Фразеологизмдер. 3 страница. Соңғы екі дауыссыздың арасында жіңішкелік белгісі бар сөздерге де қазақ тілі қосымшалары буын үндестігі

Соң ғ ы екі дауыссыздың арасында жің ішкелік белгісі бар сө здерге де қ азақ тілі қ осымшалары буын ү ндестігі бойынша жалғ анады. Мысалы: вальс-қ а, вальс-ты, асфальт-қ а, асфальт-ы, рельс-ке, рельс-і.

14.Орыс тілі жұ рнақ тары жалғ анғ анда, жің ішкелік белгісі л ә рпінен кейін жазылатын сө здерге қ азақ тілі жұ рнақ тары жалғ анғ анда, жің ішкелік белгісі жазылмайды: материальный — материалдық, феодальный — феодалдық, коммунальный — коммуналдык,, патриархальный — патриархалдық. Ал жұ рнақ тар жалғ анбай-ақ тү бірдің ө зінде л-дан кейін жің ішкелік белгісі келетін сө здерде бұ л белгі сақ талады: моральный —моральдық, артельный — артельдік, акварельный — акварельді. Соң ғ ы буынында ю, е, э дауысты дыбыстар келетін орыс тілінен енген сө здерге қ азақ тілі қ осымшалары жің ішке жалғ анады: полюс-mi, полюс-ке,; шлюз-ді, шлюз-ге; дюйм- ге, дюйм-i; велюр-ге, велюр-ді; параіиют-ке, парашют-тер, параиіют-і; актер-лер, актер-ге; дуэль-ге, дуэль-i; дуэт-ке.

15. Нд, нз, нк, нг, мп, мб, мт, кт, ск, вт, фт, пт дыбыстарына аяқ талатын орыс тілінен енген сө здерге қ азақ тілі қ осымшалары ы, і дә некер дыбыстары (ә ріптері) арқ ылы жалғ анады: фонд-ы-сы, фонд-ы-ны, ценз-і-ге, ценз-і-сі, штамп-ы-ны, штамп-ы-лау, танк-і-ге, танк-і-лер, франк-i­ci, митинг-і-ге, митинг-і-сі, шланг-і-ге, шланг-і-сі, ромб-ы- га, ромб-ы-сы, объект-і-ге, объект-і-сі, киоск-і-ге, киоск-і- лер, лифт-і-мен, рецепт-і-нің, фармацевт-і-ге, ямб-ы-ны.

16. Бірдей қ ос дыбыстарғ а аяқ талғ ан жалқ ы есімдерге қ азақ тілі қ осымшалары жалғ анғ анда, қ ос ә ріп сақ талып жазылады, тек қ осымшаның басқ ы дауыссыз дыбысы тү бірдегі қ ос дыбыспен бірдей болғ анда ғ ана, ү ш біркелкі ә ріп жазылмай, екеуі жазылады: Гримм-ге — Гриммге, Гримм-ді — Гриммді, Гримм-мен — Гриммен (Гриммен емесЛ Покрасс-тың — Покрасстың, Покрасс-қ а — Покрассқ а, Кирилл-ге — Кириллге, Филипп-тің — Филшттің, Филипп-пен — Филиппен (Филипітен емесА Кузбасс-тың — Кузбасстың, Донбасс-қ а — Донбассқ а.

17. Цифрмен жазылғ ан есептік, бө лшек сан есімдерге дефис арқ ылы жалғ анатын қ осымшалардың жуан- жің ішкелігі цифрмен белгіленген санның айтылуына қ арай болады: 10-ды 2-ге кө бейт (онды екіге). Оқ ушылардың 20-сы экскурссияғ а кетті (жиырмасы). Жолдың 1/5-іне келіп қ алдык, (бестен біріне).

3) анық тауышты тіркес болып келеді: ө зара ә сер, жеке адам (личность), жә рдем ақ ша (пособие), бе

18. Еш, ә р, кей, қ ай, ә лде, бір деген сө здер есімдіктермен, я ү стеулермен тіркесіп келгенде, бірігіп жазылады: ә рбір, ә ркім, ә рқ айсы, ә рдайым, ә рқ ашан, ә рнеме, ә ркелкі, ешқ айда, ешбір, ешқ ашан, ешқ андай, ештең е, ешқ айсысы, ешқ алай, кейбір, кейбіреу, қ айбір, бірдең е, бірнеіие, біраз, бірсыпыра, біркелкі, т.т.

