе бойынша кө здердегі негізгі ойды жинақ тап, қ ысқ артып беруге арналады. Мұ ндай жұ мыстарды негізгі ә дебиеттің қ ысқ арғ ан нұ сқ асы деп атауғ а да болады. Тіл ү йренуде жә не аударма жұ мысында мұ ндай рефераттардың маң ызы зор. Рефераттың жалпы қ ұ рылымы тү пнұ сқ амен сә йкес келіп оның қ ысқ артылғ ан, жинақ талғ ан нұ сқ асы болып табылады. Ө з қ ұ рылымында ол жұ мыстың мақ сатын, ә дістемесін, нә тижелері мен қ орытындысын қ амтиды.v Қ орыта келгенде рефераттық аударма қ ысқ арту, тү сіру, жалпылау жә не реферат жазушының ө з тарапынан пікір қ осуы арқ ылы жазылады. Аннотациялық (тү сініктеме немесе аң датпа) аударма Аннотация – тү пнұ сқ ада берілген ақ параттың барынша қ ысқ арғ ан тү йінді нұ сқ асы. Газет, журнал аннотацияларында тү пнұ сқ адағ ы библиографиялық деректер кө рсетіледі: мақ ала айдары; тақ ырып атауы; материалдың қ ысқ аша сипаттамасы; шығ арылым деректері (авторы, мақ аланың атауы, басылым атауы, номері, мақ аланың орналасқ ан жері, басылымның шығ у мерзімі мен мекені).Тү пнұ сқ адағ ы материалды қ ысқ арту ә дістерінде аннотация мен рефераттың принципті айырмашылық тар бар. Нақ ты айтқ анда, аннотация тү пнұ сқ ада айтылғ ан мә селелердің мазмұ нын ашпай тек атап қ ана ө теді. Ал рефератта айтылғ ан мә селелердің ә рқ айсысына жеке тоқ талады.Аннотациямен танысу тү пнұ сқ аны оқ уды алмастыра алмайды. Тек ең бектің қ ай тақ ырыпқ а жазылғ анын анық тап, қ ажетті ә дебиетті іріктеуге кө мектеседі.Ал реферат тү пнұ сқ аның ық шамдалғ ан, жинақ талғ ан тү рі болғ андық тан ондағ ы маң ызды сұ рақ тар мен автордың қ орытындысы мен ә дістемесі толық қ амтыласа, аннотацияда тү пнұ сқ а материал тақ ырыбының негізгі мә ні мен деректер ғ ана беріледі.Аннотация негізгі тақ ырыптың сипаттамасын, жұ мыста кө терілген мә селенің мақ саты мен нә тижелерін атап кө рсетеді. Сондай-ақ бұ л ең бектің осы тақ ырыпқ а жазылғ ан басқ а жұ мыстардан ерекшілігі кө рсетілуі қ ажет.Аннотациялық аударма жазу келесі сатылардан тұ рады: · Тү пнұ сқ а материалды тү сініп оқ ып шығ у, қ ажет болса сө здіктің кө мегіне жү гіну.· Материалдың қ ай тақ ырыпқ а жазылғ анын, қ андай негізгі ой (жаң алық) айтылғ анын анық тау.· Аударылатын тілде аң датпа жазу.Аң датпа ү шінші жақ тан жазылады.
Аннотациялық аударма жасаудағ ы қ ұ рылымдық жә не грамматикалық қ олданыстар: талданады, енгізіледі, анық талады, тү сіндіріледі, (мысалдар) беріледі, (нә тижелері) баяндалады, зерттеледi, (тә жірибе) жасалады, топтастырады, белгіленеді, талқ ыланады (бағ ыт), сипатталады, суреттеледі, жинақ талады, бағ аланады, санамаланады, ұ сынылады, қ арастырады, т.б.
18. Қ азаақ стан Республикасының Мемлекеттік Протоколы туралы жазың ыз
Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік протоколы қ алыптасқ ан халық аралық практикағ а сә йкес Қ азақ стан Республикасының басшылығ ы қ атысатын ресми іс-шараларды ө ткізудің рә сімдік қ ағ идаларын реттейді.
