Билет № 10

1. Химиялық есептер –химияны оқ ытудың бір қ ұ ралы. Химиялық есептер тү рлері. Сан есептерінің оқ у тә рбиелік маң ызы, олардың жіктелуі. Оқ у жылына орай оқ ушылардың есептеу біліктерін ү йренуіне қ ойылатын талаптар. Мектеп курсындағ ы химиялық есептер шығ ару оқ ытудың жалпы жү йесінде сарамандық ә дістердің біріне саналады. Сан есептері химияның ғ ылым ретінде қ алыптасуына алғ ашқ ы зерттеулерде қ олданылғ аны белгілі. Есеп шығ ару – оқ ушылардың химиялық ой-ө рісін дамытудың негізгі қ ұ ралдарының бірі, теориялық білім мен тә жірибе арасындағ ы байланысты жү зеге асырудың жолы. Оқ у ү рдісінде есептер шығ ару химияны оқ ытудың ажырамас бө лігі деп қ арау керек, ө йткені есеп шығ ару химиялық ұ ғ ымдарды, заң дарды, теорияларды қ алыптастырып, байытуғ а оқ ушылардың химиялық ойлауын ө рістетуге, білімдерін іс-жү зінде қ олдануғ а, табандылық, іскерлік, ізденгіштік, ең бек сү йгіштік, т.б. қ асиеттерін тә рбиелеуге мү мкіндік береді. Химиялық есептер: а) жаң а химиялық ұ ғ ымдар мен мағ лұ маттарды ұ йрету; ә) сарамандық іскерліктер мен дағ дыларды қ алыптастыру; б) білімнің терең дігі мен баяндылығ ын тексеру; в) проблема қ ою жә не проблемалық ахуал туғ ызу; г) материалды пысық тау, жалпылау жә не қ айталау; д) политехникалық ұ станымдарын іске асыру; е) оқ ушылардың шығ армашылық қ абілетін тә рбиелеу ү шін қ олданылады.Есеп оқ ушыларды жаң а химиялық біліммен қ аруландырып, қ алыптасқ ан іскерліктері мен дағ дыларын жү йелеуге жә не нақ тылауғ а да кө мектеседі. Мектеп курсында химиялық есептер негізгі екі топқ а бө лінеді: Сан есептері; Сапалық жә не сынақ тық тә жірибелік есептер;

Бұ ларды шығ ару ү шін химиялық тә жірибелер пайдаланылады; бұ л химиялық тә жірибелердің кейде зерттеу сипаты да болуы мү мкін. Сапалық жә не сынақ -тә жірибелік есептердің типтері: Сынақ -тә жірибелік есептердің негізгі типтері мынадай:

1. Химиялық қ ұ былыстарды байқ ау жә не оны тү сіндіру;

2. Заттарды алу;

3. Химиялық заттарды бірінен-бірін ажырата білу;

4. Берілген заттарда қ оспаның бар екенін анық тау жә не затты қ оспадан тазарту;

5. Заттардың ө здеріне тә н реакцияларын жасау арқ ылы олардың қ асиеттері мен қ ұ рамын анық тау;

6. Заттар мен қ ұ былыстарды типтерге жә не жеке кластарғ а жатқ ыза білу;

7. Берілген мө лшердегі ерітінділерді даярлау;

8. Сынақ -тә жірибелік сан есептері;

9. Химиялық аспаптарды пайдалана отырып, шығ арылатын есептер.

Сынақ тә жірибе есептерін оқ ушылардың таным ә рекеттерінің сипатына қ арай кү рделендіріп те немесе жең ілдетіп те беруге болады. Ол мұ ғ алімнің қ олындағ ы ә діс. Кейбір авторлар сынақ -тә жірибе есептерінің тү рін аналитикалық тә сілдерді пайдалану арқ ылы шамадан тыс кө бейтіп жү р, оның қ ажеті жоқ. Сынақ -тә жірибе есептерін шығ арудың тә сілдері де кө п, бірақ логикалық тә сілдер талдау мен синтез индукция мен дедукция, салыстыру, қ орытындылау, жү йелеу, дерексіздендіру, т.б. кең пайдаланылады. Орындайтын жұ мыстар белгілі жоспар бойынша жү ргізіледі. Химия бағ дарламасында оқ улық тарда қ осымша ә дістемелік ә дебиеттерде сынақ – тә жірибе есептерінің кейбір тү рлері қ арастырылғ ан ол тү зетулер мен толық тырулар ендіруді қ ажет етеді. Сынақ -тә жірибе есептерінің ең жиі кездесетін кейбір типтері ә дістемелік ә дебиеттерде бар, мұ ғ алім соларғ а арқ а сү йеуі керек.

