Блоктары 4 страница

Логикалық сұ рақ тар - олардың қ ойылу формалары оқ ушыларғ а нақ ты ә рі тү сінікті боуы қ ажет. Сонымен қ атар қ ойылатын сұ рақ мазмұ ны ә депті ә рі сенімді болуы шарт. Ә йтпесе оқ ушылар ашылып сө йлей алмайды, яғ ни сұ рақ тарғ а толық ә рі нақ ты жауап бере алмайды. Соның ә серінен ә ң гімелесу ә дісі оқ ушылармен ө ткізген кезде сә тсіз болады.

Алайда, кейде ә ң гімелесуді экспромт тү рінде қ ажет болады. Бұ л кезде педагог алдын ала бә рін ойластырмай, бірден «осында жә не қ азір» принципі бойынша ө ткізуі керек, сонда ғ ана педагог қ ателік жібермейді. Кей жағ дайларда дайындалып ө ткізілген ә ң гімелесу ә дісі ө з нә тижесіне жетпейді. Оның себебі педагог-зерттеуші сұ рақ нақ ты дайындалып келгенімен ол ө зінің ә ң гімелесуші адамның ұ станымын ойламауы мү мкін.

Ә ң гімелесу ө ткізген кезде кө птеген жоғ ары сынып оқ ушыларының жеке ерекшеліктерін танып білуге, нақ тылауғ а болады. Ә ртү рлі бақ ылау жә не басқ а да зерттеулер арқ асында оқ ушылармен ә ң гімелесу кезінде алғ ан мә ліметтерімізді, сонымен қ атар эксперименталды жә не басқ а да ә дістермен толық тексеріп алуғ а болады.

Ә ң гіме бұ л ұ зақ қ а созылғ ан жә не қ ысқ а тү рінде болуы мү мкін. Бірақ та, мына бір жайтты естен шығ армау керек, кейбір оқ ушылардан іске қ ажетті дұ рыс жауап ала алмаймыз. Сондық тан ә ң гімелесу ә дісі қ ажет тақ ырыпқ а байланысты ө ткізілуі ү шін басқ а да зерттеу ә дістерін пайдаланғ ан жө н. Сонда ғ ана ол нә тижелі болады.

Жоғ арғ ы сынып оқ ушыларына мынадай ө неркә сіп, ең бек, ең бек озаттары жайында ә ң гіме жү ргізуге болады, оларғ а мынадай сұ рақ тар қ ойылады: ө неркә сіпте қ андай озат ең беккерлерді білесіздер? Олар ү лкен нә тижелерге жету ү шін не істеген? Олардың жұ мыстарында сіздерге не ұ найды? Осы сұ рақ тарғ а ойланып жауап берген жоғ арғ ы сынып оқ ушыларының жауабы ө те маң ызды. Олардың жауаптарының мазмұ нынан мынаны байқ ауғ а болады, ертең гі кү ні ең бекке араласқ ан кезде бә рін де ең бек арқ ылы кө птеген нә тижеге жетуге болатындығ ын, ө здері де есейген кезде алғ ан тә лім тә рбиесі болатындығ ы, сол ең бек озаттарынан ү лгі алатын болады. Олай болса, бұ л бейнені байқ ай отырып, мынадай шешімге келуге болады: ә ң гімелесу ә дісі ө зінің танымдық мағ ынасын жә не тә рбиелік мағ ынасын аң ғ арта білді, ө йткені осы сұ рақ -жауап арқ ылы оқ ушылардың ең бек озаттарына деген қ ызығ ушылығ ы, олармен бірге жұ мыс істегісі келетіндігі байқ алды. Бұ л танымдық ә ң гімелесу кезіндегі психологиялық жағ ынан анық талғ ан жә не педагогикалық мақ саттылығ ы болашағ ы бар ұ мтылыс. Жеке қ арым-қ атынаста ө неркә сіптік ең бек озаттарымен болуы, олармен араласуы, іскерлік қ атынаста болуы, жоғ ары сынып оқ ушылары осы адамдардан ү лкен тә рбие алып, болашақ ө мірде осы адамдар секілді ең бек етеміз деп ұ мтылады.

