Бастапқы химиялық ұғымдар» тақырыбын методикалық талдау, тарауды оқыту әдістемесі.

Билет

1. Химияны оқ ыту ә дістемесі пә ні жә не оның ғ ылыми негізі. Химияны оқ ыту ә дістемесінің міндеттері, басқ а ғ ылымдармен байланысы. Химияны оқ ыту ә дістемесінде қ олданылатын зерттеу ә дістері. Химияны оқ ытудың зерттеу ә дістері жә не оның басқ а ғ ылымдармен байланысы. Химияны оқ ытудың ә дістерін зерттеуді тө рт мә селеге топтастыруғ а болады: Химия не ү шін оқ ытылады? Химияда нені оқ ытады? Химияны қ алай оқ ытады? Химияны оқ ытудың нә тижесін қ андай? Бұ л мә селелерді шешу ү шін химияны оқ ыту методикасы педагогикалық зерттеулерде кең інен қ олданылатын мына ә дістерді пайдаланады: бақ ылау, жорамал жасау, педагогикалық эксперимент, оқ у-тә рбие қ ұ жаттарын, оқ ушылардың жазбаша, графикалық, техникалық жә не т.б. жұ мыстарын талдау, мұ ғ аліммен жә не оқ ушымен ә ң гімелесу, анкета алу жә не т.б.Бақ ылау нә тижелі болу ү шін оның мақ саты мен жоспары айқ ын, тіркеу тә сілі дә л де ақ иқ ат, жү йелі жә не ұ зақ мерзімді болуы керек.Бақ ылаудан алынғ ан мә ліметтерге сү йеніп, ғ ылыми жорамалдар жасалады. Оның дұ рыстығ ын тексеру ү шін қ осымша бақ ылаулар жү огізіледі немесе педагогикалық эксперимент қ ойылады. Эксперимент кезінде қ ұ былыс бақ ылаудағ ыдай емес, зерттеушінің жорамалына сә йкес алдын ала жоспарланып, ө згертілген жағ дайда жү зеге асады. Зерттеудің мә селесі мен мақ саттарына қ арай енгізілетін ө згерістер де алуан тү рлі болуы мү мкін.Химияны оқ ыту методикасы зерттеу объектісі жә не ә дістері жө нінен, ең алдымен, дидактикамен байланысты. Ө зінің ең негізгі міндеті – химия пә нінен білім берудің мазмұ нын анық тағ анда химия ғ ылымының қ ол жеткен жетістіктеріне дидактикалық талдау жә не іріктеу жасайды. Химияның ғ асырлар бойы жинағ ан білім қ азынасынан оқ ушылардың жасына жә не ө ткендегі дайындығ ына сай келетін материалдарды таң дап алады.Химияны оқ ыту методикасы – жасө спірімдерге жан-жақ ты тә рбие беру ү шін тә рбие теориясының қ ағ идаларына сү йенеді. Химиядан білім берудегі оқ у-танымдық міндеттер. Оқ ыту мен тә рбиелеу – бір-біріне байланысты екі ү рдіс. Химияны оқ ыту ү рдісінде оқ ушылардың жеке басының қ ызметін дамытуғ а ерекше кө ң іл бө лінеді. Оны оқ у – танымдық бірінші міндет деп санауғ а болады. Оқ у – танымдық қ ызмет аса маң ызды химиялық ә рекеттерді мең геруді кө здейді. Мә селен, химиялық сынақ – тә жірибелерді орындай білу, заттарды талдауды, синтездеуді мең геру, химиялық ә ртү рлі сарамандық іскерліктерді, дағ дыларды игеру жатады.Оқ у – танымдық екінші міндет интеллектуалды жә не сарамандық іскерлік. Химияны оқ ыту кезінде оқ ушылардың репродуктивті жә не продуктивті танымдық ә рекеттерінің дамуы маң ызды рө л атқ арады. Оқ ушылардың танымдық қ ызметі проблемалық оқ у кезінде аса нә тижелі дамиды. Осы кезде оқ ушылар проблемалық ахуалғ а белсене араласып, ө з беттерінше жұ мыс істейді.Оқ у – танымдық қ ызметті дамытудың ү шінші міндеті – оқ ыту қ ұ ралдары мен оқ ыту ә дістерін жұ мылдыру.Оқ у – танымдық қ ызметті дамытудың тө ртінші міндеті, оқ ушылардың дербестік жә не шығ армашылық қ абілеттерін кү шейту.

