Билет №1. 1.Ежелгі Египет тарихының негізгі кезеңдері, оның жалпы сипаттамасы

1.Ежелгі Египет тарихының негізгі кезең дері, оның жалпы сипаттамасы. Ежелгі Египет мә дениеті. Ежелгі Египет тарихы бірнеше кезең дерге бө лінеді. Атап айтар болсақ, ерте (б.э.д. ХХХ-ХХҮ ІІІғ.ғ.), ежелгі (б.э.д.ХХҮ ІІІ-ХХІІІғ.ғ.), орта (б.э.д. ХХІ –ХҮ ІІІ ғ.ғ., яғ ни б.э.д. 2050-1700ж.ж), жаң а жә не кейінгі (Ливия-Саис) патшалық (б.э.д. 1580-1085ж.ж) кезең дердегі Египет. Египет мә дениеті — сан-салалы мә дениет. Солардың бірі — біздің заманымызғ а келіп жеткен Египеттің ең кө не жазу текстері. Олар — қ ұ дайларғ а қ ұ лшылық ету мен шаруашылық ты жү ргізуге байланысты жазбалар. Біздің заманымаздан бұ рынғ ы екі мың ыншы жылдық қ а жататын ең кө не ә деби мұ ралардың кейбіреулері сақ талып қ алғ ан, бірақ ғ алымдардың пікірінше, бұ лардан да кө не ә деби мұ ралар болғ андығ ы ақ иқ ат. Ө кінішке орай, олар біздің заманымызғ а дейін келіп жетпеген. Египеттің кө ркем ә дебиетінің тү рлі жанрлары болғ ан. Олар: патшалар мен ұ лы даналардың ө з балаларына арналғ ан нақ ыл сө здері, тү рлі тақ ырыптарды қ амтитын ә ң гімелер жә не тағ ы басқ алары Кө не Египет ә дебиетінің тамаша туындыларының бірі — «Ө мірден тұ ң ілген адамның ө з жанымен сұ хбаты» деп аталады. Ө мірден қ атты тұ ң ілген бұ л адам ө лімге бет бұ рады. Бірақ оның жаны бұ л ә рекетке барынша қ арсылық жасап, бұ л ө мірдің қ ызығ ы мен рахатын кө руге кең ес беріп, оны ө лімнен сақ тандырады Иероглиф — кө не Мысыр мә дениетінің ажырамас бө лігі болып табылады, ө йткені бұ л ө лкеде салынғ ан қ ай ғ имаратты алсаң да, олар иероглифтерге бай болып келеді. Кейіннен, кө не мысырлық иероглифтік жазу буындық жү йеге кө шті (қ ытайлық тар болса мұ ндай ө згерістерге ұ шырамай ө з жазба дө стү рлерін сақ тап қ алғ ан).

2.Жаң а дә уір қ арсаң ындағ ы Азия жә не Африка халық тарының қ оғ амдық қ ұ рылысы мен саяси картасы. Шығ ыс Азия елдерінің ішіндегі ірі мемлекет тері Қ ытай. XIV ортасынан XVII ғ. Дейін Мин династиясы басқ арды.

Қ ытай басқ а елдермен экономикалық жә не саяси байланыстары болғ анымен, ірі феодалдық жә не Таяу Шығ ыс елдерімен, Индиямен арада байланыс нашар болды. Қ ытай билеушілері басқ а халық тарды ө зінің вассалдары деп есептеді. XVII ғ.ортасында Қ ытай Манчжуриялардың Цин династиясының қ ол астына қ арады. Қ ытай солтү стік батысында Монғ ол хандығ ымен шектесіп, Батысқ а қ арай Хангай тауларының Енисей, Ертіске қ арай, ойрат Монғ олдардың хандығ ы орналасты.

Феодалдық бытыраң қ ылық Монғ олияны манчжуриялардан басып алумен аяқ талды.

1636 жылы Оң ғ тү стік Монғ олия, кейін Ішкі Монғ олия деп аталды. XVII ғ.ортасында манчжуриялық тар Солтү стік Монғ олияны бағ ындырды. XVIIғ.соң ында ө зінің тә уелсіздігін Ойрат хандығ ы ғ ана сақ тап қ алды.

Ірі феодалдық мемлекеттің бірі Шығ ыс Азиядағ ы Корея. Ол XVI ғ. Жапон феодалдарының соқ қ ысын кө рсе, 1637 маньчжурлар Кореяның басшыларын вассалдық бағ ыныштылық та болуғ а шарт қ ояды. Алайда, Корея ө з сувкринетін сақ тап қ алды.

