Шетелдерде бейіндік оқыту бойынша қандай ортақ белгілері бар екен?

Шетелдердің бейінді оқ ытуды ұ йымдастыру тә жірибесін талдау барысында, олардың жалпы орта білім беретін мектептердің жоғ ары сатыларында мынандай ортақ белгілерімен анық талады екен:

1. Барлық дамығ ан мемлекеттерде жалпы орта мектептің жоғ ары сатылары бейінді болып табылады.

2. Осы мемлекеттерде бейінді оқ ыту мектеп бітірушілердің соң ғ ы ү ш, сирек екі жылды қ ұ райды.

3. Бейінді мектептерде жалпы орта білімін жалғ астырып келе жатқ ан оқ ушы контингенті қ азіргі кезде 70 пайыздан кем емес.

4. Саралау бағ ыттың саны кө п емес. Мысалы, ағ ылшын тілді мемлекеттерде академиялық жә не академиялық емес, ранцияда жаратылыстану ғ ылымы, филологиялық, ә леуметтік-экономикалық бейін бойынша бейіндік оқ ыту жү рсе, ерманияда «тіл - ә дебиет-ө нер», «ә леуметтік ғ ылымдар», «математика - фундаменталды ғ ылымдар- технология» бейіндері бойынша жоғ ары саты оқ ушылары бейінді білім алады.

5. Бейіндік оқ ыту бойынша оқ ушыларды дайындаудың жеке оқ у жоспарын қ ұ ру қ атаң жағ дайда оқ у курстарының тізімін анық тап ұ сыну ранция, ермания мемлекеттерінде жү реді. Англия, АҚ, отландия мемлекеттерінде оқ ушыларғ а ұ сынылатын оқ у курстары ө те алуан болып келеді. Оның ішінен оқ ушылар бір семестрге 15 курстан кем емес, 25 курстан артық емес тү рлерін таң дайды.

6. Жоғ ары саты оқ ушыларына арналғ ан міндетті оқ у пә ндерінің саны аз. Оның ішінде жаратылыстану ғ ылымдары, шет тілдері, математика, дене шынық тыру, ана тілі пә ндері кіреді.

7. Кейбір мемлекеттерде жоғ ары саты оқ ушыларын бейіндік оқ ытуғ а арналғ ан жеке оқ у орындары болады: ранцияда – лицей, ерманияда - гимназия, АҚ – «жоғ ары» мектеп.

8. Бейіндік мектептерді бітірген жоғ ары саты сыныптарының тү лектері оқ уды бітіргені туралы диплом (куә лік) арқ ылы бірден жоғ ары оқ у орындарына қ абылданады. Бірақ, кейбір мамандық тар бойынша жоғ ары оқ у орнына тү су ү шін емтихан тапсырады. Мысалы, ранцияда медициналық жә не ә скери жоғ ары оқ у орнына емтиханмен қ абылдайды.

9. Шетел мемлекеттерінде жоғ ары саты оқ ушыларына бейіндерге арналғ ан жә не оқ у курстары ү здіксіз қ ысқ арып, міндетті пә ндердің саны артып келеді. Мемлекеттердің басқ арушы органдары тарпынан білім беруді ұ йымдастыру мен оның нә тижесіне деген жауапкершілігі артып келе жатқ аны байқ алады. Ә сіресе, білім беру стандартын жасауда, емтихан тапсыруда, алуан тү рлі оқ улық тар санының азаы жә не т.б..