2) Элементтердің табиғ и топтары тү сінік. Д.И.Менделеев жасағ ан химиялық элементтердің периодтық жү йесі. Топ жә не период туралы ұ ғ ымның қ алыптасуы. Д.И. Менделеев ашқ ан периодтық заң – табиғ ат дамуының жалпы заң дарының бірі. Ол химиялық элементтер жә не олардың қ осылыстары туралы білімді бір жү йеге тү сіруге, тү сіндіруге жә не батыл болжамдар жасауғ а мү мкіндік берді. Атомның қ ұ рылысын анық тауғ а, жаң а элементерді ашуғ а жә не синтездеуге жол-жоба кө рсетті. Периодтық заң ның негізінде атомдық физика, геохимия жә не басқ а да жаратылыстану ғ ылымы жедел дамыды.Элементтер арасындағ ы ө зара байланыстың, жү йе мен жекенің арасындағ ы байланыстың мә ні ашылады. Жү йеден тыс элемент бола алмайды, жү йе белгілі элементтерді толық қ амтиды. Д.Ид Менделеев жасағ ан периодтық система Л.Мейер жасағ ан жү йеден барлық элементтерді қ амтуы, ашылмағ ан элементтерге орын қ алдыруы бойынша ерекшеленеді. Периодтық жү йеден химиялық элементтер атомдарының біртіндеп кү рделіленуі, санның сапағ а ауысуы айқ ын кө рінеді. Реттік нө мір бірге артқ анда атомның заряды, электрон саны артады, соғ ан орай химиялық сапасы ө згереді. Біртіндеп металдық қ асиет жойылып, бейметалдық қ асиет кү шейеді, содан соң оның орнын бейтарап қ асиеті бар элементтер алады. Біріншісі бойынша периодтық заң дылық ты тү сіну ү шін оқ ушылардың деректі материалдардан едә уір ү лкен ә зірлігі болуы тиіс. Осы кө зқ арасқ а сә йкес периодтық заң – 9- класта галогендер, оттекке ұ қ сас элементтер жә не сілтілік металдар ө тілгеннен кейін оқ ылды.Екінші пікірді қ олдаушылар периодтық заң мен жү йені ертерек ө тіп, химиялық элементтерді солардың негізінде оқ ып ү йрену тиімді деп есептеді. Осы пікірге сә йкес бұ л тақ ырып 8- класта оқ ылады. 3)Химияны оқ ытудағ ы кө рнекілік. Кө рнекілік тү рлері жә не оларды жіктеу. Ә л-Фараби " Оқ ытудың негізгі ә дісі - кө рнекілік" деп, оның мақ саттарын, тә сілдерін (тү сіндіру, ә серлендіру, есте қ алдыру) ұ сынады. Оқ у материалын мең геру кө п жағ дайда оқ ыту процесінде қ олданылатын кө рнекі қ ұ ралдарғ а жә не техникалық қ ұ ралдарғ а байланысты.Кө рнекілік ә дісі оқ ытудың сө здік жә не тә жірибелік ә дістерімен ө зара байланыста қ олданылады жә не қ ұ былыстармен, объектілермен оқ ушыларды таныстырранда олардың сезім мү шелеріне ә сер етіп, алуан тү рлі сурет, кө шірме, сызба арқ ылы қ ұ былыс, процесс, объектілердің символдық бейнелерін немесе оларды табиғ и кү йінде қ абылдайды. Қ азіргі мектепте осы мақ сатпен экрандық жә не техникалық қ ұ ралдар кең қ олданылады. Кө рнекілік ә дістерін шартты тү рде екі ү лкен топқ а бө луге болады: иллюстрация жә не демонстрация.Иллюстрация ә дісі арқ ылы оқ ушыларғ а иллюстрациялық қ ұ ралдар – атап айтсақ: плакат, кесте, картина, карта, тақ тадағ ы суреттер, ү лгілер кө рсетіледі.Демонстрацияның (кө рсету) оқ ыту ә дісі ретіндегі ерекшеліктері Демонстрация ә дісі арқ ылы заттар мен қ ұ былыстар тә жірибе жасау арқ ылы немесе техникалық қ ұ ралдардан, кино-фильмдерден, диафильмдерден кө рсетіледі.Оқ у процесіне жаң а техникалық қ ұ ралдарды енгізу (теледидар, видеомагнитофондар) оқ ытудың кө рнекілік ә дісінің мү мкіндіктерін кең ейтеді. Қ азіргі уақ ытта кө рнекі қ ұ ралдың жаң а тү рі – жеке тұ лғ алар қ олданатын компьютерлерге ерекше кө ң іл бө лініп, мектептерде электронды-есептегіш техникасы кабинеттерін қ ұ ру міндеті шешілуде, оқ у процесіне белгілі бір жағ даяттарды жә не процестерді ү лгілеуге мү мкіндік беретін компьютерлерді енгізу міндеті де қ олғ а алынуда. Олар оқ ушыларғ а бұ рын оқ улық мә тінінен мең герілген кө птеген процестерді қ озғ алыста, кө рнекі тү рде кө руге мү мкіндік береді. Компьютерлер, кө рнекілік ә дістерінің оқ ыту процесіндегі мү мкіндіктерін елеулі тү рде кең ейтеді.Оқ ытудың кө рнекілік ә дісінің шарттарды:

