Глоссарий

💸 Как сделать бизнес проще, а карман толще?

Тот, кто работает в сфере услуг, знает — без ведения записи клиентов никуда. Мало того, что нужно видеть свое раписание, но и напоминать клиентам о визитах тоже. Проблема в том, что средняя цена по рынку за такой сервис — 800 руб/мес или почти 15 000 руб за год. И это минимальный функционал. Нашли самый бюджетный и оптимальный вариант: сервис VisitTime.
⚡️ Для новых пользователей первый месяц бесплатно. А далее 290 руб/мес, это в 3 раза дешевле аналогов. За эту цену доступен весь функционал: напоминание о визитах, чаевые, предоплаты, общение с клиентами, переносы записей и так далее.
✅ Уйма гибких настроек, которые помогут вам зарабатывать больше и забыть про чувство «что-то мне нужно было сделать».
Сомневаетесь? нажмите на текст, запустите чат-бота и убедитесь во всем сами!

Глоссарий

Педагогикадағ ы ғ ылыми зерттеу ә дістері пә ні бойынша глоссарий

Анкета ә дісі – вербалды коммуникация негізінде бірінші ә леуметтік- психологиялық ақ парат алу ә дісі.

Ә діснама – теориялық жә не пратикалық қ ызметті ұ йымдастыру мен қ ұ рудың ұ станымдары жә не тә сілдерінің жиынтығ ы.

Бақ ылау - психикалық қ ұ былыстарды жү йелі, мақ сатты қ абылдаудан тұ ратын эмпирикалық зерттеу ә дісі.

Болжам – қ ажетті нә тижені қ алай, қ андай жолмен, ненің кө мегімен алуғ а болатындығ ы жайында негізделген ой.

Ғ ылыми-педагогикалық зерттеу – жаң а педагогикалық білімдерді қ алыптастыру ү рдісі, оқ ыту, тә рбиелеу, дамытудың объективті заң дылық тарын ашуғ а бағ ытталғ ан танымдық іс-ә рекеттің бір тү рі.

Дедуктивті ә діс - жалпыдан жекеге қ арай жү ретін ой қ орытындысы

Зерттеу объектісі - шешуді қ ажет ететін маң ызды проблемалар жинақ талғ ан ақ иқ ат шындық тың саласы.

Зерттеу объектісі – зерттеушінің назарын аудартатын, зерттеу субъектісінен тә уелсіз ө мір сү ретін белгілі бір ү рдіс, қ ұ былыс.

Зерттеу пә ні – бұ л ракурс, бір нә рсеге қ араудың нақ ты жағ ы.

Зерттеудегі мақ сат қ ою – бұ л шынайы педагогикалық ақ иқ ат тұ рғ ысынан мү мкіншілктерін есепке ала отырып, оның қ азіргі кү йін жаң а, қ ажетті, болашақ та тілейтін кү йіне ө згерту тә сілдерін таң дау

Индуктивті ә діс - ой қ озғ алысының жекеден жалпы қ орытындығ а қ арай жү руі

Инновация - педагогикалық процеске оқ ыту мен тә рбиенің жаң а тұ жырымдамаларын, оқ у жоспарларын жә не бағ дарламаларын, формаларын, ә дістерін, қ ұ ралдарын енгізу.

Мақ ала – бұ л нақ ты сұ рақ тар немесе зерттеу нә тижелері бойынша автордың кө зқ арасы кө рсетілген шағ ын кө лемдегі арнайы публикациялар.

Міндет – мақ сатқ а жетудің бө лігі, қ адамы, кезең і.

Ой – қ ұ ралмен жабдық талғ ан идея, бұ л ө зін жү зеге асырушы қ ұ ралдармен қ амтамасыз етілген идея.

Педагогикалық зерттеулердің мақ саты - жеке тұ лғ аны оқ ыту, тә рбиелеу жә не дамытудың объективті зааң дылық тарын ашу, белгілі заң дарды саналы жә не мақ сатты тү рде оқ у-тә рбие жұ мысының практикасында қ олдану.

Педагогикалық мақ сат – педагогикалық идеал жә не педагогикалық ақ иқ аттың шынайы ү рдістері мен қ ұ былыстарын ө згертуде олардың ә леуетін салыстыру негізінде жасалғ ан болжаудың нә тижесі.

Педагогикалық факт – орта жағ дайлары жә не тұ лғ аны дамыту факторлары арасындағ ы кейбір, бірнеше мә рте жә не шынайы бекітілген байланыстар.

Проблема – ғ ылымда белгісіз, анық талмағ ан нә рсе

Психодиагностика – тұ лғ аның индивидуалдық - психологиялық ерекшеліктерін анық таумен ө лшеуге ә дістерді ө ндейтін психологияның саласы.

Реферат (лат. тіл.- refero – хабарлаймын) – ғ ылыми жұ мыстың мазмұ нын баяндама ретінде немесе жазбаша тү рде беру.

Теориялық зерттеу – бұ л педагогикалық қ ұ былыстардың ерекшеліктерін, белгілерін, қ асиеттерін, бө лек жақ тарын бө ліп қ арастыру.

Тест – белгілі мә ндік шкаласы бар стандартталғ ан сұ рақ тармен тапсырмаларды қ олданатын диагностикалық ә дісі.

Шарттар – бұ л ізденіс жү ретін ішкі жә не сыртқ ы жағ дайлар.

Эксперимент - зерттелініп жатырғ ан объектінің мінез-қ ұ лқ ындағ ы ө згерістерді тіркеу жә не манипуляцияны жү зеге асыратын зерттеушінің сол ситуацияғ а белсенді кірісуін білдіретін ғ ылыми тану ә дісі.

Дә ріс 1. Ғ ылыми ізденістің жалпы ә діснамасы

Ә діснама білімді жинақ тау жә не практикада қ олдану тә сілдері жайындағ ы ғ ылым ретінде.

Ә діснама ең алдымен ғ ылыми танымның ә діснамасы, яғ ни ғ ылыми танымдық іс-ә рекеттің формалары мен тә сілдері, қ ұ рылымы жайындағ ы ілім. Ғ ылымның ә діснамасы ғ ылыми зерттеудің компоненттеріне (объектісі, талдау пә ні, міндеті, қ ұ ралдар жиынтығ ы) сипаттама береді. Осылайша, ғ ылымның ә діснамасы – таным жә не ондағ ы ө згерістердің теориялық жиынтығ ы.

Кез-келген ә діснама реттеуші жә не нормалау қ ызметтерін атқ арады. Ә діснамалық білім дескриптивті (суреттеуші, бейнелеуші) жә не прескрептивті (нормалау) формаларында кө рінеді. Дескриптивті ә діснама – бұ л ғ ылыми білімнің қ ұ рылымы мен ғ ылыми танымның заң дылық тары жайындағ ы ілім. Ол зерттеу ү рдісінде бағ ыт береді. Прескрептивті ә діснама – іс-ә рекетті реттеуші қ ызметін атқ арады.