3. Зерттеуші ә ң гімелесу барысында еркін қ арым-қ атынасты кө термелеуге жә не туындағ ан психологиялық кедергілерді ескеруге ұ мтылуы керек. Мысалы, арнайы жабдық талғ ан орында ә ң гіме (дайындалғ ан орын басты рө лді алып тұ рғ ан жағ дайда) жү ргізу барысында кедергілер туындауы мү мкін. Сондық тан, ә ң гімелесіп отырғ ан адамың ыз ө зін еркін, жайлы ә рі зерттеуші адаммен тең ұ стайтын жерді таң дағ ан жө н. Ә ң гімелесу барысын зерттелушіге қ ызық ты ә ң гімеден бастап, содан кейін тақ ырыпқ а, яғ ни зерттеу ә рекетіне кө шкен жө н. Бұ л зерттеушінің ә ң гіменің алдағ ы барысына дайындығ ының маң ыздылығ ын дә лелдейді. Зерттеуші зерттеу ә рекетіне байланысты зерттелушіні анық тау ү шін тікелей сұ рақ тар қ оймай, ә ң гімені жанама жолмен: ә дебиеттермен, басылымдарда берілген оқ иғ алармен байланыстыра жү ргізген жө н.

Ә ң гіме барысында хаттама жү ргізілмейді, хаттама ә ң гімеден соң қ ұ ралады. Немесе диктофон, магнитофон, видеокамера қ ұ ралдарын пайдалануғ а болады. Бұ л жағ дайда ә ң гімелесушіден рұ қ сат сұ рағ ан жө н. Ә ң гімелесуден алынғ ан мағ лұ мат қ орытындылағ анда басқ а ә дістер бойынша алынғ ан мағ лұ маттар ескеріледі. Ә ң гімелесу ә дісі басқ а ә дістер кө мегімен алынғ ан мағ лұ матты нақ тылай тү су ү шін немесе теріске шығ ару мақ сатында жоспарлануы мү мкін.

Дә ріс 18. Озат педагогикалык тә жірибе мен инновация.

1. Озат педагогикалық тә жірибе туралы ұ ғ ым.
2. Озат педагогикалық тә жірибенің маң ызды белгілері.

1. Мектептерде педагогикалық тә жірибені зерттеу, жинақ тау ісі кү рделі жә не шығ армашылық мә селелердің бірі болып табылады. Педагогикалық тә жірибе дегеніміз оқ ыту, білім беру жә не тә рбие практикасы, дә лірек айтсақ нә тижесі - оқ ушының жеке тұ лғ алық сапаларынан кө рінетін, белгілі бір мақ сатпен ұ йымдастырылатын педагогикалық процесс.

Кө пшілік мұ ғ алімнің педагогикалық тә жірибесі - бұ л педагогика ғ ылымының жетістіктерін қ олданып жұ мыс істеп жатқ ан білім беру ұ йымдарының тә жірибесі.

Озат педагогикалық тә жірибе сө зін тү рліше тү сінеміз. Кең мағ ынада озат педагогикалық тә жірибе дегеніміз мұ ғ алімнің шеберлігінің жоғ ары дең гейі, тұ рақ ты тү рде педагогикалық нә тиже беріп отыратын оқ ыту жә не тә рбие практикасы. Мұ ғ алімнің тә жірибесінде жаң алық болмауы мү мкін, бірақ ол ғ ылымда белгілі принциптерді, ө дістерді табысты тү рде қ олданып, басқ а мұ ғ алімдерге ү лгі болады. Шебер мұ ғ алімнің озат тә жірибесі басқ а мектептерге таратылады.

Педагогикалық озат тә жірбиенің тар мағ ынасы: шығ армашылық ізденіс, жаң алығ ы бар практика, басқ аша айтқ анда жаң ашылдардың практикасы. Мұ ндай педагогикалық тә жірибе ө те қ ұ нды, себебі ол мектептің практикасына жаң алық енгізеді. Сондық тан, бірінші кезекте осы тә жірибені талдап, бағ а беріп, тарату керек. Жай шеберлік пен жаң ашылдық арасындағ ы айырмашылық ты кө ру қ иын, себебі мұ ғ алім ғ ылымда белгілі принциптер мен ә дістерді қ олданып, қ ол жеткен жетістіктермен шектелмейді, жаң а ә дістерді қ олданып, немесе ескі ә діс-тә сілдерді тиімді етіп ұ штастырып, бірте-бірте нағ ыз жаң ашыл болады, олай болса кез келген жақ сы тә жірибені мектептің практикасына енгізуге болады, бірақ жаң ашыл-мұ ғ алімдердің іс-тә жірибесін жан-жақ ты талдап, қ орытындылап, тарату керек.