19. Ескертулер. 1. Еш, ә р, кей, қ ай, қ айсы, ә лде, бір деген сө здер зат есімдермен келгенде, бө лек жазылады: op адам, ә р уақ ытта, ә р жұ мыс, ә р нә рсе, ә р кү ні, кей адам, кей жылы, кей уақ ытта, қ ай адам, қ айсы адам, қ айсы жылдары, бір адам, бір кү ні, бір жылы, еш адам, еш нә рсе, еш уақ ытта, еш жұ мысым жоқ.

Бір деген белгісіздік есімдігі мына сияқ ты тіркестерде бө лек жазылады: белгілі бір, бейне бір, екінші бір (екінші бір айтатын ә ң гіме), не бір (не бір ә демі гулдер бар).

20. Жазып келе жатқ анда жолғ а сыймағ ан сө здер буын жігімен тасымалданады: қ а-лалық, қ ала-лық (қ ал-алық, қ алал- ық емес). Орыс тілінен енген сө здерге қ азақ тілінің қ осымшалары жалғ анғ анда, олар буын жігіне қ арай тасымалданады: ро-лінде (рол-інде емес). Орыс тілінен енген сө здер де буын жігі бойынша тасымалданады. Бұ лардың ішінде екінші, ү шінші буындардың дауысты дыбыстардан басталатың дары кездесе береді: про-ект, ро-яль, по-эма.

21. Екі, ү ш-кейде тө рт-бес дыбыстардан тұ ратын бір буынды (яғ ни ішінде бір ғ ана дауысты дыбысы бар) сө здер тасымалданбайды: тө рт (тө р-т емес), жалт (жа-лт емес), пункт (пун-кт емес), взвод (вз-вод емес).

22. Реттік сан есімдер цифрмен жазылса, ө зіне қ атысты сө збен араларына дефис қ ойылады: 7-сынып (жетінші сы- нып), 15-ү й (он бесінші ү й), 50-километр (елуінші кило­метр). Кейде реттік сан есім жасайтын —ншы, -нші, -ыншы, -інші жұ рнақ тары кө рсетіліп жазылуы мү мкін, ол кү нде де дефис сақ талады: 7-ниіі сынып, 15-інші ү й, 50-інші километр. Айды, жылды кө рсететін цифр мен ай атын білдірегін сө з жә не жылы деген сө здердің арасына дефис қ ойылмайды: 8 наурыз, 1 қ азан, 1987 жыл.

3-тақ ырып

Іс қ ағ аздарының тү рлері жә не оларды топтастыру.

Іс қ ағ аздарының тү рлері ө те кө п, олардың негізгі тү рлерін мақ саты мен мазмұ нына, жасалғ ан орнына, жасалу сатысына, қ ызметіне, формасына т.б. ерекшеліктеріне қ арап топтастыруғ а болады. Ұ йымдар мен мекемелердің іс жү ргізу барысында негізгі орын алатын қ ұ жаттарды жалпы мақ сатына қ арай ұ йымдық -ө кілеттік қ ұ жаттар деп алып, оларды іштей бірнеше топқ а топтауғ а болады. Сондай –ақ іс қ ағ аздары мазмұ ны мен қ ызметіне қ арай жеке адамғ а қ атысты жә не қ ызметтік іс қ ағ аздары деп екіге бө лінеді. Формасына қ арай типтік жә не трафареттік болып бө лінеді. Ал жасалу орнына қ арай мекеменің ішкі іс қ ағ аздары жә не сырттан келіп тү сетін іс қ ағ аздары болып бө лінеді. Шығ у, жасалу сатысына қ арай тү п нұ сқ алық жә не кө шірмелік болып бө лінеді. Алқ алық ұ йымдардың қ ұ жаттыр іс қ ағ аздарының бір тү рі ретінде қ аралады.