2. Химия тілі –химия танымындағ ы қ ұ рал жә не ә діс, оқ ушыларды оқ ытудың, тә рбиелеудің жә не дамытудың маң ызды қ ұ ралы. Химия тілінің қ ұ рамдас ү ш бө лігі, оның маң ызы. Методикалық ә дебиеттерді оқ ыту қ ұ ралдарына табиғ и объектілер жә не олардың алуан тү рлі бейнелері, оқ у жоспары, бағ дарламалар, оқ улық тар мен оқ у қ ұ ралдары мұ ғ алімге арналғ ан методикалық ә дебиеттер жатқ ызылады. Осылардың соң ғ ылары химиялық тілімен жазылады да, алғ ашқ ылары тіл арқ ылы білім кө зіне айналды. Кейде химия тілін химия ғ ылымының бір бө лігі деп қ арайды. Ә р ғ ылымның зерттейтін объектісі, оны тіркеп, заттандыратын таң балар жү йесі болады. Білім сананың қ ызметі, ол бақ ыланатын, зерттелетін объектіге айналдыру ү шін тіл арқ ылы берілуі керек. Сонымен, химиялық тіл дегеніміз химиялық білімді тіркейтін, сақ тайтын, бірден бірге жеткізетін арнайы таң балар жү йесі. Химия тілінің ү ш бө лігі бар. Химиялық тілдің бірінші бө лігі-ғ ылыми терминологиясы, жеке терминдер мен терминдер жү йесінен тұ рады. Химиялық терминдер –ғ ылыми ұ ғ ымдардың атаулары. Химиялық элемент, атом, зат жә не химиялық реакция ұ ғ ымдары анық талғ аннан кейін ғ ана химия ғ ылым ретінде қ алаптасты. Мә селен, затпен байланысты заттың «қ асиеттері», «қ ұ рамы», «қ ұ рылысы», «жіктелуі», «алынуы» жә не басқ а толып жатқ ан терминдер қ алыптасты. Ә детте бір ұ ғ ым бір ғ ана терминмен беріледі, мағ ынасы шектеулі келеді, теориялық тұ жырымдамаларғ а тә уелді тү рде ө згереді.Химия тілдің екінші бө лігі – химиялық номенклатура, заттарды атаудың белгілі негізге сү йенетін арнайы жү йесі. Ол кә дімгі жә не жү йелік, ұ лттық жә не халық аралық номенклатура деп жіктеледі. Жү йелік жә не халық аралық номенклатура химиялық символикағ анегізделеді.

Химиялық тілдің ү шінші бө лігі-химиялық символика, химиялық таң ба, формула жә не тең деуден қ ұ ралады. Оқ улық тарда, кейбір методикалық ә дебиеттерде химиялық тілге символика ғ ана жатқ ызылып келді. Химиляқ символика-халық аралық шартты тіл. Жү йелік номенклатура жә не химиялық символика ұ лттық тілдің қ ұ рамына кірмейді.Химиялық терминология, номенклатура, символика жә не оларды сө йлемге, текске біріктіретін ұ лттық тілдің сө здері арқ ылы оқ ушыларғ а білім беріледі. Ол жаң а материалды дә ріс тү рінде айту ү шін, ә ң гімелеу ү шін пайдаланылады, зертханалық тә жірибелер жасау, тә жірибелер мен кө рнекі қ ұ ралдарды кө рнекі кө рсету кезінде оқ ушылардың бақ ылауын, зерттеу жұ мыстарын ұ йымдастыруғ а жә не олардың нә тижесін қ ортындылауғ а негіз болады. Сондық тан болу керек химиялық тіл химияны оқ ыту ә дісіне жатқ ызылады. Химиялық тіл арқ ылы оқ ушылардың алғ ан білімі бір жү йеге келтіріледі, қ орытындыланады, есепке алынады жә не бағ аланады. Химиялық тіл- оқ ушыларғ а тә рбие берудің жә не оларды дамытудың ең тиімді қ ұ ралы. Заттар мен қ ұ былыстардың шарттастығ ын, олардың арасындағ ы себеп-салдар байланысын ашу, тікелей кө зге тү спейтін мә нін тү сіндіру арқ ылы химиялық тіл оқ ушыларда ғ ылыми кө зқ арас қ алыптастырады. Химияның қ оғ ам ө міріндегі маң ызын, экологиялық мә нін тү сінеге мү мкіндік береді. Жаң а бағ дарламада оқ ушылардың жеке кластарда алуғ а тиісті білімі мен біліктеріне қ ойылатын негізгі талаптар:

- Оқ ушылар элементтердің химиялық символдарын білуі керек.

- Оқ ушылар химиялық формулалар мен тең деулердің мағ ынасын тү сіндіре білуі керек.

- Валенттілікке сү йеніп, екі элементтен тұ ратын қ осылыстардың формулаларын қ ұ растыра білу

- Металдардың жә не қ ышқ ыл қ алдық тарының валенттіліктері бойынша негіздердің жә не тұ здардың химиялық формулаларын қ ұ растыра білу

- Оксидтер, негіздер, қ ышқ ылдар жә не тұ здарды атай білу.

- Электрон қ абаттарындағ ы электрон сандарын кө рсетіп, атом қ ұ рылысының сызбанұ сқ асын сыза білу

- Қ осылыстың формуласы бойынша элементтің тотығ у дә режесін анық тай білу

- Ө тілген тотығ у- тотық сыздану реакцияларының негізінде электрон балансын жазып, химиялық тең деу қ ұ ру