2. Озат педагогикалық тә жірибенің белгілері, оғ ан қ ойылатын талаптар. Бірінші белгісі - оның қ оғ ам дамуының бағ ытына, ә леуметтік сұ ранысқ а сә йкестігі. Озат мұ ғ алімдер мен білім беру ұ йымдарының қ ызметкерлері ө мір қ ойып отырғ ан талаптарғ а сай жұ мыс істейді, педагогикалық процесті жетілдірудің тиімді жолдарын табады.

Озат тә жірибенің екінші белгісі — педагогикалық қ ызметтің тұ рақ ты, жақ сы нә тижелері. Педагогикалық " ө нім" - оқ ушылардың білім, іскерлік, дағ дыларының, жалпы дамуының, тә рбиелілігінің дең гейі.

Мұ ғ алім сабақ тарының бә рін жақ сы ө теді деп айту қ ателік болады. Қ ателеспеу ү шін ең алдымен оқ ушылардың білім сапасын тексеріп, мына сұ рақ тарғ а жауап беру керек:

1) Оқ ушылар бағ дарламада қ арастырылғ ан оқ у материалын мең герген бе?

2) Бағ дарламаны қ аншалық ты дең гейде сапалы жә не берік мең герген, ө з беттерімен білім алып, алғ ан білімдерін шығ армашылық пен практикада қ олдана ала ма?

3) Оқ ушылардың жалпы дамуы қ андай?

Білім сапасы оқ ушылардың байқ ампаздығ ынан, талдау, жинақ тау, абстракциялау іскерлігінен, оқ у материалдарын мұ қ ият талдап, онымен жұ мыс істеу жолдарын анық таудан, іс-ә рекеттің жү йесін белгілеуден, ө з іс-ә рекетін бақ ылап, оғ ан керек жағ дайда тү зетулер енгізуінен кө рінеді. Оқ ушылардың тә рбиелілігі олардың пікірлерінен мінез-қ ұ лқ ынан, жү ріс-тұ рысынан байқ алады. Озат тә жірибенің ү шінші белгісі - оқ ыту, тә рбие, дамуда тұ рақ ты, жақ сы нетижелерге жету ү шін мұ ғ алімдер мен оқ ушылардың ө з кү штері жә не қ ұ ралдарын орнымен жұ мсауы. Оқ ушыларғ а шамадан тыс қ осымша тапсырмалар беретін, басқ а пә ндерді мең геруге зиян келтіретін, сол арқ ылы білім сапасын кө теретін тә жірибе озат тә жірибе емес.

Озат тә жірибенің тө ртінші белгісі - оның жаң алығ ы. Педагогикалық озат тә жірибе оқ у-тә рбие жұ мысын ү немі дамытып жә не жетілдіріп отырады. Сондық тан, ә рбір мұ ғ алім еліміздегі жаң ашыл ұ стаздардың бай тә жірибесін, белгілі педагогтар мен психологтардың ғ ылыми ең бектерін терең зерттеп, олардың ұ сынбаларын ө з ісінде шеберлікпен пайдаланғ аны жө н.

Дә ріс 19. Озат педагогикалык тә жірибе мен инновация.

1. Педагогикалық озат тә жірибені зерттеу, жинақ тау жә не тарату.

2. Инновация туралы ұ ғ ым.

1. Мектептерде педагогикалық тә жірибені зерттеудің кейбір жолдары бар. Олар: мұ ғ алімнің ө з тә жірибесін ө зі зерттеп жинақ тауы, педагогикалық ең бек шеберлерінің жұ мыс жү йесін зерттеу жә не жинақ тау; бір педагогикалық тақ ырып бойынша бірнеше мұ ғ алімдердің іс-тә жірибелерін зерттеу жә не жинақ тау; жаң ашыл мұ ғ алімдердің озат тә жірибесін тарату жә не оны оқ у-тә рбие процесіне енгізу; педагогикалық ғ ылыми-зерттеу институттарының басшылығ ымен оқ у жә не тә рбие салаларында орын алып отырғ ан проблемаларды тауып, оны шешуге ат салысу.