Ә діснамалық білімнің 4 қ ұ рылымдық дең гейі бар. Олар:

- философиялық дең гейде танымның жалпы ұ станымдары мен ғ ылымның категориялары қ арастырылады;

- жалпығ ылыми дең гейде теориялық тұ жырымдамалар жинақ талады;

- нақ тығ ылыми дең гейде арнайы ғ ылыми зерттеуде қ олданылатын зерттеудің ә дістері мен ұ станымдарының жиынтығ ы белгіленген;

- технологиялық дең гейде зерттеудің ә дістемесі мен техникасы сипатталады. Ол басқ а дең гейлер арқ ылы анық талады: педагогикалық зерттеу жә не оның ұ йымдастырылуы сол дең гейлерге бағ ынышты.

Осылайша, ә діснама – теориялық жә не пратикалық қ ызметті ұ йымдастыру мен қ ұ рудың ұ станымдары жә не тә сілдерінің жиынтығ ы. Сонымен қ атар, ғ ылымның ә діснамалық негізі – табиғ ат пен қ оғ ам қ ұ былыстарын зерттеуге негіз болғ ан, ә рі сол қ ұ былыстардың теориялық тү сіндірмесіне шешімді ық пал етуші философиялық идеялардың жиынтығ ы. Бұ л идеялар белгілі бір қ ұ былыстың теориясын қ ұ руғ а мү мкіндік береді.

Қ андай да болмасын ғ ылымның ә діснамалық объектісі - ғ ылыми зерттеу ү рдісі, яғ ни қ ұ рылымдық бө ліктері біртұ тас ғ ылыми-танымдық іс-ә рекет. Ғ ылымның ә діснамасының пә ні – білім, оның генезисі жә не оны алу тә сілдері, практикалық қ олданыс табуы.

Ә діснаманы ғ ылыми танымның ерекше аймағ ы ретінде бө ліп қ арау объективті дү ниенің кү рделі қ ұ былыстарының мә ніне адам ойының терең еніп, оны тү сіне білу қ ажеттілігінен туындайды. Ғ ылымның ә діснамасы қ андай да бір шындық дү ние саласының ғ ылыми таным объектісін, таным объектісінің пә нінің белгілі бір жақ тарын қ арастырады. Оғ ан мыналар кіреді: ғ ылыми таным объектісі мен пә нін зерттеудің ерекшеліктерін кө рсететін қ ажетті зерттеу іс-шараларының жү йесі, таным нә тижелерінің адамдардың практикалық ә рекетіне тигізетін ық палы ү рдісінің ерекшеліктері.

Диалектикалық теория ғ ылыми білімнің жалпы ә діснамасы ретінде.

Философияда ұ зақ уақ ыт бойы екі негізгі философиялық ә діснама қ алыптасқ ан: идеалистік жә нематериалистік. Қ азіргі кезең де нақ ты мә селе бойынша белгілі бір қ ауымдастық тың мү ддесін жақ тағ ан идеалистік ойшылдар бар. Кө п ә діснамалық алғ ышарттардың ішінде белгілі бір қ ұ былыс, объект барша табиғ и жә не қ оғ амдық қ ұ былыстар сияқ ты себеп-салдарлы байланыста екендігі маң ызды орын алады. Осыдан материалистік бағ ытқ а негізделген ғ ылым ө з зерттеулеріне ық пал жасайтын ө ндірістік-экономикалық жә не ә леуметтік-саяси факторларғ а байланыстыра жү ргізеді. Материалистік ғ ылым ө ткен дә уірдегі қ оғ амда кө рініс берген теориялық тұ жырымдарғ а, бү гінгі кү ні ө згерген саяси-ә леуметтік талаптарғ а орай қ алыптасып жатқ ан ой-пікір ауқ ымын дә л осы тұ рғ ыдан зерттейді, ә рі ө рбітеді. Диалектикалық жә не тарихи материализм тә рбиенің ә леуметтік мә ні, адам дамуындағ ы ә леуметтік пен биологиялық тың ө зара ә рекеті, жеке тұ лғ аның жан-жақ ты жә не ү йлесімді дамуының мә ні, адамның қ алыптасуына ә сер ететін объективті жә не субъективті факторлар сияқ ты маң ызды педагогикалық ә діснамалық мә селелерді шешуге ғ ылыми негіз болады

Нақ ты ғ ылым ә діснамасы сұ рақ тарын талқ ылау материалистік диалектика негізінде жү ргізіледі. Бірде-бір ғ ылым ә сіресе, ғ ылым мен техниканың қ азіргі даму жағ дайында ғ ылыми таным ә діснамасы мә селелеріне ерекше зейін бө лмесе нә тижелі жұ мыс жасай алмайды.

Педагог мә дениетінің ә діснамалық компоненті.

Педагог-зерттеуші бірде-бір кү рделі сұ рақ қ а нақ ты ә діснамалық негізсіз шешім таппайтынын ү немі есінде сақ тағ аны дұ рыс. Педагогтың кә сіби дайындығ ының ең жоғ арғ ы дең гейі – оның ә діснамалық мә дениетінің қ алыптасуы. Оның негізгі белгілері мыналар:

- педагогика жә не философия ғ ылымдарының негізгі ұ ғ ымдарының мә нін тү сінуі;

- білім берудің тү рлі ұ ғ ымдарын нақ ты ойлаудан абстрактілі ойлауғ а кө шу дең гейі ретінде ұ ғ ынуы;

- педагогикалық теорияны таным ә рекетінің ә дісіне ө згерте білуі жә не т.б.

Дә ріс 2. Педагогика ғ ылымының ә діснамалық негіздері

Педагогика ұ зақ уақ ыт бойы философияның бір бө лігі ретінде дамытылып, екі негізгі философиялық тұ жырымдамалар бағ ытында қ алыптасқ ан. Бірінші тұ жырымдамада Сократ пен Платонның идеялары жинақ талғ ан. Олардың айтуынша, адам дамуының негізгі факторлары – оның табиғ и қ абілеттері. Ал сыртқ ы жағ дайлар адамның дамуына елеусіз ә сер етеді. Екінші тұ жырымдамада Гераклит, Демокрит, Эпикурдың идеялары біріктірілген: адамның дамып, тә рбиеленуін, ең алдымен, қ оршағ ан орта жә не сыртқ ы жағ дайлар белгілейді.