Ежелден Қ ытай феодалдары Ветьнамды бағ ындыруды кө здеді. XVIIIғ. Вьетнам халқ ы басқ ыншылардан қ ұ тылу ү шін 20 рет ірі соғ ыстарды басынан кешірді. XVғ. Басында Мин императоры Вьетнамды бағ ындырғ ысы келгенімен Ле Лоем бастағ ан халық кө терілісі жең іске жетіп, ол Ле династиясының негізін қ алады.

Вьетнам Ле кезінде Ү ндіқ ытай тү бегіндегі ең ірі мемлекетке айналды. Ертеден ақ батыс кө ршілері – Камбоджа, Лаос елдерімен тығ ыз, мә дени, саяси экономикалық байланыста болды.

Оң тү стік Азияның ірі елдерінің бірі Ұ лы Моғ ол империясы. XVII ғ. Ортасында Моғ ол империяны, Солтү стік, Орталық Индияны, Орта Азияны бағ ындыруды кө здеді.

Гималай тауларының оң тү стігінде Непал жә не Бутон мемлекеттері орналасты. Моғ олдардың Шығ ыс территориясы Ассам, Ава, Пегу, Бирма мемлекеттерімен шектесті. Арабия, Сирия, Ливан, Палестина, Иран, Ирак, Хиджаз тү дегінің быраз бө лігі Тү рік Осман империясына бағ ынышты болды. XVIIғ. Ортасында араб тайпалары Арабия тү бегінің шығ ыс бө лігінде Оман иманатын қ ұ рды.

Бирманың оң тү стік шығ ыс бө лігінде т ай мемлекеті (қ азіргі Тайланд) Сиам орнық ты. Жаң а заманның алғ ашқ ы кезең інде Сиам астанасы Аютия, кө рші елдермен жиі соғ ыста болды. 1767 жылы Аютия екі жылдық соғ ыстан кейін бирмалық тар ө ртеп, кейінірек Сиан қ алыпқ а келтіріліп, астанасы Бангкок қ аласына орналасты.

Оң тү стік Шығ ыс Азия мен Қ иыр Шығ ыстағ ы ү ш ьірі арал мемлекеттер: Индонезия, Филиппин, Жапония ерекшелене бастады. Жапония XVIIғ. Ортасында Азияның дам ығ ан мемлекеттерінің у бірі болды.

Орта Шығ ыстың бір бө лігі сефевидтер қ ұ рамына енді. Аббас I Шах тұ сында(1587-1629) сефевидтер Иран, Ауғ анстанның батыс аудандарын, Тү ркмения, Закавьказе, Ирактың быраз бө лігін ө зіне қ аратты. Бұ л империяның қ ұ рамына енген елдердің ә леуметтік экономикалық, иә дени даму дең гейі жағ ынан бір бірінен ерекшеленді.

Сефевидтер империясы берік, тұ рақ ты болғ ан жоқ, XVIIғ. II жартысында Иран ө зінің ткү шінен айырыла бастады.

Сефевидтердің батыс бө лігінде Кіші Азия мен Араб елдері Тү рік Осман империясынанқ ұ рамына енді. Осман империясының тарриториясы Азия, Африка, Европада орналасты. Сефевидтер мен османдардың арасында Ирак пен араб елдері ү шін кү рес жү ріп, Сирия, Ливан, Палестина, Ирак, Хиджаз, Именді тү ріктер иеленді.

3. Солтү стік Африканың быраз бө лігі Осман империясының қ ұ рамына енді. XVI ғ. Египетті тү ріктер жаулап алғ ан еді. Осы кезде мамлюктердің ә скери феодалдық тобының ү стемдігі артты. Т.рік басқ ыншылығ ынан кейін елді Осман сұ лтан патшасы басқ арды. XVIII ғ. Соң ында мамлюктар ө здерінің саяси билігін бекітті.

Орта ғ асырларда араб географтары Солтү стік Араб елдерін біріктіре бастады. Ливия, Алжир, Тунис, Марокко мемлекеттері кейін Магриб деген жалпы атауғ а ие болды. Негізгі тұ рғ ындары Магрибтер деп аталса, халқ ы берберлерден тұ рды.Кейін Египет, Ливия, Алжир тү рік империясының қ ұ рамына енді.

XV-XVIғ. Африканың солтү стік бвтысындағ ы Марокко Португалия мен Испанияның отарлық нысанына айналды.

Ал XVIғ. Марокконы Осман империясы жаулап алғ ысы келді. Мароккондық тардың қ арсылығ ы нә тижесінде ол мү мкін болмады. XVIIIғ. Марокко европа басқ ыншыларынан да қ ұ тыла бастады.

XVғ. Кө пестер, қ ұ лмен сауда жасаушылар Марокконың оң тү стігінің Мавритания, Батыс Сахарағ а ішкерілей енгенімен, оны толық жаулап ала алмады. XVIIғ. Самали Оманның ық палында болды. Эфиопия бө лек бө лек феодалдық иеліктерге бө лініп кетті. Қ азіргі судан территориясында Араб тү бегінен арабтар б.э, д қ оныстана бастағ ан еді. Солтү стік бө лігіндегі халық тар ислам дінін қ абылдап, араб тілінде сө йледі. Оң тү стік нилот тайпалары орналасты, Суданның халқ ының ә леуметтік экономикалық дамуы біркелкі болғ ан жоқ.