Оқ ыту мен тә рбиенің тиімді тә сілдері мен ә дістерін табуда мұ ғ алімнің ө з тә жірибесін ө зі зерттеп, жинақ тау ісі - ә рі қ иын, ә рі кү рделі мә селелердің бірі. Мұ ғ алім оқ ыту мен тә рбие саласындағ ы орын алып отырғ ан бір проблеманы шешу ү шін ә діс- тә сілдерді таң дап алып, олардың оқ ушыларғ а ық палын сабақ жә не тә рбиелік іс-шаралар арқ ылы бақ ылайды. Зерттеу арқ ылы тү скен материалдарды талдап, қ орытындысын ү немі дә птерге жазып отырады. Мұ ғ алім оқ ушылардың ынтасы мен таным қ абілетін дамыту жолдарын іздестіреді. Осының нә тижесінде мұ ғ алім ө з жұ мысындағ ы жетістіктер мен кемшіліктерді кө ре бастайды. Сө йтіп оларды жоюдың тиімді жолдарын қ арастырады. Ол ү шін мұ ғ алім педагогикалық ә дебиеттермен танысады.

Мұ ғ алім ө з мектебіндегі немесе кө ршілес мектептердегі тә жірибелі мұ ғ алімдердің тә рбие жұ мыстарымен танысады, сабақ тарына қ атысады. Олардың оқ ыту мен тә рбие ә дістерін ө зінің қ олданып жү рген ә дістерімен салыстырады, тиісті қ орытындылар жасайды.

Зерттеу жұ мысына байланысты қ ұ жаттарды мұ ғ алім бірте-бірте жинастыра береді. Олар: сабақ жоспары, кү нтізбелік-тақ ырыптық жоспар, оқ ушылардың жазба жұ мыстары, дә птерлері, сынып жетекшісінің оқ у-тә рбие жұ мысының жоспары, оқ ушылардың баяндамалары жатады.

2. " Инновация" ұ ғ ымы нені білдіреді? Инновация дегеніміз педагогикалық процеске оқ ыту мен тә рбиенің жаң а тұ жырымдамаларын, оқ у жоспарларын жә не бағ дарламаларын, формаларын, ә дістерін, қ ұ ралдарын енгізу.

" Жаң алық ", " инновация" деген ұ ғ ымдардың мағ ыналары бірдей: нақ ты жағ дайда жаң а болып есептелінетін; мақ сатқ а жетуге ық пал ететін идеялар, қ ұ ралдар.

Инновациялық процессіз мектептің дамуы мү мкін емес. Мектептің тарихында оқ ыту мен тә рбиенің ескі формалары, қ ұ ралдарының орнына жаң а, озық ү лгілер келген кездер кө п болды. Мысалы: 20-жылдары мектеп практикасында жобалау ә дісі бойынша топқ а ү й тапсырмалары берілді. Осы тә сілді жаң ашыл мұ ғ алім Н.П.Гузик ө згертіп қ олданды. 70-80 жылдары Ш.А. Амонашвили, И.П.Волков, С.Н.Лысенкова, В.Ф.Шаталовтардың жаң ашылдық іс-тә жірибесі сол кездегі ұ стаздар қ ауымының тарапынан ү лкен қ олдауғ а ие болды.

Инновациялық мектептердің мақ саты - жеке тұ лғ аны жан- жақ ты дамыту.

Инноваииялық іс-ә рекет. Бұ л қ азіргі мектеп жұ мысын дамытатын іс -ә рекет. Ол арқ ылы мектеп ө мірінде оң ө згерістер болады. Инновациялық іс-ә рекет қ оғ амның ә леуметтік-экономикалық жағ дайына сә йкес келеді. Басқ а салалардан алынғ ан ережелер педагогикалық процеске енгізіледі. Ә рбір мұ ғ алім ө зінің оқ у-тә рбие жұ мысын дамыту ү шін тү рлі қ ұ ралдар арқ ылы ө зінің іс-ә рекетін саналы тү рде ө згертеді.