Тұ жырымдамалардың нә тижесінде педагогикада осы кү нге дейін педагогикалық теорияны жасауда ә ртү рлі пікірлер айтылуда. Материалистік тә рбие теориясының шешімі ү шін ең маң ызды идея – бұ л адамның жекетұ лғ а болып дамуының кө зі тіршілік иесінен сыртта, ә рі оның қ алыптасуы «ә леуметтік бағ дарламағ а» сә йкес, қ оғ амдық ық палдың, соның ішінде тә рбиенің нә тижесінде іске асады. Сонымен қ атар, бұ л ә діснама, адам дамуының кө зі, одан тыс екенін айта отырып, оның қ оғ амдық тұ лғ а болып қ алыптасуында ө зінің ішкі белсенділігінің де маң ызды орын алатындығ ын алғ а тартады, ә рі зерттеушілерге ө зіндік белсенділіктің кө терудің жолдарын табудың қ ажеттігін тү сіндіреді.

Материалистік философия мен педагогика қ оғ амда ә леуметтік жә не рухани қ атынастардың жетілуімен адамның ө зі де жетіліп, ә рі дамып отырады, оның ө зіндік қ асиеттері мен сапаларын ұ намды бағ ытта ө згертіп жә не жақ сартып отыруы ү шін зор табиғ и мү мкіндіктерге ие екендігін жария етеді. Сонымен қ атар, бү гінгі педагогика қ оғ амдық дамудың объективті заң дылық тарына сү йене отырып, қ оғ амдыө ілгерілеуге қ ызмет ету қ ажеттігін, адамды қ оғ амның ең жоғ арғ ы қ ұ ндылығ ы деп тануды ө з міндеті деп санайды.

Зерттеушілер Ә биев Ж., Бабаев С., Қ ұ диярова А. есептеуінше, адам тә рбиесінің кү нделікті практикасында, теориялық тұ жырым жасауда болсын жоғ арыда айтылғ ан бү гінгі педагогика тұ жырымдамаларын негізге ала отырып, идеалисттік бағ ытты да, имандылық шарттарын да ө з орнымен ү йлесімді пайдаланғ ан жө н.

Педагогика ә діснамасы оқ ыту, тә рбиелеу жә не даму заң дылық тарын тану мен қ олданудың жалпы тұ рғ ыларын анық тайды. Педагогика ә діснамасының объектісі - жеке тұ лғ аны оқ ыту, тә рбиелеу жә не дамыту қ ұ былыстарын тану, ал пә ні – жаң а адамды қ алыптастыру ү рдісінің заң дылық тары. Педагогикадағ ы ә діснамалық тұ рғ ы оқ ыту-тә рбие ә рекеті практикасын ө згертудің тиімді жолдарын іздеу жә не қ алыптастыру ү шін қ ажет. Педагогика ә діснамасының қ ызметі – оқ у-тә рбие ү рдісін ұ йымдастырудың тиімді жаң а жолдарын жасау.

Педагогиканың ә діснамасына мына қ ағ идалар енеді.

1. Педагогикалық білімнің қ ұ рылымы жә не қ ызметі жайындағ ы ілім.

2. Жалпығ ылымилық мә нге ие бастапқ ы, негізгі, фундаментальды педагогикалық қ ағ идалар (теориялар, тұ жырымдамалар, болжамдар).

3. Педагогикалық зерттеудің логикасы жә не ә дістері жайындағ ы ілім.

4. Алынғ ан білімді практиканы жетілдіру мақ сатында қ олдану тә сілдері жайындағ ы ілім.

Педагогикалық зерттеулер ә діснамасының негізгі мә селелері.

Тә рбие теориясы мен практикасын дамыту мақ сатында қ азіргі уақ ыттағ ы кейбір ө зекті мә селелерді бө ліп қ арастырғ ан жө н. Бұ ндай мә селелердің топтары: 1) педагогика ғ ылымының пә ні мен педагогикалық қ ұ былыстарды танудың логикасының анық таудағ ы ә діснаманың фундаментальды мә селелері; 2) оқ ыту, тә рбиелеу жә не дамыту мә селесін, педагогикалық ү рдісті жү зеге асыруда мұ ғ алім ө з қ ызметін орындауда оның дайындық дең гейі мә селелерін зерттеудегі ә діснамалық тұ рғ ының ерекшеліктері.

Педагогикадағ ы жалпы ә діснамалық мә селелері:

2. Педагогика ғ ылымдарының жү йесі, олардың бірлігі жә не ө зара байланысы;

3. Педагогиканың басқ а адамтану ғ ылымдармен ө зара байланысының мә ні мен маң ызы, қ оғ ам, табиғ ат туралы ғ ылымдардың негіздерімен байланысы;

4. Педагогикалық зерттеулерді ұ йымдастыру ә дістері мен формаларын жетілдірудің ә діснамалық негіздері.

5. Дидактика жә не жеке пә ндер ә дістемесі бойынша зерттеулерді жетілдірудің ә діснамалық шарттары;

6. Тұ тас ү рдіс ретіндегі тә рбие аясындағ ы зерттеулердің ә діснамалық шарттары (дамудың жас кезең дері жә не оның ерекшеліктері);

7. Педагогикалық білім беру ү рдісін қ ұ ру жә не жетілдірудің жү йелерін ғ ылыми негіздеу жә не зерттеудің ә діснамалық шарттары;

8. Мектепке дейінгі тә рбиенің ә діснамалық мә селелері;

9. Білім беру жү йесінің дамуын болжау ә діснамасы;

Ә діснамалық мә селелер тек педагогиканың жалпы негіздерін талқ ылауғ а ғ ана емес, сонымен бірге тұ тас педагогикалық ү рдісті жетілдіру, оқ ыту, тә рбие жә не дамытудың нақ ты сұ рақ тарын зерттеу мақ сатында жү ргізіледі.

Бұ л мә селелердің барлығ ы жаң а емес, олар тү рлі дең гейде педагог-ғ алымдар ең бектерінде қ арастырылғ ан.

Қ азақ стан Республикасындағ ы жалпы орта жә не кә сіби мектептердегі реформалар педагогика ғ ылымының алдына ө зекті теориялық жә не практикалық мә селелерді қ оюда: мектептердің ә леуметтік қ ызметін, статусын кө теру; жалпы жә не кә сіби білім беруді жетілдіру; оқ у-тә рбие ү рдісінің ө ндірістік ең бекке оқ ытудың, мамандық қ а бағ ыттаудың сапасын кө теру; педагогикалық мамандардың біліктілігін арттыру; білім беру жү йелерінің оқ у-материалдық базасын жетілдіру жіне т.б.

5. Педагогикалық зерттеулердегі ә діснамалық, теориялық жә не эмпирикалық дең гейлердің сә йкестігі.

Педагогика ғ ылымының дамуының маң ызды факторы – оның зерттеу ә дістерінің кө беюі мен ұ дайы жетіліп отыруы. Ең алғ аш педагогикалық теорияғ а ә дістерді енгізген Г.Песталоцци, А.Дистервег, К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой, А.С.Макаренко, С.Т.Шацкий жә не т.б.