Енді осы топтардың ә р қ айсысына жеке-жеке тоқ талайық. Ұ йымдық -ө кілеттік қ ұ жаттар іштей ұ йымдық, ө кілеттік жә не анық тама-ақ параттық болып ү шке бө лінеді. Ұ йымдық қ ұ жаттарғ а мекеменің ұ йымдастырылуына, қ ұ рылуына қ атысты қ ұ жаттар, басқ ару аппараттық қ ұ рылымы, қ ұ рамы, штат кестесі, ішкі жү йе тә ртібі қ ұ рылымдық бө лімшелер жағ дайы, міндеттер, жарғ ы, ереже, нұ сқ ау т.б. қ ұ жаттар жатады. Мекеме мемлекеттік тіркеуге алынғ ан сә ттен бастап заң ды тұ лғ а болып саналады. Тіркеуге алынғ ан мағ лұ маттар заң ды тұ лғ аларды тіркейтін Мемлекеттік реестерге алынады. Ұ йымдық -қ ұ қ ық тық ә рекетіне қ арай мекеменің ұ йымдық қ ұ жаттарына–мекеме жарғ ысы; қ ұ рылтайшылар келісімі жә не жарғ ы; коммерциялық емес ұ йымдарда жалпы ережелер жатады.Мекеме жарғ ысы белгіленген тә ртіп бойынша бекітіледі. Жарғ ыда мекеменің іс-ә рекеті, негізгі бағ ыты, басқ а да бірлестіктер, жеке, заң ды тұ лғ алармен қ арым-қ атынасы, қ ұ қ ық тары мен міндеттері жазылады. Жарғ ы мекеменің ұ йымдық -қ ұ қ ық тығ ын, оның атын, мекен-жайын, басқ ару органын, бақ ылаушыларын, мекеменің қ айта қ ұ рылуын, ісін тоқ татуын реттейді, растайды. Қ ұ рылтайшылардың келісім-шарттары мекеменің кө здеген мақ сатын, принциптерін, басқ ару органының қ ұ рамы мен мү мкіндіктерін, келісім шарт уақ ытын белгілейді.

Жарғ ы негізінде мекеменің қ ұ рылымдық жү йесі мен жұ мысшылар саны анық талады. Штат кестесінде қ ызметтік атаулар мен ең бекақ ылар кө рсетіледі.Мекеменің бірнеше қ ұ рылымдық бө лімдері болғ ан жағ дайда қ ұ рылымдық бө лімшелердің қ ұ қ ық тық жағ дайын айқ ындайтын, жауапкершілік міндеттерін, қ ызметтерін белгілейтін бағ ыттағ ы Ереже жасалады. Жұ мысшылардың ең бегін ұ йымдастыру мекеме ә кімшілігінің міндеттеріне жатады жә не ол ішкі тә ртіп ережелерінен кө рініс табады. Мекеменің ө зіндік ә рекеті мен қ ызметтік бағ ыты негізінде бұ л қ ұ жат Ішкі тә ртіп ережелерінің типтік ү лгісін басшылық қ а ала отыра жасалады. Ішкі тә ртіп ережесінің мә тінін мекеме ә кімшілігі кә сіподақ қ ызметкерлерімен бірлесе отырып жазады, жә не ол ең бек ұ жымында ө ткізілетін жалпы мә жілісте талқ ыланады, соң ынан мекеме жетекшісі бекітеді.

Кейбір мекемелерде қ ызметкерлер қ ұ қ ығ ы жайында ережелер болады. Онда қ ызметкерлердің мекемемен жұ мыс барысындағ ы қ ұ қ ық тық қ арым-қ атынасын, мекеме жетекшісі мен қ ызметкердің қ ұ қ ық тық қ арым-қ атынастары жә не т.б. мә селелер жазылады. Қ ызметтік нұ сқ аулар мекеме қ ызметкерлерінің қ ұ қ ық тары мен міндеттерін айқ ындайды.

