Лттық білім беру жүйесін модернизациялаудың мақсаты неде?

Қ азақ стан Республикасының 2005-2010 жылдарғ а арналғ ан білім беруді дамытудың мемлекеттік бағ дарламасы кө п дең гейлі білім берудің ұ лттық жү йесін модернизациялау, білім сапасын арттыру жә не тұ лғ а мен қ оғ амның сұ раныстарын қ анағ ат тандыруды мақ сат тұ тып, отандық жә не дү ниежү зілік білім беру саласындағ ы тә жірибе негізінде он екі жылдық білім беруге кө шуді, бейіналды даярлық пен бейінді оқ ытуды енгізуді, негізгі орта білім беруден кейін жоғ ары саты оқ ушыларына бейін бойынша білім беру, оның білім беру мазмұ нын жетілдіріп отыруды белгіледі. Оқ ушылар бейіналды даярлық тан кейін қ орытынды аттестация тапсырып, ө здерінің білім дең гейі мен қ абілеттеріне сә йкес жоғ ары сатыда бейін бойынша білім алуын кө здеді. Бейінді оқ ыту 11-12 сыныптар жү ретінін анық тап берді. Соның негізінде бейінді оқ ыту жалпы орта мектептерде 2006-2007 жылдары ұ йымдастырылып жү зеге асырыла бастады. Жоғ ары сынып оқ ушыларын қ ызығ уы, қ абілеті мен икемділігі негізінде, оларды саралап жә не жеке дара бейінді оқ ыту екі бағ ытта жү ре бастады: ә леуметтік-гуманитарлық жә не жараты лыстану-математикалық. Осылай бейінді оқ ыту білім беру мазмұ ны оқ ушылардың кә сіби білім алуына негіз бола алды.

15. Қ азақ стан білім беру жү йесінде бейіндік оқ ыту идеясын кө теруге ық пал еткен себептерді атаң ыз? Қ азақ станда бейінді оқ ытуды ұ йымдастыру идеясы Қ Р жалпы орта мектепті дамыту тұ жырымдамасы(1996ж.), жалпы орта білім беру мазмұ нының тұ жырымдамасы(1996ж.). Бұ л тұ жырымдама да мектептің жоғ ары сатыдағ ы оқ ушыларына алғ аш рет жаратылыстану-математикалық, гуманитарлық -эстетикалық жә не кә сіби-техникалық бағ ыттағ ы білім беру бағ дарламалары арқ ылы оқ у процесін ұ йымдастыру кө зделген болатын. Оқ ушылардың қ ызығ ушылығ ы мен қ абілеттіріне байланысты жоғ ары сыныптарда даралау арқ ылы оқ ыту белгіленген болатын. 2000 жылы «Білім беру» мемлекеттік бағ дарламасында бейінді оқ ытуды ұ йымдастырудың жаң а тү сініктері педагогтардың дайындық дең гейін жақ сарту мен аз қ амтылғ ан сынып оқ ушыларына байланысты бейінді оқ ытуды саралау жә не даралап оқ ыту анық талғ ан болатын.

16. Қ азақ станда бейінді оқ ыту идеясын жү зеге асыру қ андай кезең дерден ө тті? Жалпы орта мектептерді бейіндендіру мен бейіндік оқ ыту дың бірінші кезең і, ХХ ғ асырдың 90-жылдарынан басталды. Осы жылдары Қ азақ стан білім беру жү йесінде ә р тү рлі типті мектептер мен арнайы мектептер пайда болды. Олар лицей-мектеп, гимназиямектеп, арнаулы мектептер, дарынды балалар мектебі, халық аралық мектептер болып табылды. Бұ л модельдегі жаң а типті мектептермен бірге, оқ ушылардың танымдық қ абілеттеріне сә йкес мемлекеттік емес сектордағ ы жеке меншік формасындағ ы жалпы орта мектептер, авторлық бағ дарламамен білім беру моделіндегі мектептер қ алыптаса басталды. Бейінді оқ ытуды ұ йымдастыру идеясын жү зеге асырудың екінші кезең і 2002 жылы жалпы орта білім беретін мектептерде мемлекеттік міндетті білім беру стандартын енгізумен байланыстырылды. Бұ л нормативтік қ ұ жатта жалпы орта білім беру мектептерінде жоғ ары сатыдағ а білім беру мазмұ ны мен оқ у пә ндері ө згерістерге ұ шырады. Жоғ ары сыныптарда бейінді оқ ыту 10-11 сыныптарда жү ргізу анық талып білім беру дең гейлеріндегі білім беру мазмұ нының сабақ тастығ ын қ амтамасыз ету, оқ ушылардың қ ызығ уын, қ абілеттерін, саралау қ ағ идасымен ө збетімен оқ у іс-ә рекеттерін орындау тә ртіптері кө зделді.