27. АҚ Ш мемлекетінде бейіндік оқ ытуды енгізуге ә сер еткен себептер қ андай болды? АҚ Ш мемлекетінде бейіндік оқ ытудың саралау мен даралау қ ағ идалары қ алай жү зеге асырылуда? Бейіндік оқ ытудың мазмұ нын ажыратып берің із. АҚ Ш саралап оқ ытудың теорясы мен тә жірибесі ертерек басталғ ан. Басқ а Европа мемлекеттерінің білім беруіне қ арағ анда белгілі ерекшеліктерімен айқ ындалады. -XX ғ асырларда экономикалық, саяси жә не ә леуметтік факторларғ а байланысты америка мектептерінде жеткіншек жастағ ы (14-17 жас) балалардың міндетті білім алуы заң мен бекітіліп жү зеге асырылды. Бірақ, сол кезде оқ ушылардың ө су саны АҚ Ш экономикалық, саяси жә не ә леуметтік сұ раныстарынан бірнеше рет асып тү сті. Осы қ ұ былысты шектеу ү шін АҚ Ш оқ ушылар топтарын белгілі бір шекарада білімдерін шектеу туралы ізденістер жү ріп, соның нә тижесінде оқ ушыларды мектеп ішінде оқ у бағ ыттары бойынша оқ ыту туралы шешім қ абылдағ ан.АҚ Ш ә р дең гейлілік тұ рғ ы бастауыш мектептің ө зінде жү зеге асырыла бастайды. Оқ ушыларғ а интеллектуалды тест жү ргізе, оларды «тез», «орташа», «баяу» топтарғ а бө лді. Бұ л топтау кіші жә не орташа сыныптарда да жалғ асып отырады. Осы шара оқ ушылардың ә р тү рлі қ абілеттерін, олардың табыстары мен нә тижелерін бақ ылай отырып топтау, оларғ а арнайы оқ у бағ дарламаларын жасауды кө здейді. Бейіндендіру мен дең гейлік оқ ытудың толық ашылу негізі жоғ ары сатыда, яғ ни, 10, 11 жә не12 сыныптарды жү зеге асырылады. Мұ нда міндетті пә ндер блогы ү ш пә н қ ұ райды: ағ ылшын тілі, қ оғ амтану, дене шынық тыру. Таң дау курсына 150-200 жуық курстар ұ сынылады. Оқ ушы аталғ ан жоғ ары сыныпқ а кө шкенде ө збетімен немесе педагогикалық ұ жымның, атаананың кең есі арқ ылы оқ у бағ ытын немесе топтардың бірін таң дайды: академиялық, кә сіби жә не жалпы. Академиялық бағ ыттағ ы метепті бітірген оқ ушы колледжге тү суге дайындаса, кә сіби бағ ыттағ ы кә сіби-практикалық дайындық жү ргізеді, соң ғ ы бағ ытта оқ ушылардың ә лі де болса ө зінің таң дауын жасамағ ан оқ ушылар білім алады.

Лыбритания елінде бейіндік оқ ыту оқ ушының қ андай ерекшеліктеріне негізделе сараланады екен? Ұ лыбританияда бейіндендіру қ андай бағ ыттарда жү реді?

Ұ лыбританиядағ ы саралап оқ ыту ғ асырдың 30 жылдары жасағ ан С.Берттің биологизаторлық тұ жырымдамасы негіз болады. Оның кө рнекті ізбасары психолог, профессор.Айзенк ең бектерінде адамның дамуына 0 пайыз генетикалық факторлар ә сер етіп жеке даралық еркшелікке мә нді рө л атқ аратынын ескере, балағ а білім беруде осы тұ жырымды ескеруді ұ сынғ ан. Олай болса, осы мемлекеттің жалпы орта мектептің оқ ыту процесі саралау қ ағ идасына негізделген. 11 жастан бастап оқ ушыларды біріккен орта

мектепке қ абылдайды. Осы мектепте оқ ушылардың қ ызығ уы мен қ абілеттеріне сә йкес академиялық жә не практикалық сипаттағ ы оқ у бағ ытына бө леді. Оқ ытуды бейіндендіру тө ртінші оқ у жылы (14 жастағ ы оқ ушылар) айқ ын анық тала бастайды. Меткептің 50 пайыз оқ у уақ ыты міндетті пә ндерге белгіленіп, оларды бағ дарламаның ө зегі деп атайды. Қ алғ ан оқ у уақ ыты таң дау пә ндеріне беріледі. Бағ дарламаның ө зекті пә ндеріне академиялық пә ндер: ағ ылшын тілі, математика, сонымен бірге, дін мен дене шынық тыру кіреді. Таң дау пә ндері ә р тү рлі мектепте ә р тү рлі топталып блоктарғ а тү зіледі. Мектепте сол таң дау пә ндерінің ішінде міндетті таң дау пә ніне бес пә н анық талады. Таң дау пә ннің 1 блоктағ ы тү рлеріне: физика, физикалық ғ ылым, биология, жаратылыстану, кү нделікті ө мірге қ ажетті пә н; 2 блоктағ ы пә ндерге: география, тарих, дін, музыка, іс жү ргізу, тү зетуші курс; 3 блокқ а: француз тілі, бейнелеу ө нері, дизайн, технология, ү й жұ мысын ұ йымдастыру, тү зетуші курс; 4 болкқ а: химия, тарих, драма, технология, ү й жұ мысын ұ йымдастыру(домоводство), тү зетуші курс; соң ғ ы блокқ а: география, бейнелеу ө нері жә не дизайн, биология, технология, іс жү ргізу, тү зетуші курс. Осы бес блоктың ә р бірінен тө рт курс таң дан, аптасына 20 сабақ оқ улары керек. Кейде бір блокта бір ғ ылым саласы бойынша бірнеше пә ндер болуы да мү мкін. лгерімі жоғ ары жә не қ абілетті оқ ушылар жеке курстар оқ ыса, ү лгерімі тө мен оқ ушылар кіріктірілген пә ндерді оқ иды. Соң ғ ы сыныптарда ә р бір оқ ушының жеке оқ у жоспары белгіленеді. Ол пә ндер гуманитарлық немесе жаратылыстану, кейде аралас болып келеді. Бұ л мамандану мемлекеттік жә не жеке меншік мектептерге де тә н.