Ө кілеттік қ ұ жаттарғ а мекеменің қ ызметтік іс-ә рекеттеріне жә не қ ызметкерлеріне байланысты жазылатын бұ йрық тар мен нұ сқ аулар жатады. Мұ ндай қ ұ жаттарғ а мекеме, ұ йым, бірлестік жетекшісі қ ол қ ояды. Бұ йрық тарда ұ йымның ө ндірістік-шаруашылық жә не басқ а да бағ ыттағ ы мә селелері жазылады. Сондық тан оларды безендіруде, сақ тауда нақ тылы талаптар қ ойылады. Бұ йрық тар жобасын дайындауда реквизиттер қ ұ рамы толық болуы тиіс жә не оның безендірілуі мен оғ ан қ ол қ ойылуы белгіленген тә ртіп бойынша жү ргізіледі. Бұ йрық қ а қ ол қ ойылғ ан соң, ол тіркеуге алынады, тү пнұ сқ асы немесе оның кө шірмесі я ү зіндісі бұ йрық ты орындаушыларғ а беріледі жә не оларғ а бақ ылау жасалады. Ұ йымдық -ө кілеттік қ ұ жаттардың кө п кездесетін тү ріне анық тама-ақ параттық қ ұ жаттар жатады. Олар: хат, жеделхат, телефонхат, тү сініктеме, мә лімхат, акт, анық тама жә не т.б. қ ызметті хаттар. Бұ л қ ұ жаттардың барлығ ы ақ парат берудің мақ сатында жазылады жә не ұ йымдық басқ аруды қ андай да бір іс-ә рекетпен ұ штастырады, кейде белгілі бір оқ иғ аны, фактіні, іс-ә рекетті белгілейді, баяндайды. Хат, жеделхат, телефонхаттар арқ ылы мекемелер арасында ақ парат алмасуы болады, ұ сыныстар айтылып, алдын ала келісімдер жасалады, мекеме басқ а бірлестіктермен ресми байланыс жасайды.Іс қ ағ аздары мазмұ ны мен қ ызметіне қ арай жеке адамғ а қ атысты жә не қ ызметтік деп бө лінеді. Қ ызметтік іс қ ағ аздары мекеме немесе сол мекеменің жауапты адамының атынан, ал жеке іс қ ағ аздары жеке азаматтар атынан жазылады. Жеке адамғ а қ атысты іс қ ағ аздарына мыналар жатады: ө мірбаян, арыз, сенімхат, қ олхат, хат, тө лқ ұ жат, куә лік, білімі туралы куә лік т.б. Тө лқ ұ жат, куә лік, білімі туралы куә лік сияқ ты қ ұ жаттарды мекемелер азаматтардың ө з қ олына береді. Қ ызметтік іс қ ағ аздарына мекемелер мен ұ йымдардың іс жү ргізу барысында дайындайтын барлық қ ұ жаттарын жатқ ызуғ а болады.“Қ ұ жат” (Документ) – латын тілінде “куә лік”, “дә лелдеу тә сілі” деген мағ ына береді. Дағ дылы қ олданыста оның негізгі ү ш мағ ынасы бар:

1) қ андай да бір фактіні не бір нә рсеге деген қ ұ қ ық ты (мысалы, жол жү руге деген) растайтын іс қ ағ азы;

2) жеке басты ресми тү рде куә ландыратын қ ұ жат (тө лқ ұ жат);

3) бір нә рсе туралы жазбаша куә лік (мысалы, ескі грамоталар).

Кә сіпорынды басқ ару – мә ліметтерді қ абылдап алу жә не ө ң деу, шешім қ абылдап, оны орындау сияқ ты белгілі бір дә режедегі ақ параттық процесс болып табылады. Дұ рыс шешім қ абылдау ү шін толық жедел жә не ақ иқ ат мә ліметтер керек болады. Қ ұ жат ақ параттың осы талабына жауап беруі тиіс.

Кә сіпорынның не ұ йымның қ ұ жаттары белгілі бір мә дени-тарихи қ ұ ндылық қ а ие, мемлекеттік мұ рағ ат қ орының бө лігі болып табылады, сондық тан олар мемлекеттік мұ рағ аттарғ а тапсырылуы тиіс.

Қ ұ жаттарды топтастыру – оларды ұ қ састық тары мен айырмашылық тары бойынша бө лу болып табылады.

Белгілеу тә сіліне қ арай қ ұ жаттар жазба, графикалық, акустикалық (фото, кино, бейнеқ ұ жаттар) болып бө лінеді.

Мазмұ нына қ арай – ұ йымдық -ө кімдік, қ аржы-есеп, жабдық тау-ө ткізу қ ұ жаттары болып бө лінеді.

Атауына қ арай кө птеген тү рге (жанрғ а) бө лінеді: ережелер, бұ йрық тар, хаттамалар, жарғ ылар, арыздар, хаттар т.б.

Толтыру орнына қ арай қ ұ жаттар ішкі жә не сыртқ ы (кіріс жә не шығ ыс) болып бө лінеді.

Орындалу мерзімі бойынша қ ұ жаттар жедел жә не жедел емес (жай) болып бө лінеді.