19 ғ асырдың аяғ ы–20 ғ асырдың басында эксперименталдық педагогика кең етек алды. Оның кө рнекті ө кілдері: неміс педагогы В.Лай (1862-1926 ж.ж.), Э.Мейман (1862-1915 ж.ж.), американ педагогтары жә не психологтары С.Холл (1846-1924 ж.ж.), Э.Торндайк (1874-1949 ж.ж.).

Педагогикалық зерттеулердің негізгі мақ саты - жеке тұ лғ аны оқ ыту, тә рбиелеу жә не дамытудың объективті зааң дылық тарын ашу, белгілі заң дарды саналы жә не мақ сатты тү рде оқ у-тә рбие жұ мысының практикасында қ олдану.

Педагогикалық зерттеулер, ең алдымен, ә леуметтік қ алыптасу мен тә рбиелеудің негізгі кө зі ретінде дамушы жеке тұ лғ аның іс-ә рекеті пә нін зерттеуге бағ ытталады. Педагогикалық қ ұ былыстар, эмпирикалық бақ ылаулардың сыртқ ы жақ тарын ғ ана зерттеумен шектелмей, педагогикалық факті, қ ұ былыс жә не ү рдістерді терең жә не жан-жақ ты зерттеу, олардың мә нін, заң дылық тарын ашу, диалектикалық ойлау тә сілдері – индукция жә не дедукцияны, талдау, жинақ тау, абстрактілі ойлаудан нақ тылауғ а кө шу т.б. қ олдану керек.

Педагогикалық зерттеулердің негізгі компонеттері: зерттеу тақ ырыбын анық тау; зерттеу міндеттерін анық тау; танымдық міндеттері мен дең гейлерін анық тау ә дістерін, шарттарын белгілеу жә не ақ паратты алдын-ала талдау; бастапқ ы болжамдарды қ алыптастыру; оларды теориялық жә не экспериментальдық тексеру; алынғ ан нә тижелерді талдау; оларды ғ ылыми интерпретациялау; оқ у-тә рбие жұ мысын жетілдіруде теориялық қ орытындылар мен ғ ылыми-ә дістемелік кең естер жасау, қ ұ растыру.

Педагогикалық зерттеулердегі ә діснамалық, теориялық жә не эмпирикалық дең гейлердің сә йкестігі.

Педагогикадағ ы зерттеулердің 3 дең гейі белгіленген: эмпирикалық, теориялық жә не ә діснамалық. Бірінші дең гейде ғ ылымның жаң а фактілерін жә не олардың негізінде эмпирикалық заң дылық тар қ алыптастырады. Екінші дең гейде – бұ рын ашылғ ан фактілерді тү сіндіруге мү мкіндік беретін негізгі педагогикалық заң дылық тар қ ұ растырылады, болашақ тағ ы жағ дайлар мен фактілерге болжам жасауғ а мү мкіндік жасалады. Ү шінші, ә діснамалық дең гейде эмпирикалық жә не теориялық зерттеулер негізінде педагогикалық қ ұ былыстарды, теорияларды қ ұ растыру, зерттеу ә дістері мен жалпы ұ станымдар жасалады.

Педагогикада эмпирикалық жә не теориялық ә дістер кең тарағ ан. Эмпирикалық ә дістер зерттелетін педагогикалық объектіге тікелей бағ ытталғ ан жә не бақ ылау мен эксперименттің жинақ талғ ан тә жірибесіне сү йенеді. Теориялық ә дістер педагогиканың тү сіндірмелі аппаратының жетілуі мен дамуына байланысты жә не ақ иқ ат шындық ты оның маң ызды байланыстары мен заң дылық тарын жан-жақ ты тануғ а бағ ытталғ ан.

Зерттеудің эмпирикалық дең гейінің ә дістеріне мыналар жатады: бақ ылау, анкета, ә ң гімелесу, оқ ушылардың іс-ә рекет нә тижелерін, педагогикалық тә жірибелерді зерттеу, педагогикалық эксперимент. Бұ л ә дістер зерттелетін мә селелер бойынша фактілік материалдарды жинақ тау ү шін қ олданылады.

Теориялық зерттеу ә дістеріне талдау жә не жинақ тау, индукция жә не дедукция, ұ қ састық, айырмашылық логикалық ә дістері жатады.

Ә рбір ғ ылымның нақ ты ғ ылыми ә діснамасы жә не оның практикасы салыстырмалы тү рде ө зара ерекшеленетін ұ станымдарда жә не зерттеу ә рекетіне қ ойылатын талаптарда кө рініс табады. Олар теорияны мен практиканы біріктіреді, практикада қ ажетті ғ ылыми негізделген бағ ыттар ұ сынады.

Ұ станым жә не талаптың айырмашылығ ы мынада: ұ станым терең жә не жан-жақ ты ғ ылыми негізделген (объективті заң дылық тарды есепке алу негізінде ә леуметтік мә нді мақ саттарғ а жету тә сілдерін белгілейді) жә не жалпылама сипатқ а ие (осы салада кездесетін барлық ситуациялардағ ы зерттеулерде қ олданылады). Ұ станымды міндетті тү рде орындау қ ажет. Талап теориялық жағ ынан терең жә не жан-жақ ты зерттелмеуі мү мкін, педагогикалық ситуацияның тек бір бө лігіне қ атысты қ олданылады. Нақ ты талаптар белгілі бір ұ станымнан туындайды, бірақ оларды қ олдану ситуация ерекшелігінен шығ ады.

Педагогикалық зерттеулерде қ олданылатын жалпығ ылымилық ұ станымдары:

1. объективтілік ұ станымы – қ ұ былысты тудыратын факторларды, жағ дайларды есепке алу, объект жайында шынайы ақ парат алуғ а мү мкіндік беретін зерттеу тұ рғ ылары мен ә дістерінің сә йкестігі, фактілерді жинақ тау жә не бағ алауда субъективтіліктің болмауы. Бұ л ұ станым мына талаптарды белгілейді: дә лелдеу (зерттеудің негізділігі) жә не ғ ылыми ізденістің альтернативты сипаты.

2. мә ндік талдау ұ станымы – зерттелетін қ ұ былыстың жалпы, ерекше жә не жеке сипаттарын сә йкестендіру, олардың даму факторлары мен жағ дайларын, оларды мақ сатты тү рде ө згерту мү мкіндіктерін, олардың ө мір сү ру жә не қ ызмет ету заң дарын ашумен байланысты. Бұ л ұ станым бойынша педагогикалық қ ұ былыстарды сипаттаудан тү сіндіруге, тү сіндіруден болжауғ а кө шу белгіленеді. Талаптары: зерттелетін педагогикалық қ ұ былыстың ү здіксіз ө згерісте, дамуда болатынын есепке алу қ ажеттілігі, зерттелетін ү рдіс нә тижесін анық тайтын негізгі факторларды белгілеу, зерттелетін пә ннің қ арама-қ айшылығ ын, оның сандық жә не сапалық анық талуын ашу.