Инновациялық процестің кезең дері:

1) Инновацияғ а себепші болатын жағ дайлар

2) Жаң алық ты жобалау

3) Жаң алық ты жү зеге асыру

Инновациялық іс-ә рекетке орта да ә сер етеді. Ә рбір мектеп жаң алық ты не себепті енгізетінін жә не жобасының дұ рыстығ ын дә лелдеу керек, сонымен қ атар жаң алық қ а мұ ғ алімдерді, оқ ушыларды, ата-аналарды қ ызық тыра білген жө н. Инновациялық процесті кү шейтетін бес фактор бар.

1) Мектеп басшыларының шығ армашылығ ы, оқ ытудың жаң а
технологияларын жасауғ а қ абілеттілік. Педагогикалық процеске қ атысушылардың бір-бірімен ө зара ә рекеті жә не қ арым-қ атынасы.

2) Инновациялық процестің жоспары, бағ дарламасы.

3) Бағ дарлама, жоспар бойынша мектепке ғ алымдардың консультация беруі, керек жағ дайда инновациялық процеске тү зетулер енгізуі. Жоспарда нә тижелерге жетуге ық пал ететін жағ дайларды кө рсетіп, сә тсіздік болғ анда оны жоятын шараларды да белгілеу қ ажет.

4) Ә леуметтік-экономикалық жағ дай.

5) Инновациялық процеске қ атысушылар: бастама кө терушілер,
кө мектесушілер, қ арсы тұ рушылар, ештең е істемейтіндер. Тек қ ана
мектептің оқ у-тә рбие жұ мысына елеулі тү рде ә сер ететін жаң алық тарды енгізген жө н.

Н.Нұ рахметов инновацияны мынадай топтарғ а бө леді:

1) Білім мазмұ нындағ ы инновация.

2) Оқ у-тә рбие процесінің ә дістемесі, технологиясы, формасы, ә дістері жә не қ ұ ралдарындағ ы инновация.

3) Оқ у-тә рбие процесін ұ йымдасатырудағ ы инновация.

4) Мектептегі басқ ару жү йесіндегі инновация.

Жаң алық арқ ылы болғ ан ө згерістердің сипатына қ арай инновация бірнеше тү рге белінеді:

- жеке, бір-бірімен байланысы жоқ;

- модульдық (бір-бірімен байланысты). Оның мысалы: бір-біріне жақ ын пә ндерге жә не жас дең гейлері бірдей оқ ушылармен жү ргізілетін жұ мыстарғ а енгізілген жаң алық тар.

- жү йелі (барлық мектептерде болатын ө згерістер). Ә дебиеттер инновацияны модификациялық, комбинаторлық, тү бірлі деп бө леді.

Модификациялық инновацияны қ олданғ ан мұ ғ алім педагогикада бар тә сілдерді жетілдіреді. Мысалы А.С. Макаренконың қ иын балаларды тә рбиелеу ә дістерін А. Ысқ ақ ов осы заманғ а лайық тап қ олданды.

Комбинаторлық инновацияны енгізгісі келетін мұ ғ алім бұ рын белгілі ә дістердің элементтерін бір-біріне қ осады. Ол ә дістерді бұ рын бірде-бір мұ ғ алім бір-бірімен байланыстырып қ олданбағ ан болып шығ ады. Инновацияның бұ л тү рін қ азіргі кезде тілдерді оқ ыту ә дістемесімен айналысатын ғ алымдар қ олдануда. Тү бірлі ө згерістерге мысал: мектепке білімнің мемлекеттік жаң а стандарттарының (12 жылдық) енгізілуі.

Дә ріс 20. Математикалық ә дістер

1. Тіркеу
2. Шкалалау
3. Салыстыру

Математикалық ә дістер. Педагогикада математикалық ә дістер сауалнама жә не эксперимент ә дістерімен алынғ ан мә ліметтерді ө ң деу ү шін сонымен бірге зерттелетін қ ұ былыстар арасындағ ы мө лшер тә уелділігін орнату ү шін қ олданылады.