Шығ у тегіне қ арай қ ұ жаттар қ ызметтік жә не ресми-жекелік (атаулы) болып бө лінеді.

Жариялылық дә режесіне қ арай қ ұ жаттар қ арапайым, кү нделікті қ ызметте қ олдану ү шін жә не қ ұ пия болып бө лінеді.

Заң дылық кү шіне қ арай шын жә не жалғ ан қ ұ жаттар болып бө лінеді.

Жасалу сатысына қ арай тү пнұ сқ а (бірінші данасы) жә не кө шірме қ ұ жаттар болып бө лінеді. Кө шірменің ө зі отпуск – шығ ыс қ ұ жатының толық кө шірмесі, выписка – қ ұ жаттың бір бө лігінің кө шірмесі жә не дубликат – қ ұ жаттың жоғ алғ анда берілетін екінші нұ сқ асы болып бө лінеді.

Мә тінге арналғ ан сө здік

қ ұ жат – документ

куә лік - свидетельство

дә лелдеу тә сілі – способ доказательство

деген мағ ына береді – означает

дағ дылы қ олданыста – обычном употреблении

негізгі ү ш мағ ынасы бар – имеет три основных значения

қ андай да бір факті – какой-нибудь факт

не бір нә рсеге деген қ ұ қ ық ты – или право на что-нибудь

растайтын – подтверждающая

іс қ ағ азы – деловая бумага

жеке басты ресми тү рде куә ландыратын - то, что официально удостоверяет

личность предъявителя

тө лқ ұ жат – паспорт

бір нә рсе туралы – о чем-нибудь

жазбаша куә лік – письменное свидетельство

ескі грамоталар – древние грамоты

кә сіпорынды басқ ару – управление предприятием

мә ліметтерді қ абылдап алу жә не ө ң деу – получение и обработка информации

шешім қ абылдап, оны орындау – принятие решения и его исполнение

белгілі бір дә режедегі – в значительной степени

ақ параттық процесс – информационный процесс

дұ рыс шешім қ абылдау ү шін – для выработки верного решения

толық – полная

жедел жә не ақ иқ ат мә ліметтер – оперативная и достоверная информация

керек болады – требуется

қ ұ жаттың сапасы – качество документа

кә сіпорынның не ұ йымның қ ұ жаттары – документы предприятия и организации

белгілі бір мә дени-тарихи қ ұ ндылық қ а ие – представляют определенную

культурно-историческую ценность

мемлекеттік мұ рағ ат қ оры – архивный фонд государства

бө лігі болып табылады – являются частью

мемлекеттік мұ рағ аттарғ а тапсырылуы тиіс – подлежат сдаче в государственные архивы

ұ қ састық тары мен айырмашылық тары бойынша – по признакам сходства и

различия

Ресми іс қ ағ аздары атаулары

анық тама – справка

шағ ым – жалоба

бұ йрық – приказ

жарғ ы – указ

жарлық –устав

заң –закон

ереже –положение

келісім – соглашение

шарт – договор

кепілхат – гарантийное письмо

қ олдаухат – ходатайство

қ олхат – расписка

мінездеме – характеристика

ө мірбаян - автобиография

ө тініш – заявление

сенімхат – доверенность

тү сіндірме хат – обьяснительная записка

хабарлама – сообщение

хаттама – протокол

шақ ырухат – пригласительное письмо

шешім – решение

ілеспехат – сопроводительное письмо

іскери хат – деловое письмо

іс парағ ы – личный лист

2-жаттығ у.Мә тін бойынша сұ рақ тарғ а жауап берің із.

1. Шығ у тегіне қ арай қ ұ жаттар қ алай болып бө лінеді?

2. Жариялылық дә режесіне қ арай қ ұ жаттар қ алай болып бө лінеді?

3. Заң дылық кү шіне қ арай қ ұ жаттар қ алай болып бө лінеді?

4. Жасалу сатысына қ арай қ ұ жаттар қ алай болып бө лінеді?

5. Кө шірме қ ұ жаттар іштей қ алай болып бө лінеді?

3-жаттығ у. Берілген сө йлемдердің қ ұ рамындағ ы сө здерді орын тә ртібіне қ арай дұ рыс орналастырың ыз.