• кө рнекіліктің оқ ушылардың жасына сә йкестігі;

• кө рнекілікті сабаө тың керек сә тінде қ олдану;

• демонстрацияланғ ан затты барлық оқ ушылардың кө руі;

• иллюстрацияның ең бастысын, мә ндісін нақ ты бө лу;

• қ ұ былыстарды демонстрациялау кезінде берілетін тү сініктерді мұ қ ият ойластыру;

• демонстрацияланатын кө рнекіліктің оқ у материалы мазмұ нымен сә йкес келуі;

• кө рнекі қ ұ рал мен демонстрациялық қ ондырғ ылардан керекті мә ліметтерді табуғ а оқ ушыларды ң атыстыру.
Оқ ытудың тә жірибелік ә дістері арқ ылы оқ ушылар тә жірибелік қ ызметпен айналысып, тә жірибелік іскерліктері мен дағ дыларын қ алыптастырады. Тә жірибелік ә дістер: жаттығ улар, зертханалық жә не практикалық жұ мыстар.
Жаттығ у кө мегімен ақ ыл-ой жә не тә жірибелік іс-ә рекет мең геріледі. Ол барлық пә ндерді оқ уда, оқ у процесінің тү рлі кезең дерінде қ олданылады. Оның сипатыжә не ә дістемесі оқ у пә нінің ерекшелігіне, нақ ты оқ у материалына, оқ ушылардың жасына байланысты. Жаттығ у сипатына қ арай ауызша, жазбаша, графикалық жә не оқ у-ең бек деп бө лінеді.Оқ ушылардың ө з бетімен жұ мыс істей білу дең гейіне қ арай жаттығ улар бірнеше тү рге бө лінеді:

• белгілі білімдерді еске тү сіріп, оны бекіту мақ сатындағ ы жаттығ улар;

• білімді жаң а жағ дайда қ олданып жаттығ у.