XVII ғ. Судан территориясында бірнеше сұ лтандар пайда болды. Дорфур астанасы Эль Файр, Нілдің батысында Сеннар. Ол Ақ Ніл мен Кө к Нілдің арасында орналасты. Ондағ ы тұ рғ ындардың саны 100 мың.

Қ азіргі Суданның батыс бө лігінде Чад республикасы, Оң тү стік Африка республикасы, Камерун орналасып, солтү стік шығ ысында Нигерияда хаус, фумбе, канури халық тары мекен етті. Канурилер XVII ғ. Чад кө ліне таяу жерде Горну мемлекетін қ ұ рды.

Ол феодалдық мемлекет Хаус Кано, Даура қ ала мемлекеттер негізінде қ ұ ралды. Сенгал мен Нигердің жоғ арғ ы бө лігінде Гана мемлекеті пайда болып, XI ғ. Ислам дінін қ абылдады. Қ азіргі Нигерия территориясында Сангаи мемлекеті пайда болып, XV-XVIғ. Батыс Африканы ө зіне қ аратты. Онда ғ ылым, архитектура кең дамыды. Нигер бойындағ ы Тамбукт қ аласы мұ сылман мә дениетінің даму орталығ ына айналды. XVIғ. Мароккондық тар шабуыл жасайды. Гвинея шығ анағ ында Йоруба халқ ы негізінде Дагомея, Ойо, Ашанту мемлекеттері орналасты.

Индонезияның Голандия отарына айналуы.

1.Голандиялық тардың жаулап алу қ арсаң ындағ ы Индонезия

2. Голландияның отарлау саясаты

3.Матрамдағ ы халық кө терілістері жә не Голландия компаниясының қ ұ рылуы.

1.Индонезия архипелагы ірілі ұ сақ 1000 нан аса аралдардан тұ рады. XVII ғ.3млн. тұ рғ ындары бар. Халық тары мен тайпалары ә р тілде сө йлеп, ә леуметтік экономикалыұ дамудың ә р тү рлі дең дейінде дамыды. Саматура, Климантан (Борнео), Сулавеси т.б. аралдарында алғ ашқ ы қ ауымдық қ ұ рылыс ыдырап, таптық қ оғ ам пайда болды. Ява т.б. аралдарында феодалдық қ атынастар дамыды. Маджапахит XVIң, мемлекеті ыдырап, Португалияның басұ ыншылары келгенде, тә уелсіз мұ сылман мемлекеттері пайда болды.

Ява халқ ының мә дениеті жоғ ары дең гейде дамыды. Осы кезең ге дейін будда жә не индус храмдары сақ талғ ан, архитектуралық ө нерінде Индонезия халқ ының салт дә ндегінің ең кө рнектісі. XV ғ. Маджапихит империясы негізіндегі қ ұ рылыстар қ алалардың гү лденгенін кө рсетеді. Бағ алы металдар мен піл сү йегінен жасалғ ан ө рнектер, бағ алы маталардан жасалуымен ерекшеленеді. Бұ л Индонезия қ олө нершілерінің жоғ ары жетістіктерін кө рсетеді. Кө лең келердің вайанг қ уыршақ тар театры пайда болды. Оның мазмұ ны индустардың «Рамаяна» эпосымен сә йкес келеді. Жә не ол Индонезиялық тардың аң ыз ә ң гімелеріне де арқ ау болады. Би, музыка ө нер дамыды. Гамелонг қ ұ ралдарымен оркестрлер қ ұ рды

Ява тілі (кави) дамыды, кейінірек оны арнайы ә деп пен діни, салт дә стү рдің санскрит тілі ығ ыстырылды. Исламның енуі, европалық тардың Индонезщияғ а келуімен тығ ыз байланысты. Европалық тарды аралдардың қ ызық тырғ аны брыш, мускат, қ алампыр т.б. хош иістілер. Тидоре жә не Тернате сұ лтанаттары осы бағ алы ө німнің негізгі иелеріне айналды. Сондық тан шетелдіктер ең алдымен осы екі сұ лтанатты жаулап алуң а тырысты.