Қ ұ жаттарда мемлекеттік белгіленеді қ ұ рылым. Іс жү ргізу қ ұ жаттары болып табылады істі белгілеудің тә сілі. Қ ұ жаттар арасындағ ы заң ды жә не жеке тұ лғ алар қ ызмет етеді қ атынастар ү шін. Заң ды кү ші бар ең бек тартыстарын шешуде мә ліметтер қ андай да бір фактінің қ ызмет етеді дә лелі ретінде.

4-жаттығ у. Орыс тіліне аударың ыз.

Қ ұ жаттарды топтастыру – оларды ұ қ састық тары мен айырмашылық тары бойынша бө лу болып табылады.

Белгілеу тә сіліне қ арай қ ұ жаттар жазба, графикалық, акустикалық (фото, кино, бейнеқ ұ жаттар) болып бө лінеді.

Мазмұ нына қ арай – ұ йымдық -ө кімдік, қ аржы-есеп, жабдық тау-ө ткізу қ ұ жаттары болып бө лінеді.

Атауына қ арай кө птеген тү рге (жанрғ а) бө лінеді: ережелер, бұ йрық тар, хаттамалар, жарғ ылар, арыздар, хаттар т.б.

Толтыру орнына қ арай қ ұ жаттар ішкі жә не сыртқ ы (кіріс жә не шығ ыс) болып бө лінеді.

Орындалу мерзімі бойынша қ ұ жаттар жедел жә не жедел емес (жай) болыпбө лінеді.

5-жаттығ у. Сө з формаларының тиістісін таң дап алып, жақ шаны ашың ыз

Басқ арудың қ ұ ралы ретінде қ ұ жаттар жоспарлауда, (қ аржыландырудың, қ аржыландыруда, қ аржыландырумен, қ аржыландырудан) несие беруде қ олданылады. (Қ ұ жаттардың, қ ұ жаттарда, қ ұ жаттары, қ ұ жаттарым) мемлекеттік қ ұ рылым белгіленеді. Қ ұ жаттардың қ ажетті жә не жеткілікті мө лшерде болуы нақ ты (жұ мыспен, жұ мысқ а, жұ мыстан, жұ мысын, жұ мысының) кө п уақ ыт бө луге мү мкіндік береді. Ұ йымды басқ арудағ ы жазба қ ұ жаттардың ү йлесімді (жү йелі, жү йесінің, жү йесі, жү йесін, жү йелерін) бірте-бірте қ алыптасады. Сақ талу (мерзімімен, мерзімінде, мерзіміне, мерзімін, мерзіммен) қ арай қ ұ жаттар 10 (жылмен, жылда, жылдан, жылының, жылғ а) жоғ ары тұ рақ ты мерзімге сақ талатын жә не 10 (жылмен, жылда, жылдан, жылының, жылғ а) дейін уақ ытша сақ талатын қ ұ жаттар болып бө лінеді.

4-тақ ырып. Электронды қ ұ жат айналымы.

Электрондық қ ұ жат дегеніміз ақ параты электрондық -цифрлық нысанда (формада) беріліп, электрондық цифрлық қ олтаң ба арқ ылы куә ландырылғ ан қ ұ жат. Электрондық қ ұ жат жеке файлдың бір немесе бірнеші бө лімдерінен, бү тін бір файлдан немесе жеке-жеке бірнеше файлдан тұ руы мү мкін. Мұ ның бә рінде де файлдардағ ы қ ұ жаттың тү пнұ сқ алық сипатын куә ландырып, тұ тастығ ына кепілдік беретін деректемелер ортақ болады. Электрондық қ ұ жат деректемелері электрондық -цифрлық нысанда да (электрондық -цифрлық қ олтаң ба, тү пнұ сқ аландырудың электрондық кодтары т.б.), қ ағ аз қ ұ жаттағ ы куә ландырылғ ан парақ тү рінде де болуы мү мкін.

Ақ параттық ресурс - қ ор жасаушының ақ параттық жү йесіндегі мә ні мен технологиялық белгілеріне сә йкес топталғ ан (басқ ару, ғ ылыми-техникалық, жеке қ ұ рам бойынша, мерзімді басылымдар, интернет-басылымдар т.б.) электрондық қ ұ жаттар кешені.Бағ дарламалық ортаның (ОЖ -операциялар жү йесі, МББЖ - мә ліметтер базасын басқ ару жү йесі, қ олданбалы бағ дарлама немесе оның қ осымшалары) ө зіндік сипаттары, мә ліметтер базасының немесе ақ парат жү йесінің ө зіндік қ ұ рылымы, олардағ ы техникалық қ ұ жаттаманың саны - ақ параттық ресурстың технологиялық белгілері болып табылады.