Мемлекеттік протокол бірың ғ ай протоколдық -ұ йымдастыру нормаларын белгілейді жә не қ амтамасыз етеді, мемлекетішілік жә не халық аралық іс-шараларды ө ткізген кезде Қ азақ стан Республикасының лауазымды адамдарының протоколдық ү лкендік реті қ ағ идатын Мемлекеттік протоколғ а 1, 2-қ осымшаларғ а сә йкес бекітеді жә не протоколдық іс-шараларды жоспарлау мен жү зеге асыру кезінде Қ азақ стан Республикасының барлық мемлекеттік органдары мен ұ йымдарының орындауы ү шін міндетті болып табылады.
Қ азақ стан Республикасы мемлекеттік органдарының Мемлекеттік протоколды сақ тауын бақ ылауды Қ азақ стан Республикасы Сыртқ ы істер министрлігі жү зеге асырады.
Шетелдік ресми делегацияғ а протоколдық рә сімдер мен сый-қ ұ рмет сапардың форматына, делегацияны басқ аратын адамның мә ртебесіне (мемлекет басшысы, ү кімет басшысы, сыртқ ы саясат ведомствосының басшысы, халық аралық ұ йымның басшысы немесе басқ а да жоғ ары лауазымды адам), екіжақ ты қ атынастардың дең гейіне сә йкес, сондай-ақ ө зара сыйластық қ ағ идаты ескеріле отырып кө рсетіледі.Мейманның Қ азақ стан Республикасына сапары Қ азақ стан Республикасына келген кезінен басталады. Шетелдік делегациялардың дең гейіне байланысты сапарлар «аса жоғ ары дең гейдегі» жә не «жоғ ары дең гейдегі» сапарларғ а бө лінеді. «Аса жоғ ары дең гейдегі» сапарларғ а мемлекеттер немесе ү кіметтер басшыларының, «жоғ ары дең гейдегі» сапарларғ а - сыртқ ы саясат ведомстволары басшыларының, басқ а да ресми адамдардың сапарлары жатады. Форматына қ арай сапарлар мемлекеттік, ресми, жұ мыс бабындағ ы, жеке жә не жол-жө некей сапарларғ а бө лінеді. Шет мемлекеттер басшыларының Қ азақ стан Республикасына сапарлары мемлекеттік сапарлар болып табылады. Сапарлардың бұ л аса жоғ ары санаты шет мемлекетпен екіжақ ты қ арым-қ атынастың жоғ ары саяси дең гейін баса кө рсету мақ сатында ө ткізіледі. Мемлекеттік сапар кезінде мейманды қ арсы алудың, шығ арып салудың айрық ша жоғ ары дең гейі жә не рә сімдік сый-қ ұ рметін барынша толық кө лемі қ амтамасыз етіледі. Мейманның Қ азақ стан Республикасында болуы, ә детте ү ш кү ннен аспайды. Жылына кө п дегенде 5 мемлекеттік сапар ө ткізілуі мү мкін.
Мемлекеттік сапарлар кезінде бағ дарлама жасағ анда: Президенттің «Ақ орда» сарайында (бұ дан ә рі - Президент Сарайы) ресми қ арсы алу рә сімі, шағ ын жә не кең ейтілген қ ұ рамдағ ы келіссө здер, екіжақ ты қ ұ жаттарғ а қ ол қ ою, бірлескен баспасө з конференциясы, мемлекеттік қ абылдау, Қ азақ стан Республикасының Премьер-Министрімен жә не Қ азақ стан Республикасы Парламенті палаталарының тө рағ аларымен кездесу, Қ азақ стан Республикасының Парламенті палаталары депутаттарының алдында немесе елдің жоғ ары оқ у орнында сө з сө йлеу, гү л себетін (гү л шоғ ы, гү лдесте) қ ою, ағ аш отырғ ызу (ауа райы қ олайлы болса), қ аланың кө рікті объектілеріне бару, сондай-ақ мейманның қ алауы бойынша бизнес-форумғ а қ атысу жә не елді аралау кө зделеді.
Шағ ын жә не кең ейтілген қ ұ рамдағ ы келіссө здер:
Қ азақ стан тарапынан келіссө здерге қ атысушылардың қ ұ рамы жө ніндегі ұ сыныстарды Сыртқ ы істер министрлігі енгізеді жә не Қ азақ стан Республикасы Президентінің Ә кімшілігі (бұ дан ә рі - Президент Ә кімшілігі) бекітеді. Президенттің келіссө здер жү ргізу тә ртібін Президент Протоколы айқ ындайды.