3. логикалық жә не тарихи бірлік ұ станымы – объектінің тарихын (генетикалық жағ ы), теориясын (объектінің қ азіргі жағ дайдағ ы қ ұ рылымы, қ ызметі, байланыстары) жә не оның даму бағ ыттарын зерттеуді ұ штастыру. Талаптары: сабақ тастық, ө ткен ө мірден жинақ талғ ан тә жірибені, дә стү рді, ғ ылыми жетістіктерді есепке алу.

4. тұ жырымдамалық ұ станым – зерттеуде белгілі бір тұ жырымдамағ а сү йену, оны дамыту жә не жақ тау.

5. жү йелілік ұ станымы - жалпы жү йенің ішіндегі жеке бө ліктердің бір-бірімен байланысын анық тайды. Бұ л ұ станымның мә ні мына қ ағ идаларда кө рініс тапқ ан: қ оршағ ан ортамен салыстырғ анда жү йенің бітұ тастығ ы, оны ортамен тұ тастық та зерттеу (білім беруді ә леуметтік жә не экономикалық дамуды қ арастыру); тұ тастық ты элементтерге ажырату; жү йенің барлық элементтері ө зара кү рделі байланыстарда жә не ә рекеттесуде болады, оның ішінен жү йеқ ұ раушы байланысты табу қ ажет жә не т.б. Талаптары: тұ тастық.

6. тұ лғ алық ұ станым – адамның даоалық ретінде жә не адамгершілік дамуы мен қ ұ рметке деген қ ұ қ ығ ын, тұ лғ аның ерекшелігін мойындауды талап етеді.

7. іс-ә рекеттік ұ станым – жеке адам дамуындағ ы негізгі қ ұ рал жә не шешуші жағ дай: фактілер педагогикалық зерттеу жә не практикада тұ лғ аның іс-ә рекеті нә тижесінде дамып отырады. Оның мағ ынасын А.Н.Леонтьев ө з ең бектерінде былай деп жазды: „Адамғ а мә дениеттің жетістіктерін мең герту ү шін ә рбір жаң а ұ рпақ ө з қ ызметтерін кө рсетулері, ұ сынулары тиіс. Сондық тан, ә рбір тә рбиеленуші ө з бетімен ө мір сү руге даярлануда жә не ә рқ илы ә рекеттерге даярлануда маң ызды деген ә леуметтік, рухани қ арым-қ атынас жасай білуге ү йренуі ө те маң ызды”.

8. мә дениетке сә йкестік ұ станым - адамның мінез-қ ұ лқ ы, қ ызметі, шығ армашылық қ ызметі ө седі. Бала ө мір сү реді, оқ иды, белгілі бір ортада ө седі. Мә дени ұ станым этнопедагогикалық ұ станымғ а ауысады.

9. Этнопедагогикалық ұ станым да ұ лттық, тарихи қ ұ ндылық тарда оқ ыту ә дістері білінеді. Соң ғ ы кезде ұ лттық педагогика негізінде оқ ыту-тә рбиелеу ә дісі дамытылуда.

10. Антропологиялық ұ станым - барлық ғ ылымдардың адамды тә рбие қ ұ ралы ретінде пайдалану жә не педагогикалық ү рдісте қ олдану арқ ылы жү зеге асады.

Дә ріс 4. Зерттеу ізденісінің кө здері мен жағ дайлары

Педагогикалық зерттеуді ө ткізу ү шін ө зі ізденіске негіз болып табылатын кө здерді қ олданғ ан жө н. Олардан шығ армашылық ө ң деуде қ ажет болатын тұ рғ ыларды, ү лгілерді, идеяларды, ә дістер мен технологияларды алуғ а болады.

1. Ә леуметтік тапсырыста ө з орынын тапқ ан жалпыадамзаттық ізгіліктік қ ұ ндылық тар, мү дделер.

2. Адам жайындағ ы ғ ылымдар кешенінің жетістіктері, сонымен қ атар қ азіргі ғ ылыми тқ рғ ылардан, ә сіресе медицина, валеология, психология, педагогика, ә леуметтік педагогика, ә леуметтік, педагогикалық жә не даму психологиясы ғ ылымдарының ұ сыныстары.

3. Ө ткен жә не қ азіргі ө мірдің озат тә жірибесі, соның ішінде новаторлық тә жірибесі.

4. Педагогтар мен оқ ушылардың, қ оршағ ан ә леуметтік ортаның, ө ндірістік, мә дениет жә не медицина, қ ұ қ ық қ орғ ау органдарының орындарының, ата-аналардың, тү рлі мамандық иелерінің педагогикалық ә леуеті.

5. Кә сіби педагог қ ызметкерінің шығ армашылық ә леуеті.

Философия, дін, ө нер, халық дә стү ріндегі жалпыадамзаттық ізгіліктік идеялар мен мү дделер. Тұ лғ аны тә рбиелеу, белсенділікке ынталандыру жә не дамуын қ олдау адамгершілік идеалын қ алыптастырмай мү мкін емес. Қ оғ амда коммунистік идеология мен идеалдардың қ ұ лдырауына орай педагогтар мен қ оғ ам қ ызметінде педагогикалық вакуум, идеалдардың кү рт жойылуы пайда болды. Ол белгілі бір мө лшерде діни идеология жә не діни санамен толтырылғ ан. Бірақ бұ л жол барлық адам ү шін таң дау емес.

Педагогикалық идеалдар жойылмайтын ізгіліктік қ ұ ндылық тармен, адамды сү ю идеалымен, тұ лғ аны дә ріптеумен (тек бір тұ лғ аны емес, ә рбір тұ лғ аны) байланысты болуы тиіс. Бұ л қ ұ ндылық тар классикалық ә дебиетте, ө нер туындыларында жан-жақ ты кө рініс тапқ ан. Адамғ а сену, оның ө зін жү зеге асыруына барынша жағ дай жасау, бала тұ лғ асын, оның ерекшелігі мен даралығ ын, еркін дамуы мен бақ ытты болу қ ұ қ ығ ын қ ұ рметтеу – бұ л кез-келген педагогикалық тұ жырымдаманың негізі болып табылады.

Жалпыадамзаттық ізгіліктік идеялар мен идеалдар ә детте біржақ ты жә не бұ зылғ ан тү рде, бірақ нақ ты формада білім беруге леуметтік тапсырыстан кө рінеді, яғ ни оқ уорындарын бітірушілерге қ ойылатын талаптардан кө рінеді. Талаптар білім берудің мазмұ ны мен мә нін, қ арым-қ атынастар жү йесін, іс-ә рекет тә сілдерін белгілейді.