17. Бейіндік оқ ыту идеясын жү зеге асыру мен дамытуғ а мемлекет тарапынан қ абылданғ ан қ ұ жаттар мен бағ дарламаларды атап, ерекшеліктерін тү сіндірің із. Қ азақ станда бейінді оқ ытуды дамыту бойынша 2006 жылы жоба тү рінде қ абылданғ ан 12 жылдық білім берудің тұ жырым дамасында жалпы орта білім берудің ү шінші сатысы бейінді оқ ытуды жү зеге асыруғ а жағ дайлар жасай отырып, оушылардың қ ызығ уы, бейімі, қ абілеттеріне сұ раныстарына сә йкес даралап жә не саралап оқ ыту арқ ылы олардың болашақ кә сіби жә не ө мірлік жолын анық тауғ а, сонымен бірге, саналы кә сіби білімін жалғ астыру қ ажеттілігін кө рсетті. Осы білім беруді дамыту бағ дарламасында бейіндердің негізгі ү ш тү рін: жаратылыстану-математика, ә леуметтікгуманитарлық жә не технологиялық бағ ыт тарда болатынын кө рестіп, бейіндендірудің формаларын мектеп тің педагогикалық потенциалы мү мкіндіктері, аудан, қ ала, облыстық сұ раныстары бойынша анық талуын белгіледі. Бейіндік оқ ытуды жү зеге асыру жалпы орта мектептерде, гимназиялар мен лицейлерде, дарынды балаларғ а арналғ ан мамандандырылғ ан мектептер мен шектеулі мү мкіндіктегі оқ ушыларғ а арналғ ан арнайы мектептерде жү ретінін, оның ү лгілі формаларын, тү рін ұ сынды. Ауылды мектептерде бейіндік оқ ыту мектеп-интернат тарда, шалғ ай ауылдың жоғ ары саты оқ ушыларын бейін бойынша оқ у процесін ұ йымдастыру аудан орталық тарында жү ретінін кө рсетті. 2007 жылғ ы «Білім туралы» Заң ы білім кө зі қ оғ амның даму негізі, отандық білім беру жү йесін бә секелестікке лайық ты болуын мақ сат етіп, «білім берудің ө мір бойына» парадигамасын «білім берудің ө мір бойы жү руіне» ауысу аясында жаң а білім беру моделдерді жә не оқ ыту технологияларын енгізуді кө здеді. Сонымен бірге, негізгі орта мектептерде кә сіби бағ дар жұ мысын жалғ астыруғ а бағ ытталғ ан толық бейіналды даярлық тан ө тіп, жоғ ары сатыда оқ ушылар жеке оқ у формасында бейіндік білім алуын анық тады.