XVIIғ. ортасында Индонезиядағ ы ең ірі мемлекет Матарам ол Орталық Шығ ыс Яваны біріктірді. Мемлекеттің орталығ ы халық тығ ыз ораналасқ ан аймақ болды. Сұ лтан жоғ ары билеуші лауазымын атқ арды. Қ ауым мү шелеріне жерге салық тө леп отырдыү Ислам діні кеінен тарады. Бали аралдарында индуизм сақ талды. Бантам (Бат. Ява) ірі сауда орталығ ына айналды. Голандиялық тар Джакартаны қ аратып алып, оны Батавия деп атады. Аче, Гава мемлекеттерң де дамыды. 1652 жылы Голландиялық тар Матараманы бағ ындырды, 1667 жылы Бонгай контрактісіне сә йкес Гава мен Толл голландиялық тарғ а қ арады.

1.1674 жылы Мадур князі Трунуджайя бастағ ан кө теріліс басталды. Оның мақ саты шетелдіктерді қ уу, жә не Маджапахит мемлекетін қ алпына келтіру. Акманпкрут I-II 1678жылы кө теріліс бастады. Бірақ кө терілістер сә тсіздікпен аяқ таллды. Бантам сұ лтаны 1684жылы, 1683ж. Тернатені қ олына қ аратты. Суматрада Ибн Искандер 1719 ж. жең еді.

XVIIIғ. Басында Англиямен соғ ыста Голландия жең іліске ұ шырады. Сулавеси, Калиманта, Сумантра аралдарында ағ ылшындардың факторийлері пайда болды.стү ріне Ү нді халқ ының ық палы зор болды. Боробудура скульптурасы дү ние жү зіндегі будда храмдарының іші

3.Тарихты оқ ыту ә дістемесі пә нінің мақ саты, міндеттері мен негізгі факторлары.- Оқ ушылардың ежелгі дә уірден бү гінге дейінгі дамуының тарихи жолын, оның ә леуметтік, рухани-адамгершілік тә жірибесін айшық тайтын жү йелі білім алуы;

-Оқ ушыларда тарихты оқ ып-ү йренудің кө п ө лшемділігін жә не тарихи процестің дамуының баламасы екендігі туралы тү сінік қ алыптастыру;

-Гуманизм мен адам қ ұ қ ық тарын қ ұ рметтеудің озық дә стү рлерін мең герген қ ұ нды бағ дарланғ ан жеке тұ лғ аны тә рбиелеу;

-Оқ ушылардың тарихи білімді шығ армашылық пен қ олдану, тарихи деректермен жұ мыс істеу, тарихи оқ иғ алармен қ ұ былыстарды салыстырмалы талдау негізінде ой елегінен ө ткізе білу дағ дыларын қ алыптастыру;

-Отаны мен халқ ы алдындағ ы жауапкершілігін сезінетін жас ұ рпақ тың азаматтық ұ станымын қ алыптастыру;

-Тарихи білім негізінде оқ иғ алар мен ө мірлік қ ұ былыстарды ой елегінен ө ткізе алу қ ажеттілігін дамыту;

-Отансү йгіштік, тарихи тә жірибе негізінде оқ ушылардың рухани қ ұ ндылық бағ ыттары мен кө зқ арасын қ алыптастыру;

-Халық тардың тарихы мен мә дениетіне қ ызығ ушылық пен қ ұ рметін дамыту.Ұ лттық жә не жалпы адамзаттық қ ұ ндылық тарды қ ұ рметтейтін табиғ аттың, мә дениеттің жә не қ оршағ ан ортаның байланыстарын қ орғ ау қ ажеттілігін сезіне білетін, отансү йгіш азамат тә рбиелеу.

Оқ ушыларды қ оғ ам мен адамзаттың ежелгісімен жә не бү гінгісімен таныстырып, оларды ө ткен бабаларының ә леуметтік, адамгершілік тә лім – тә рбиесін ұ ғ ынуғ а бейімдеу;

Қ азіргі қ оғ амғ а кіріккен жә не оны жетілдіруге ұ мтылатын тұ лғ а қ алыптастыру;

Тұ лғ аны ұ лттық жә не ә лемдік мә дениетіне кіріктіруге бейімдеу;

Ә ртү рлі кө зқ арастар жү йесін есепке ала отырып, оқ ушылардың пікірлері мен кө зқ арастарын еркін талдау қ ұ қ ығ ын қ амтамасыз ету;

Тарихи білімдері мен ә дістерді қ олданып, қ оғ амдық ойдағ ы жаң а мағ лұ маттарды ө з позициясы тұ рғ ысынан сын кө збен бағ алап, таң дай алу дағ дысын қ алыптастыру.

Тарихты оқ ытудың негізгі факторлары оқ у процесінде кешенді тү рде іске асады. Жү йе дегеніміз - ө зара ә рекеттесіп, тығ ыз байланыста болып, белгілі біртұ тастылық бірлік қ ұ райтын бө ліктердің жиынтығ ы. Оқ у факторларының ішкі тұ тастық қ асиеті оқ ыту процесінде дұ рыс ық пал жасап, оның сапасының жақ саруына жол ашады.