Адам жайындағ ы ғ ылым жетістіктері, соның ішінде психология жә не педагогика ғ ылымдары. Психология психика дамуының заң дылық тарын жә не табиғ атын зерттейді. Психиканың дамуын нақ ты ситуацияларда зерттейтін психология ғ ылымының салалары бар. Мысалы, ә леуметтік психология топтағ ы тұ лғ аның іс-ә ркеті мен ө зара ә рекеттесудің ерекшеліктерін зерттесе, педагогикалық психология оқ ыту мен тә рбиелеудегі тұ лғ аның психикасы мен оның ә леуметтік тә жірибені мең геру ерекшеліктерін зерттейді. Педагогика адам психикасының бағ ытталғ ан ө згертудің шарттарын, тә сілдерін жә не заң дылық тарын зерттейді. Психология педагогика ғ ылымынсыз ө мір сү ре алады, бірақ оның практикада қ олданылу аясы шектеледі. Бірақ педагогика психологиясыз еш дами алмайды. Себебі психика, оның даму заң дылық тары, адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынастарды білмейінше педагогикалық жұ мыстың ұ станымдары мен қ ұ ралдары жайында сө з қ озғ ау мү мкін емес.

Медицина жә не валеология ғ ылымының ұ сыныстары оқ ыту мен тә рбиелеу практикасында денсаулық ты сақ тау, салауатты ө мір салтын жү ргізу бағ ыттарында қ олданылуда.

Озат тә жірибе. Жеке мектептер, лицей, гимназиялар, репетиторлық, риторика, би ө нерін оқ ыту қ айта жаң ғ ыртылуда. Біртіндеп ә лемдік тә жірибенің есігі де кең ашылуда. Мысалы, вальдорф мектебімен педагогикасының жетістіктері, М.Монтессоридің, С.Френенің еркін тә рбиелеу жү йелері. Сонымен қ атар, 1980-1990 жылдардағ ы жаң ашыл педагогтардың (В.Шаталов, Ш.Амонашвили, Е.Н.Ильин, М.П.Щетинин, И.П.Волков, С.Лысенкова, Л.Занков жә не т.б.) практикасы да ерекше орынғ а ие.

1. Олар формализммен, бюрократиялық шектеулер жә не унификациямен кү ресе отырып, ә рбір педагогтың шығ армашылық пен, дербес, іздену, авторлық тұ рғ ыдан жұ мыстану қ ұ қ ығ ын алып шық ты.

2. Ө з практикасы арқ ылы олар оқ ушылармен ынтымақ сатық пен, шығ армашылық пен жұ мыстану, қ алыптасушы тұ лғ аның ішкі еркіндігін, ә рбір оқ ушығ а кө мек беру ізгіліктік идеяларын бекіте отырып, білім берудегі демократиялық ө згерістерге жол салды, қ оғ амның ізгіленуіне мү мкіндік берді.

3. Олар жаң а педагогикалық жү йелер жасап шығ арды. Оның ә рқ айсысында ө зекті педагогикалық мә селелер ө з шешімін тапқ ан.

Ұ жымның жә не социумның педагогикалық ә леуеті. Ұ жымның шығ армашылық ә леуеті шығ армашыл тұ лғ алармен туындайды. Онда жеке дә стү рлер, қ ұ ндылық тарғ а, педагогикалық ізденіске деген ө зіндік кө зқ арас қ алыптасады. Психологиялық жағ дай, ұ жымдық мақ саттар мен бағ алар, шығ армашылық стилі мен ә леуеті ә ртү рлі болып келетін адамдардың ө зара ә рекеттесуі шығ армашылық тың, белсенділіктің дамуына стимул немесе тежеу болуы мү мкін.

Баланың ө мірін шынайы ә леуметтік ортада тү рлі ә леуметтік институттарды (жанұ я, ө ндіріс, клубтар, шығ армашылық бірлестіктер, қ ұ қ ық қ орғ ау органдары, денсаулық сақ тау орындары, театр, кинотеатр жә не т.б.) жә не кә сіби емес педагогтарды (ең алдымен, ата-аналарды) қ атыстыра отырып, ұ йымдастыруда кө птеген жаң а идеяларды, тұ рғ ыларды, формаларды лауғ а болады.

Педагог тұ лғ асының шығ армашылық ә леуеті. Бұ л шығ армашылық тың ішкі ресурстары арқ ылы кө рінеді: қ иял, фантазия, болжау, белгілі тә сілдер мен элементтерді алмастыру іскерлігі, затты ә деттегідей қ ызметінен, байланыстарынан басқ аша кө ре білуі, шешім қ абылдауы, яғ ни педагог-зерттеуші тұ лғ асының креативтілігін (шығ армашылық мә нділігін) сипаттайтын нә рселердің бә рі. Шығ армашыл педагогқ а ө зіндік педагогикалық ойлау тә н, жаң а идеялар мен ә дістерді жасап шығ аруғ а қ абілетті.

Дә ріс 5. Білім беру ұ йымдарында тә жірибелік-ізденіс жұ мыстарын ұ йымдастыру.

Зерттеуді ұ йымдастыру кө птеген факторларғ а тә уелді. Ең маң ыздысы – зерттеудің тү рлері, яғ ни зерттеу ұ жымдық, кешенді немесе жеке болуы мү мкін. Ұ жымдық зерттеу – бұ л жалпы тақ ырып бойынша жұ мыстанатын зерттеушілер тобының ә рекеті. Олардың ә рқ айсысы жалпы мә селенің белгілі бір бө ліктерін қ арастырады. Кешенді зерттеу ұ жымдық зерттеудің тү рі болып табылады. Ол кө ппә нділігімен (бірнеше зерттеу пә нінің болуы) жә не кө пжақ тылығ ымен сипатталады. Мысалы, психологиялық, ә леуметтік-педагогикалық, технологиялық, басқ ару жақ тарын біріктіріп, нә тижесінде жалпы педагогикалық жә не ұ йымдастырушылық -педагогикалық қ орытындылар, модельдер, ұ сыныстар тү рінде беруі мү мкін. Жеке зерттеуді жалғ ыз бір адам жү ргізеді.

Ұ жымдық кешенді зерттеуді ұ йымдастыру кезең дері:

1 кезең – бағ ыттаушы: елдегі, аймақ тағ ы, қ аладағ ы (аудандағ ы) немесе шағ ын аудандағ ы білім беру ситуациясын объективті талдау жә не бағ а беру, қ оғ ам мен мемлекеттің білім берудегі ә леуметтік тапсырысын, тұ рғ ындардың сұ раныстарын, білім беру нарығ ының талаптары мен сұ раныстарын, мә селелерін зерттеу. Бұ л кезең ді ұ жымдық зерттеудің жетекшісі немесе белсенді қ атысушысы кө мекшілермен бірге (психолог, ә леуметтік педагог, ғ алым-педагог, пә н мұ ғ алімі, валеолог жә нет.б.) жү ргізеді.