Олар эксперимент нә тиежесін бағ алауғ а кө мектеседі, шешімдердің сенімділігін жоғ арылатады, теориялық жалпылау ү шін негіз болады. Педагогикадағ ы қ олданылатын ө те кең тарағ ан математикалық ә дістер тіркеу, ранжирлеу, шкалалау.

Тіркеу – берілген сапа бар ма ә лде жоқ па солардың жалпы есептеу санына жә не топтық ә р мү шесінің белгілі сапасын анық тау, шығ ару ә дісі. Тізу – немесе дә режелі бағ алау ә дісі белгілі жү йелікте жиналғ ан деректер орналасуын ә детте шығ у немесе қ андай болмасын кө рсеткіштердің жету тә ртібі жә не соғ ан сә йкес осы қ атардан ә р зерттелушінің орын анық тауы (мысалы, артық бағ аланатын сыныптастар тізімін жасау) талап етеді.

Шкалалау – педагогикалық қ ұ былыстардың жеке жақ тарын бағ алауғ а сандық кө рсеткіштерді енгізу. Бұ л мақ саттар ү шін сыналатындарғ а сауалдар қ ойылады, сауалдарғ а жауап бере отырып, олар кө рсетімен бағ алардың біреуін таң дауы міндетті. Мысалы: Бос уақ ытта қ андай бір қ ызметпен айналысу туралы сұ рақ ты бағ алайтын жауапкершіліктерінің біреуін таң дау керек. Жү йелі тү рде шұ ғ ылданамын, жү йесіз шұ ғ ылданбаймын.

Салыстыру – алынғ ан нә тижелелерді қ алыпты мө лшердегімен (берілген кө рсеткіштермен) салыстыру, одан ауытқ у жә не жіберілетін аралық тармен қ орытындылар қ атынасын шамалайды.

Мысалы: тұ лғ аның қ алыпты ө зін-ө зі бағ алауы 0, 3 тен 0, 5 ке дейінгі коэффициент болып табылады.

Егер ол 0, 3-тен кем болса ө зін-ө зі бағ алауы тө мен, егер 0, 5-тен артық болса ө зін-ө зі бағ алауы жоғ ары.

Дә ріс 21. Студенттердің ғ ылыми-зерттеу жұ мыстары.

1. Жазба жұ мыстары.
2. Реферат.
3. Баяндама жә не бақ ылау жұ мысы.

1. Жазба жұ мыстары – студенттердің алғ ашқ ы жұ мыстары. Олар студенттің кә сібилігінің қ алыптасуында маң ызды орын алады. Олардың ә рқ айсысы - ө зіндік ғ ылыми-қ олданбалы зерттеу жә не студенттердің білімін бақ ылаудың, есеп берудің бір формасы, таң далғ ан мә селе бойынша жинақ талғ ан дә лелдемесі болып табылады. Баяндамалар, рефераттар, бақ ылау жә не курстық жұ мыстар студенттердің кә сіби білімінің теориялық жә не ә дістемелік дең гейін кө терудің, пә ндерді оқ ытудың маң ызды қ ұ ралы.

Жазбаша тапсырманы орындау сізге ә уелі оқ у-зерттеу жұ мысымен айналысуғ а, кейінірек ғ ылыми зерттеу жұ мыстарымен айналысуғ а мү мкіндік береді. Ал бұ л ө з кезегінде шығ армашылық қ асиетті жә не кә сібің ізге шығ армашылық қ атынасты қ алыптастырады.

Курстық жұ мыс терең ірек жә не кө лемдірек. Зерттеу жұ мыс – бұ л зерттеу жұ мысының ә дісін игерудегі алғ ашқ ы саты. Курстық жұ мыс психологиялық -педагогикалық жә не ә дістемелік мә селелер бойынша білімді жү йелеуге, қ орытындылауғ а, кең ейтуге кө мектеседі. Оның барысында іздену, ақ паратты пайдалану жә не ө ң деудің жаң а ә дістері игеріледі, педагогикалық бағ дары айқ ындалады, педагогикалық пікірін қ орғ ауғ а ү йренеді. Курстық жұ мыс кә сіби тә жірибемен тығ ыз байланысты.