Электрондық қ ұ жаттарды сақ тау бірлігі - мұ рағ аттаесептік нө мірі бар дербес электрондық негіз.

Электрондық қ ұ жаттарды есепке алу бірлігі - мұ рағ атта есептік нө мірі бар дербес кө ріністі файлдық объект, реляциялық немесе ө зге де компьютерлік деректер (компьютерлік папка, компьютерлік файл, мә ліметтер базасының кестесі, электрондық кесте парағ ы).

Электрондық қ ұ жаттардың кө шірмеленуі - электрондық қ ұ жаттарды бір технолгиялық платформадан екіншісіне ауыстыру; кө шірмелеу процесінде компьютерлік файлдар форматы ө згереді, яғ ни қ айта форматталады. Кейде мә ліметтер қ ұ рылымы не формат ү лгісі ө згеріске тү седі (мә тіндік қ ұ жаттар кескіндемелік қ ұ жатқ а немесе керісінше ауысады).

Электрондық қ ұ жаттың қ олданысқ а арналғ ан данасы - бұ л қ ұ жат пайдалануды ұ йымдастыру кезінде сақ тау бірлігі берілген электрондық қ ұ жаттың бір данасы.

Электрондық қ ұ жаттың резервтегі данасы - қ ұ жаттың қ олданысқ а арналғ ан жаң а сақ тау бірлігіндегі данасын жасау ү шін немесе оны қ алпына келтіру ү шін ә зірленген данасы.

Сақ тық форматындағ ы электрондық қ ұ жат - бағ дарламалық тұ рғ ыдан тә уелсіз форматта немесе кең таралғ ан компьютерлік форматта сақ таулы электрондық қ ұ жат.

Тұ тыну форматындағ ы электрондық қ ұ жат - ағ ымдағ ы мұ рағ аттық ақ парат жү йесінің немесе оқ у залының, болмаса аулақ тағ ы тұ тынушының қ олдауында тұ рғ ан форматтағ ы электрондық қ ұ жат.

Мұ ны білуі қ ажет: Қ азақ стан Республикасының 2003 жылғ ы 7 қ аң тардағ ы № 370-II«Электрондық қ ұ жат жә не электрондық цифрлық қ олтаң ба туралы» Заң ының

1-бабынан:

Электрондық цифрлық қ олтаң ба - электрондық цифрлық қ олтаң ба қ ұ ралдарымен жасалғ ан жә не электрондық қ ұ жаттың дұ рыстығ ын, оның тиесілігін жә не мазмұ нының ө згермейтіндігін растайтын электрондық цифрлық нышандар терімі.

Электрондық қ ұ жат - ө зіндегі ақ парат электрондық - цифрлық нысанда табыс етілген жә не электрондық цифрлық қ олтаң ба арқ ылы куә ландырылғ ан қ ұ жат.

Электрондық қ ұ жат айналымы жү йесі - қ атысушылары арасындағ ы қ атынастар осы Заң мен жә не Қ азақ стан Республикасының ө зге де нормативтік қ ұ қ ық тық актілерімен реттелетін электрондық қ ұ жат алмасу жү йесі.

· Электрондық қ ұ жат;

· Электрондық қ ұ жат айналымының принциптері Электрондық қ ұ жат айналымы:

· ЭҚ АЖ ұ йымдастыру тә ртібі;

· Электронды қ ұ жат екі бө лімнен қ ұ ралады;

· Қ ұ жаттың мазмұ нды бө лiгi;

· Электрондық қ ұ жатты қ ұ растыру;

· ЭҚ АЖ-дегi электрондық қ ұ жатты бастапқ ы ө ң деу мыналарды қ амтиды;

· ЭҚ Ж-нің ақ параттық қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету;

— ЭҚ Ж пайдаланушылардың қ ұ қ ық тары мен міндеттері;

— Электрондық қ ұ жат айналымына қ ойылатын талаптар;

— Мемлекеттiк органдардағ ы электрондық қ ұ жат айналымының тә ртiбi;