Билет

1.Химияны оқ ыту ә дістемесінің пайда болуы жә не даму туралы қ ысқ аша деректер.Қ азақ станда химияны оқ ыту методикасы ғ ылымының дамуы. Жастарғ а химиялық білім беру туралы кө зқ арас химия ғ ылымының даму кезең деріне сә йкес қ алыптасты. Орыстың атақ ты ғ алымдары химия ғ ылымының дамуына зор ү лес қ осумен бірге, жасө спірімдерге химиялық білім беру ісімен тікелей айналысты, кө птеген қ ұ нды ә дістемелік пікірлер айтты.М.В. Ломаносов (1711-1765) химияның қ оғ амдағ ы маң ызын жә не пайдасын насихаттады, жастарғ а химиялық білім беруді ұ йымдастыру мә селелерін шешуге белсене араласты. Ол тұ ң ғ ыш химия зерттханасын ұ йымдастырып, химияны ү йренудегі эксперименттің мә нін жоғ ары бағ алады, физикалық химияның орыс тіліндегі оқ улығ ын жазды.Д.И: Менделеев (1834-1907) жастарғ а химиялық білім берудің қ ажеттігін, мақ саттарын, мазмұ нын, сипатын талдағ ан ең бектер мен оқ улық тар жазды, химияның ө неркә сіпте жә не ауыл шаруашылығ ында қ олданылуын кө рсету арқ ылы оқ ушыларды ең бекке, практикалық іске ә зірлеу, химияның мазмұ нына деректі жә не теориялық материалдарды енгізу, химиялық экспериментті кең інен пайдалану туралы пікірлер айтты. А.М. Бутлеров (1828-1886) ғ ылымдағ ы жә не оқ ыту ә рекетіндегі теориялық білімнің алатын орнын негіздеп тү сіндірді, ө те жақ сы химия оқ улық тарын жазды.М.В. Ломаносов негізін қ алағ ан атом-молекулалық ілім мен массаның сақ талу заң ы, Д.И. Менделеев ашқ ан периодтық заң жә не периодтық жү йе, А.М. Бутлеровтың органикалық заттардың қ ұ рылыс теориясы орта мектептегі химия курсының теориялық негізін қ ұ райды.Химияны оқ ыту ә дістемесі орта мектепке тұ рақ ты оқ у пә ні болып енгеннен кейін ғ ана ғ ылым ретінде қ алыптасты. Бірте-бірте химияны оқ ыту ә дістемесі жалпы білім беретін орта мектептгегі химия пә нін оқ ыту мә селелерін жан-жақ ты зерттейтін кө п салалы ғ ылымғ а айналды.1940 жылдардан бастап Қ азақ станда химияны оқ ыту ә дістемесін жасау жә не жетілдіру ісі қ олғ а алынды. Ә дістемені зерттеу жұ мыстары 50-жылдарды Қ азақ тың Абай атындағ ы педагогика институтының химия кафедрасы, республикалық Педагогика ғ ылымдары ғ ылыми-зерттеу институты жағ ынан аспирантура ұ йымдастырылғ аннан кейін жандана тү сті.