2 кезең – диагностикалық: зерттелетін педагогикалық ү рдістер мен қ ұ былыстардың даму дең гейі, мә селенің шешудегі қ азіргі тә жірибені зерттеу. Негізінен бұ рыннан белгілі ә дістер мен ә дістемелер қ олданылады.

3 кезең – мақ сат қ ою: бастапқ ы теориялық тұ рғ ылар, зерттеудің мақ сат-міндеттері анық талады, болашақ модель жобаланады.

4 кезең - ө згерту, зерттеудің жұ мыс уақ ыты жә не кө лемі бойынша негізгі кезең. Жоспарланғ ан жұ мыс (эксперимент, авторлық бағ дарламаларды жә не жобаларды жасау жә не жү зеге асрыу, жаң артылғ ан технологияларды, басқ ару модельдерін енгізу) орындалады.

5 кезең – қ орытындылау: диагностикалау, жалпылау, нә тижені интерпретациялау жә не бағ алау, есеп беру, педагогикалық басылымдарда жариялану, енгізілетін қ ұ жаттар (оқ у жоспары, бағ дарламалар, ұ сыныстар, қ ағ идалар жә не т.б.).

Ізденістің жетістігін оның ө ту шарттары да белгілейді. Шарттар – бұ л ізденіс жү ретін ішкі жә не сыртқ ы жағ дайлар. Олар:

- даму қ арама-қ айшылық тарын, бағ ыттарын ұ ғ ыну;

- педагогикалық ұ жымның жоғ ары жалпымә дени дең гейіне ие болуы;

- зерттеу ө ткізілетін орынның мә ртебесі, оғ ан ата-ананың, оқ ушылардың, қ оғ амның сенімділігі;

- материалдық жағ дайдың (орын, қ ұ рал-жабдық, ә дебиет, қ аржыландыру жә не т.б.) болуы;

- ғ ылыми ұ жымдармен (ЖОО кафедраларымен, ғ ылыми зерттеу институттарының бө лімшелерімен) байланыс орнату.

Дә ріс 6. Зерттеудің қ исындық (логиикалық) қ ұ рылымы.

Ғ ылыми ізденістің нә тижелілігі зерттеу қ адамдарының бірізділігіне байланысты, яғ ни зерттеу қ исыны шынайы нә тижеге ә келуі тиіс. Педагогикалық -психологиялық зерттеудің ерекшелігі оның зерттеу пә німен анық талады. Зерттеу пә ні – дамушы адамның қ оршағ ан ортамен ө зара ә рекеттесуінің кү рделі жү йесі.

Қ исынды жасау – кү рделі ү рдіс. Оның ү ш кезең ін белгілеуге болады: мақ сат қ ою, зерттеу жә не енгізу-рә сімдеу.

Бірінші кезең де – тақ ырыпты таң дау, міндеттерді анық тау, болжам жасау (мә селе – тақ ырып – объект - пә н - ғ ылыми фактілер - бастапқ ы тұ жырымдама - жетекші идея жә не пікір - болжам - зерттеу міндеттері сызбасы бойынша жү реді).

Екінші кезең де - ә дістерді таң дау - болжамды тексеру – алдын-ала қ орытындыларды белгілеу – оларды сынақ тан ө ткізу жә не нақ тылау – қ орытынды жасау сызбасы бойынша жү зеге асады.

Ү шінші кезең де – сынақ тан ө ткізу (қ орытындыларды талқ ылау, оларды қ оғ амғ а ұ сыну), жұ мысты рә сімдеу (есеп беру, баяндамалар, кітаптар, диссертациялар, ұ сыныстар, жобалар жіне т.б.) жә не нә тижелерін практикағ а ендіру.

Зерттеу жұ мысы зерттеудің объектісінің аясын таң даудан басталады., яғ ни шешуді қ ажет ететін маң ызды проблемалар жинақ талғ ан ақ иқ ат шындық тың саласы. Білім беру саласындағ ы объектілер саласы: мектепке дейінгі тә рбие, орта жә не жоғ ары мектептегі оқ у ү рдісі, азаматтық жә не адамгершілік тә рбие беру, ақ параттандыру, тұ лғ алық бағ дарлы білім беру, ү здіксіз білім беру жә не т.б.

Объектіні таң дауғ а ә сер ететін объективті факторлар: зерттеудің мә нділігі, шешілмеген проблемалардың болуы, жаң алығ ы жә не перспективалығ ы; субъективті факторлар: зерттеушінің білімі, тә жірибесі, бейімділіктері, қ ызығ ушылық тары, ғ ылыми ұ жым, ғ ылыми жетекші.

Зерттеудің ө зекті салалары: тә рбиенің жаң а мазмұ нын анық тау жә не сынақ тан ө ткізу, оқ ыту мен тә рбиелеудің жаң а тиімді технологиялары мен ә дістемелерін жасау, қ арым-қ атынастарды қ алыптастыру, жаң а типті мектептерге кө шу, мектеп пен ә леуметтік сала арасындағ ы байланыс, денсаулық ты сақ тау технологияларына кө шу жә не т.б.

Келесі қ адам – зерттеудің проблемасы мен тақ ырыбын белгілеу. Проблема – ғ ылымда белгісіз, анық талмағ ан нә рсе, яғ ни белгіліден белгісізге ө тетін кө пір, нақ ты «белгісіздік жайындағ ы білім». Проблеманың мә ні – белгіленген фактілер жә не олардың теориялық ұ ғ ынылуы арасындағ ы, фактілерді тү рліше тү сіндіру, интерпретациялау арасындағ ы қ арама-қ айшылық. Ғ ылыми проблема – практика мен ғ ылыми ә дебиетті терең зерттеудің нә тижесі болып табылады. Мысалы, бү гінгі таң да мынадай қ арама-қ айшылық тар белгіленген: барлық оқ ушылар ү шін білім беру мазмұ нының нормативі жә не ә рбір оқ ушының жеке мү мкіншіліктері, бейімділіктері, қ ызығ ушылық тары арасындағ ы; дені сау адамды қ алыптастыру мақ саты жә не мектептегі сабақ тардың бір қ алыптылығ ы, оқ у тапсырмаларымен баланы жү ктеу арасындағ ы; басқ ару, бағ дарламалау ретіндегі тә рбие жә не тұ лғ аның еркіндігі, жеке дербестігі арасындағ ы қ арама-қ айшылық тар.

Бұ л анық талғ ан қ арама-қ айшылық тардан шығ атын проблема ө зекті болуы тиіс. Бү гінгі кү ні мынадай проблемалар анық талғ ан: білім беруді ізгілендіру жә не демократияландыру, ә рбір оқ ушының жеке ерекшеліктерін есепке алу жә не мү мкіндіктерін жү зеге асыру, мектепте жә нешағ ынауданда тә рбиелеуші ортаны қ алыптастыру жә не т.б.