Германия елінде бейіндік оқ ыту бойынша мектептердің бейіндендіру ерекшелігі неде? Германияның бейіндік оқ ыту бойынша білім беру мазмұ ны мен қ ұ рылымы қ алай анық талғ ан?

ермания мектептерінің білім беруі басқ а Европа мемлекетінің білім беруіне қ арағ анда жариялылығ ы (демократиность) ө те тө мен. Ол ескі дә стү рді қ атаң сақ тап, сол бойынша білім беруді жү зеге асырып келеді. ерманияның білім беру саласында дуализм қ атаң орнығ ып, мектептері ү ш типке бө лінген: негізгі, реальды жә не гимназия. Ә рбір типті мектептің оқ у-тә рбие процесінің мақ саты, білім беру мазмұ ны, оқ ыту процесі мен қ ұ ралдары ә р тү рлі болып келеді. Негізгі мектеп (45 немесе 6 оқ у жылы) – бастауыш мектеп негізіндегі толық емес орта мектеп, бұ л жоғ ары типтегі мектепке тү се алмағ ан оқ ушылардың барлығ ы білім алады. Бұ л мектепте оқ ушыларды ең бек жолына дайындады. Олардың болашақ кә сіби мектептерде білімін жалғ астыруғ а мү мкіндік береді. Реальды мектеп – толық емес орта мектеп(46 оқ у жылы). Бұ л мектеп негізгі мектеп пен гимназия мектебі арасындағ ы байланысты қ ұ райды. Реальды мектепте оқ ушыларды ұ сақ жә не орта буындағ ы қ ызметтерге, ә кімшілік аппараттарда жә не ө ндірістік салада жасауғ а дайындайды. ерманияда осы типті мектептер кең дамып, танымал болып келеді. Ол жұ мысшылар мен қ ызметшілердің балалары ү шін жоғ арлатылғ ан типтегі мектепке айналып келеді. Оның тартымдылығ ы кейбір тү лектер реальды мектепті бітіргеннен кейін арнайы оқ у орындарында білімін жалғ астыруғ а мү мкіндік алады. Олардың потенциалы мен ниеті болса, кейін ү ш жылдық гимназияда білім алып жоғ ары оқ у орнына тү суге дайындала алады. Болмаса ЖОО тү суге арнайы мектептерде екі жыл оқ ып білім ала алады.

Франция мемлекетіндегі жалпы орта мектептердің бейіндік оқ ытуды жү зеге асыру тә жірибесі қ андай? Францияда қ андай типті мектептер бейіндендіруге бағ ытталғ ан?