Қ азақ станда химияны оқ ыту методикасы бойынша жү ргізілген зерттеу жұ мыстарының негізгі бағ ыты – орта мектеп химиясының ө зге пә ндермен жә не ө ндіріспен байланысын ғ ылыми жағ ынан негіздеу. Д.Қ оянбаев – Қ азақ станның оң тү стік аймағ ындағ ы оқ ушылардың ауыл шаруашылық тә жірибелік жұ мыстарындағ ы химия, С.Мұ сабеков – химияны оқ ытудың биология жә не ауыл шаруашылық ө ндірісімен байланысы, А.Г.Гатаулин – ауыл мектептерінде химияны оқ ытудың топырақ тану негіздерімен байланысы, Л.П.Калашников - химияны оқ ытудың жер туралы ғ ылымдармен байланысы, Л.З.Дюсупова – органикалық химияны оқ ытудың физикамен байланысы, К.А.Сарманова - химияны оқ ытуда оқ ушылардың IV – VI кластарда жаратылыстануда математикадан алғ ан білімдерін пайдалану мә селелерін зерттеді. Педагогика мен мектеп сарамандығ ының дамуы қ азіргі кезең де пә наралық сабақ тастық ты тиімді ұ йымдастырудың, оқ ушыларғ а терең білім беру мен диалектикалық -материалистік кө зқ арастарын қ алыптастырудың пә рменді қ ұ ралы ретінде танылып отыр. Зерттеу объектісінің аумақ тылығ ы – аталып ө ткен жұ мыстарғ а тә н ерекшеліктердің бірі. Бұ л ең бектерде зерттеліп отырғ ан мә селелердің тө ң ірегінде орта мектептегі химия пә нінің мазмұ нын жә не оқ ыту ә дістерін жетілдіру, оқ ушылардың тиянақ ты білім алуына жаң артылғ ан мазмұ нмен ә дістерідің тигізетін ә серін жан-жақ ты зерттеу мақ саты кө зделген. 1940 жылдардан бастап Қ азақ станда химияны оқ ыту методикасын жасау жә не жетілдіру ісі қ олғ а алынды. Бастапқ ыда озат мұ ғ алімдердің іс тә жірибесін кең інен тарату жә не мұ ғ алімдерге методикалық кө мек кө рсету мақ сатымен біраз ең бектер жазылды. Солардың ішінен О.А.Суворовтың «Химияны оқ ытудың социалистік қ ұ рылыстың практикасымен байланысы» (1940 ж), «Есеп – химияны оқ ытуды практикамен ұ штастырудың негізгі қ ұ ралы» (1940 ж), «Орта мектепте лабораториялық жұ мыстар жү ргізудің ә дістері» (1941 ж) ең бектерін атап ө туге болады.

2. Кө рнекі кө рсету эксперименті, оғ ан қ ойылатын талаптар. Тә жірибені кө рнекі кө рсетудің ә дістемесі. Бұ л ә дістің негізгі мақ саты – оқ ушылардың сарамандық іс-ә рекетін дұ рыс ұ йымдастыру. Бұ ғ ан негізінен оқ ушылар сынақ тә жірибесі, зертханалық тә жірибелер, сарамандық сабақ тар, сынақ тә жірибелік есептер шығ ару, сан есептері мен жаттығ улар орындау, кітаппен жұ мыс, графикалық жұ мыстарды орындау жатады. Мұ ның бә рі – оқ ушылардың ө здігінен орындайтын жұ мыстары.Кө рнекі қ ұ ралдарды кө рнекі кө рсету арқ ылы баяндау. Химияны оқ ыту барысында алуан тү рлі кө рнекі қ ұ ралдар пайдаланылады, олар 5 топқ а жіктеледі:

1. Заттар мен ә рекеттер (заттар, қ ұ ралдар, қ ұ былыстар);
2. Кө лемді кө рнекі қ ұ ралдар (макеттер, нақ пішіндер);
3. Бейнелеу кө рнекі қ ұ ралдары (суреттер, картинкалар, плакаттар, диапозитивтер, фильдер);
4. Графикалық кө рнекі қ ұ ралдар (сызбанұ сқ алар, диаграммалар);
5. Символикалық кө рнекі қ ұ ралдар.