Ғ алымдардың есептеуінше, дұ рыс қ ойылғ ан проблема – ғ ылыми зерттеудің нә тижелілігінің негізі болып табылады. У.Р.Эшбидің есептеуінше, «егер біз проблеманы дә л анық тайтын болсақ, біз оның шешімін тез таба аламыз».

Проблемада белгіленген қ арама-қ айшылық тікелей немесе жанама тү рде тақ ырыпта кө рінуі тиіс, тақ ырыптың айтылуы проблеманы нақ тылауды жә не шектеуді жү зеге асыратындай болуы керек. Мысалы,

Ә т тү рлі жастағ ы ұ жымда тұ лғ аның ө зін-ө зі бекітуі.

Тә рбиелеу жү йесіндегі басқ ару жә не ө зін-ө зі басқ арудың байланысы.

Тұ лғ а еркіндігі жә не педагогикалық талап.

Жасө спірім тә рбиенің лбъектісі жә не субъектісі ретінде.

Проблеманы дамыту ү рдісі зерттеудің объектісі мен пә нін белгілеумен жалғ асады.

Дә ріс 7. Зерттеудің қ исындық (логиикалық) қ ұ рылымы.

Таным объектісі – бұ л таным ү рдісіне қ атысатын шынайы объектінің байланыстары, қ арым-қ атынастары, қ асиеттері. Зерттеу объектісі – белгілі бір қ асиеттер мен қ арым-қ атынастардың жиынтығ ы. Олар таным ә рекетін жаскушыдан тә уелсіз ө мір сү реді, бірақ ол ү шін нақ ты ізденіс орны болып табылады.

Педагогикадағ ы зерттеу объектісі – зерттеушінің назарын аудартатын, зерттеу субъектісінен тә уелсіз ө мір сү ретін белгілі бір ү рдіс, қ ұ былыс. Мысалы, тә рбиелеуші қ арым-қ атынастардың субъектілерінің даму ү рдісі, жаң а білім беру жү йесінің қ алыптасу ү рдісі. Бастауыш мектепті немесе жастар клубын зерттеудің объектісі деп алуғ а болмайды, себебі бұ лар зерттеудің нақ ты базасы, немесе тым кең сала, оның барлық элементтерін бір жұ мыстың аясында зерттеу мү мкін емес болып табылады.

Зерттеу пә ні ө зінің мазмұ ны бойынша нақ тырақ: зерттеу пә нінде жұ мыс барысында арнайы терең зерттеуді қ ажет ететін объектінің қ асиеті немесе объектідегі қ арым-қ атынас жинақ талады. Бір объектіде бірнеше пә ндер ажыратылуы мү мкін. Пә нге осы жұ мыста зерттелетін элементтер, байланыстар мен қ атынастар енеді. Сондық тан зерттеу пә нін анық тау дегеніміз зерттеудің шекараларын белгілеуді білдіреді.

Зерттеу пә ні – бұ л ракурс, бір нә рсеге қ араудың нақ ты жағ ы. Ол зерттелетін нә рсенің арнайы айқ ындалғ ан жақ тарын, байланыстарын кө руге мү мкіндік береді. Яғ ни, зерттелетін нә рсенің бір аспектісі: мақ саттық, мазмұ ндық, іс-ә рекеттік (технологиялық), тұ лғ алық -мотивациялық, ұ йымдастырушылық. Мысалы, басқ арудың тұ лғ алық бағ дарлы технология негізіндегі теориялық моделін жасау жә не педагогикалық шарттарын анық тау (іс-ә рекеттік (технологиялық).

Зерттеу пә нін зерттеушінің ө зі объективті негізге сү йене отырып ұ сынады. Бұ л жұ мысты зерттелетін нә рсенің бастапқ ы қ ағ идаларына, тұ жырымдамасына негізделе отырып атқ арылады. Мысалы, салауатты ө мір салты мектебін жасаудың тұ жырымдамасы мынадай болуы мү мкін:

Осылайша, зерттеу пә нін белгілеу – бұ л теориялық талдаудың бастауы, зерттеудің кейбір негіздері мен міндеттерін айқ ындау болып табылады.

Зерттеу басынан-ақ м.мкіндігінше жалпы зерттеудің қ орытындысын, мақ сатын белгілеп, мақ сат қ ою іс-ә рекетін жү зеге асыру керек.

Мақ саттылық – бұ л адам іс-ә рекетінің ө те маң ызды сипаты, ол адамды жануарлардан ерекшелейтін жә не бағ ытсыз іс-ә рекеттердің алдын-алатын қ асиеті. Шынайы педагогикалық қ ызметке адам іс-ә рекетінің мақ сатты жә не мотивацияланғ ан болуы шарт. Педагогикалық зерттеудегі мақ сат – мақ сат жасаушы іс-ә рекеттің нә тижесі. Ол білім беру субъектілерінің (педагогтар мен оқ ушылардың) мақ сатты іс-ә рекетін жобалайды.

Зерттеудегі мақ сат қ ою – бұ л шынайы педагогикалық ақ иқ ат тұ рғ ысынан мү мкіншілктерін есепке ала отырып, оның қ азіргі кү йін жаң а, қ ажетті, болашақ та тілейтін кү йіне ө згерту тә сілдерін таң дау болып табылады. Осындай ойша ө згерту мақ сат қ ою болып саналады.

Педагогикалық мақ сат – педагогикалық идеал жә не педагогикалық ақ иқ аттың шынайы ү рдістері мен қ ұ былыстарын ө згертуде олардың ә леуетін салыстыру негізінде жасалғ ан болжаудың нә тижесі.

Мақ сат – бұ л ізденістің жалпы соң ғ ы жә не аралық нә тижелері жайындағ ы негізделген тү сінік-болжам. Шахматист секілді зерттеуші алдында тұ рғ ан ситуацияны бағ алай отырып, жоспарын қ ұ ру ү шін, оғ ан қ ол жеткізу жолдарын анық тау ү шін оны ойша, ө зіне қ ажетті, қ олайлы позицияғ а ө згертуі тиіс.

Зерттеудің маң ызды жә не қ ажетті келесі дең гейі – бұ л жалпы мақ сатты зерттеу міндеттері жү йесінде нақ тылау. Міндет – мақ сатқ а жетудің бө лігі, қ адамы, кезең і. Міндет – бұ л нақ ты ситуацияны ө згертудің мақ саты. Негізгі зерттеу міндеттерін белгілеу ө те маң ызды (олар 5-6 болуы керек). Міндетті тү рде міндеттердің ү ш тобы анық талғ ан жө н:

тарихи-диагностикалық – проблеманың тарихын жә не қ азіргі кү йін зерттеу, зерттеудің ұ ғ ымдарын, жалпығ ылымилық жә не педагогикалық негіздерін анық тау жә не нақ тылау;

теориялық -модельдеуші – зерттелетін нә рсенің қ ұ рылымын, мә нін, оны ө згертетін факторларды, қ ұ рылымның моделін жә не қ ызметін, оны ө