ранция елінде жалпы орта мектепте бейіндендіре оқ ытуғ а жү з жылдан артық уақ ыт ө тті. Ол мемлекеттің білім беру жү йесі бірізді кезең мен жү зеге асырылады: бастауыш – элементарлы мектеп, толық емес орта мектеп – коллеж, толық орта мектеп – лицей. Саралап оқ ыту коллежден басталады. Бастауыш пен коллеж бұ қ аралық орта мектеп болып табылады. Коллеждің бірінші екі жылында – «бақ ылау немесе байқ ау циклі»(6 шы жә не 5 ші сынып) деп аталып, ол бастауыш сыныптың білімін бекіту мен толық тыруғ а арналады. Ол ө з тарапында негізгі орта білім беруді мең гертуге бағ ытталады. Келесі екі оқ у жылы (4 ші жә не 3 ші сыныптар) – «бағ дарлау циклі» деп аталып, келесі оқ у тү рлеріне бағ ыттайды. Оқ у факультативті пә ндермен анық талады: кө не тіл, шет тілі, технология. Олардың бірін таң дау міндетті. Ол пә н оқ ушының келесі оқ у тү рлерін анық таушы болып табылады. Бір бағ ыты гуманитарлық немесе жаратылыстану болса, екінші бағ ыты технологиялық сала немесе техникалық -кә сіби оқ у орындарына ауыстыру болып табылады. Бұ л білім беру бағ ыттары лицейлерде жү зеге асырылады. Коллежді бітіргеннен кейін оқ ушылар лицейлерге тү седі. ицейге франция оқ ушыларының 54 пайызы келіп тү се алады екен. Толық орта білім лицейлерде беріледі. ицей ранцияда классикалық оқ у орны жә не элитарлық мектеп болып табылады. Оның тү лектері абсолтті барлығ ы жоғ ары оқ у орнына тү седі. Олай болса, ранцияда классикалық жә не реальды білім беру болып екіге бө лініп келеді. ицейдің бірінші оқ у жылы (10 шы оқ у жылы немесе 2 сынып) «сыныпты анық тау» атағ ымен белгіленген. Оның оқ у жоспарында міндетті пә ндер: француз тілі, шет тілі, математика, физикалық ғ ылым, жаратылыстану, тарих, география, азаматтану, дене шынық тыру кіреді. Бейінді оқ ыту пә ндері факультативті тү рде анық талады. Оқ ушылар факультативтік пә ндердің 3-11 сағ ат кө лемдегі пә ндерді таң дайды. Бірақ, апталық сағ ат сны 34-36 сағ аттан аспайды. акультативтік пә ндер ү ш топқ а бө лінген: бірінші топқ а – ө ндірістік технология, жаратылыстану-математика ғ ылымы, зертханалық зерттеу технологиясы, медицинаә леуметтік ғ ылымдар, қ олданбалы ө нер; екінші топтағ ы пә ндерге: кө не тілдер, шет тілі, ә леуметтк-экономикалық ғ ылым, ә кімшілік іс, кө ркем тә рбие, арнайы спорттық дайындық; ү шінші топтағ ы пә ндерге: қ олданбалы сипаттағ ы (машинапись, қ ол ең бегі, қ ызмет кө рсету салалары бойынша тү рін таң дау) кіреді. Олай болса, осы факультативтік пә ндер жалпы білім беру дайындығ ын кең ейте отырып, оқ ушылардың болашақ кә сіптенуіне мү мкіндік береді. ицейстердің факультативтік пә ндерді мең гере отырып, ө здерінің қ абілеттерін демонстрация жасай алу негізінде ЖОО тү суге жолдама ала алуғ а мү мкіндік туса, техникалық факультативтер лицейстердің жоғ ары білім мамандығ ын талап етпейтін кә сіпке дайындалуына жол аша алады. ицейдің 11 оқ у жылында немесе 1 сыныпта оқ ушыларды саралау терең жә не қ атаң жү ріп, олардың емтихан тапсырып бакалавр атағ ын алуғ а ү лкен дайындық тар жү реді. Осы сыныпта оқ ушыларды топтай отырып жалпы орта немесе технологиялық бағ ыттағ ы секцияларғ а бө леді. Жалпы білім беру секциясына гуманитарлық, математика, филология, ө нер, ә леуметтік-экономикалық

болып бө лінсе. Техникалық бағ ыт ө ндірістік технология, басқ ару, информатика секцияларына бө лінеді. Сонымен бірге, аралық бағ ытта болады, оғ ан математика мен технология секциясы кіреді. Сонда барлық секция 21 болып қ ұ ралады. Сонымен соң ғ ы оқ у жылында екі секция қ осылады: математика жә не физика, математика жә не биология. ранцияда техникалық сексиялардан басқ а тү рлері ө те жоғ ары мә ртебеге ие болып табылады екен(престижнее). ранцияда тү лектердің элитарлық «болшие школы» мә ртебелі оқ у орындарына тү су ү шін лицейден кейін тағ ы да екі жыл дайындық жү реді. Ол дайындық аталғ ан «большие школы» - лицейлерде, дайындық курстарында жү реді. Соның нә тижесінде жоғ ары білікті саясаткер, экономист, заң гер, ә кімшілік аппараттарда қ ызмет етуге кә сіби білім алуғ а ЖОО тү седі. ранция мектептерінде жоғ ары сынып оқ ушыларына бейіндік оқ ытудың арнайы ерекшеліктерінің бірі – лицейлерде бакалаврдан кейінгі курстар жү ргізу, ол жоғ ары білім беру ретінде жіктелінеді. Онда оқ у екі жыл созылады, оқ ушыларды ЖОО орнына тү суге арналғ ан байқ ауғ а даярлайды.