Шағ ын топтағ ы келіссө здер 1+1 форматында (тараптардың келісімі бойынша қ атысушылар форматы ө згеруі мү мкін) ө ткізіледі. Ә детте, келіссө здерге қ атысушылардың қ атарына екі мемлекет басшысының кө мекшілері кіреді. Протоколдық суретке тү су кө зделеді (2-3 минут). Келіссө здер барысында шай, кофе, сусындар беріледі.
Кең ейтілген қ ұ рамдағ ы келіссө здер мемлекеттік сапарлар кезінде ғ ана кө зделеді, 1+10 форматында ө ткізіледі (тараптардың келісімі бойынша қ атысушылардың форматы ө згеруі мү мкін). Протоколдық суретке тү су жү ргізіледі (3-5 минут).
Халық аралық іс-шараларды ө ткізу кезіндегі Қ азақ стан Республикасы лауазымды адамдарының ПРОТОКОЛДЫҚ Ү ЛКЕНДІГІ: 1. Президент 2. Премьер-Министр 3. Парламент Сенатының Тө рағ асы 4. Парламент Мә жілісінің Тө рағ асы 5. Мемлекеттік хатшы 6. Президент Ә кімшілігінің Басшысы 7. Сыртқ ы істер министрі 8. Конституциялық Кең естің Тө рағ асы 9. Жоғ арғ ы Сот Тө рағ асы 10. Ұ лттық Банк Тө рағ асы 11. Орталық сайлау комиссиясының Тө рағ асы 12. Премьер-Министрдің орынбасарлары (лауазымғ а тағ айындалғ ан кү ні бойынша) 13. «Самұ рық -Қ азына» ұ лттық ә л-ауқ ат қ оры» АҚ басқ арма Тө рағ асы 14. Президенттің халық аралық мә селелер жө ніндегі кө мекшісі 15. Қ ауіпсіздік Кең есінің хатшысы т.б.
Қ азақ станғ а келген шетел делегацияларының дең гейіне байланысты сапарлар «аса жоғ ары дең гейдегі» жә не «жоғ ары дең гейдегі» сапарлар болып бө лінеді. «Аса жоғ ары дең гейдегі» сапарларғ а мемлекеттер немесе ү кіметтер басшыларының, ал «жоғ ары дең гейге» – сыртқ ы саясат жургізуші министрліктер басшылары, басқ а да ресми адамдардың сапарлары жатады.
Шетел мемлекет басшысының келу бағ дарламасы тү рлі формат бойынша жеке дайындалады. Мемлекет басшысының Қ азақ станда болу бағ дарламасын дайындау барысында шетел басшыларының қ атысуымен ө ткізілетін шаралар ескерледі жә не ол елдің басшылары қ абылдау олардың протоколымен келісіп жузеге асырылады. Шетел мемлекет басшысының ресми сапары барлық рә сімдеу қ ұ рметінінің сақ талуын, кездесулер мен шығ арып салудын жоғ ары дең гейде ө туін талап етеді.
Қ Р Президентінің Жарлығ ы бойынша ресми сапардың бағ дарламасы негізінен мына шараларды қ амтиды:
- ә уежайда қ арсы алу (шығ арып салу) рә сімі;
- Президент Сарайында ресми қ арсы алу рә сімі;
- шағ ын жә не кең ейтілген қ ұ рамда ө ткізілетін келіссө здер;
- екіжақ ты қ ұ жаттарғ а қ ол қ ою;
- бірлескен баспасө з мә слихаты;
- ресми қ абылдау;
- отан қ орғ аушылар монументіне гү л шоқ тарын қ ою жә не мемлекет басшыларының аллеясында тал отырғ ызу;
- қ аланың кө рікті жерлерін тамашалау.
Қ азақ стан СІМ-нің Мемлекеттік протокол қ ызметі бағ дарлама жобасын дайындайды, онда жоғ ары мә ртебелі қ онақ тың ұ сыныстары ескеріліп, кейін бағ дарлама жобасы Президент Ә кімшілігіне жіберіледі. Мейман елінің протоколдық қ ызметі Қ азақ стан СІМ-нің протоколдық қ ызметіне алдын ала мемлекет басшысы туралы (керек жағ дайда – зайыбы туралы) ақ паратты, мемлекеттік рә міздердің ү лгілері мен ресми қ абылдауғ а қ атысатын делегация қ ұ рамының тізімін жібереді.
Сапардың мынадай тү рлері болады: мемлекеттік, ресми, жұ мыс бабындағ ы сапарлар, Қ Р Президентінің жеке мейманы ретіндегі жә не бейресми, жол-жө некей кездесу сапарлары.
|
|