Қ азақ стан Республикасының 2010 жылы желтоқ сан айында Қ азақ станның Президенті жарлығ ымен қ абылданғ ан білім беруді дамытудың 2011-2020 арналғ ан мемлекеттік бағ дарламасы экономиканың орнық ты дамуы ү шін сапалы білімнің қ олжетімділігін қ амтамасыз ету арқ ылы адами капиталды дамыту, білімнің бә секеге қ абілеттілігін арттыруды мақ сат етті. Бұ л білім беруді дамытудың бағ дарламасында «Бейіндік мектептің» қ оғ амдық -гуманитарлық жә не жаратылыстану мен математикалық бейіндер бойынша оқ у бағ дарламалары мен оқ у-ә дістемелік кешендері 2014 жылы жасап сынақ тан ө ткізуді кө рсеткен. Он екі жылдық білім беруге кө шуде «Бейіндік мектептің» білім беру мазмұ нын, оқ ытудың қ ұ ралдарын жақ сарту, оқ ушыларды жоғ ары сатыда бейіндік білім алуы ұ лттық тестілеу жү зінде жү зеге асырылуын кө здеген. Бейіндік мектепте оқ уды 10сынып бітірушілерінің 60%-ы жалғ астырады деп болжамданып отыр. Осы ретте бейіндік мектеп ашу, оның ішінде жатақ ханамен, оның жартысынан кө бін ауылдық жерлерде ашу қ арастырылып отыр. Сонымен, бір уақ ытта жоғ ары оқ у орындарының базасында бейінді оқ ыту бағ дарламасын іске асыратын мектептер қ ұ рылады. Бейіндік мектепте (11 – 12

сыныптар) оқ у мен орналастыру мү мкіндігі қ арастырылатын 40 жоғ ары оқ у орны анық талғ ан. Осы бейіндік оқ ытуды ұ йымдастыру моделін қ ұ растыру мен оны жалпы орта мектептерде жаппай, толық жү зеге асыру 12 жылдық білім беру аясында жү ргізу кө зделуде. Бү гінгі таң да 10-11 сынып оқ ушыларына қ оғ амдық -гуманитарлық жә не жаратылыстану-математикалық бағ ыттағ ы бейіндік оқ ыту жү ргізіліп келеді

18. Он екі жылдық білім берудің ө зектілігі неде болды? Оғ ан ық пал еткен факторлар қ андай? Қ азақ станның жалпы білім беретін мектептердің он екі жылдық білім беруге кө шудің негізіне: қ оғ ам дамуының қ арқ ындылығ ы; постиндустриалдық, ақ параттық қ оғ амғ а кө шу, мә дениет аралық ө зара қ атынас ауқ ымының кең еюі; ғ аламдық проблемаларды шешуге халық аралық қ атынастардың артуы; қ оғ амның демократиялану, экономиканың қ арқ ынды дамуы мен бә секелестіктің ө суі; адам капиталы мә нінің ө суі болып табылды. Сонымен бірге, педагогика ғ ылымындағ ы біршама жаң а жетістіктерде білім беру мазмұ нының жаң а сипаты, оны оқ ушы тұ лғ асына бейнелеудің жаң а білім беру моделдерінің, технологияларының жә не ә дістемелерінің пайда болуы жалпы орта мектептің оқ у-тә рбие процесін қ айта жаң ғ ыртуғ а ық пал етті. Осылардың негізінде жалпы орта білім беретін мектептердің мемлекеттік міндетті білім беру стандарты жасалды, ә р тү рлі типті жә не моделді мектептер пайда болды, оқ ушылардың қ ызығ уы мен қ абілеттерін ескере, терең жә не кең ейтілген білім беретін варитивтік компоненттер оқ у жоспарына енді.Соның ө зінде Қ азақ станның білім беру жү йесі ә лі де болса адам капиталы мен еліміздің экономикасының дамуына ық пал ететін ресурсы мен динамикасы тө мендігін байқ атты. Оғ ан кері ә сер еткен факторларғ а: 

-жалпы орта білім беру оқ у орындарында диагностикалық мақ сат- тылық тың болмауы;

-білім берудің жеке тұ лғ аның дамуына емес, формалді нә тижелерге бағ дарлануы, яғ ни, оқ ушының білімі мен іскерлігін қ алыптастыру;

-оқ ушылардың оқ у жетістіктерін бағ алауда шынайлылық ты қ амтамасыз етпейтін дә стү рлі бағ алау қ ұ ралдарының сақ талуы;

-оқ ушылардың тұ лғ алық, азаматтық жә не адамгершілік қ асиеттерінің жеткілікті дамымауы, ө зін-ө зі анық тау мотивтерінің болмауы, ө зіндік қ ызығ ушылығ ы мен болашақ ө мір жолын анық тау мен жү зеге асыру қ абілеттерінің тө мен болуы анық талды.