Білімнің кө зі осы кө рнекі қ ұ ралдар болып табылатын ә дістер – кө рнекі ә дістер, ал сө збен тү сіндірілетіндері – сө з ә дістері деп аталады.Сө з – кө рнекі ә дістер ішінде жиі қ олданылатыны - тә жірибелерді кө рнекі кө рсету (кө рнекі кө рсету эксперименті). Ол: 1) оқ ушылардың тә жірибелік білігі мен дағ дысы жеткіліксіз; 2) эксперимент кү рделілігі; 3) эксперимент «қ ауіпті» болғ анда; 4) аз мө лшерлі реактивтер нә тиже бермегенде; 5) уақ ытты ү немдеу жә не қ ұ рал-жабдық жеткіліксіз болғ анда қ олданылады. Оқ у-тә рбиелк міндеттерді орындау ү шін кө рнекі кө рсетілетін экспериментке мынадай талаптар қ ойылады:

1. Кө рнекілік – кө рнекі кө рсету зерзаты оқ ушылардың бә ріне кө рінуі ү шін арнаулы кө рнекі кө рсететін ү стелде жә не ү стелшеде, ірі ыдыстарда жасалады. Жасанды жарық, экран – кодоскоп қ олданылады.
2. Қ арапайымдылық – тә жірибе жасалатын қ ұ ралдардың қ ұ рылысы кү рделі болмағ аны жө н, егер қ ұ рал кү рделі болса, оқ ушылардың назары бө лінеді, қ ұ былысты бақ ылауғ а кедергі жасайды.
3. Қ ауіпсіздік – кө рнекі кө рсетілетін тә жірибелер оқ ушылар ү шін қ ауіпсіз болуы керек. Улы заттар тү зілетін, қ опарылыс беретін тә жірибелерді алдын-ала дайындауғ а, сақ тық шараларын ескеруге жете кө ң іл бө лінуі керек.
4. Сенімділік – тә жірибе міндетті тү рде шығ уы тиіс. Кү мә нді болғ ан жағ дайда мұ ғ алім алдын – ала ескертуі керек.
5. Тү сіндіру – кө рнекі кө рсетуді тү сіндіру кө рнекілікті сө збен ұ штастыру ә дістері тұ рғ ысынан шешіледі, ол кө рнекі тү сіндіру немесе зерттеу сипаты болуы мү мкін.

Осы талаптарғ а сә йкес тә жірибелерді кө рнекі кө рсетудің методикасы.

1. Тә жірибенің мақ сатын хабарлау (немесе мә селе қ ою). Оқ ушылар тә жірибенің не ү шін қ ойылатынын, нә тижесінде неге кө зі жететінін анық тү сінуі керек.

2. Қ ұ ралды сипаттау, тә жірибенің жағ дайлары, заттардың сипаттамалары.

3. Оқ ушылардың бақ ылауын ұ йымдастыру. Мұ ғ алім нені қ алай бақ ылау керегін тү сіндіреді, реакцияның белгілеріне кө ң іл аударады.

4. Қ орытынды жә не теориялық негіздеу.

Кө рнекі кө рсету тә жірибені білім, тә рбие беру жә не дамыту қ ызметін сө збен ұ штастырылу тә сіліне тікелей байланысты оның 4 тү рлі болуы мү мкін:

1. Білімнің кө зі тә жірибе, мұ ғ алімнің сө зі оқ ушылардың ө здігінен бақ ылауын бағ ыттайды;

2. Екінші жағ дайда да білім тә жірибеден алынады, мұ ғ алім қ ұ былыстың тікелей бақ ыланбайтын жақ тарын тү сіндіреді, ол ү шін оқ ушылардың бұ рыннан бар білімін ескереді;

3. Сурет бойынша тү сіндіру ә дісі. Мұ ғ алім алдымен сө збен тү сіндіріп, растау ү шін тә жірибе кө рсетеді.

4. Сурет бойынша тү сіндіру ә дісінің екінші жағ дайында мұ ғ алім кө рнекі кө рсету арқ ылы тү сіндіріп, қ ұ былысты оқ ушыларғ а белгілі теория тұ рғ ысынан сипаттайды.

Бастапқ ы химиялық ұ ғ ымдар» тақ ырыбын методикалық талдау, тарауды оқ ыту ә дістемесі.