Билет №18

1.ХІУ ғ асырдың екінші жартсындағ ы Дели сұ лтанаты жә не оның уақ ытша ыдырауы. Дели сұ лтанатының қ айта ө рлеуі. ХІ ғ асырдың аяғ ына қ арай Индия экономикасы ө з дамуында елеулі жетістіктерге жетті. Ауыл шауашылығ ында ә ртү рлі дақ ылдар ө сірді. Ганг ө зенінің шығ ысында кү ріш егілді.Раджастандағ ы негізгі дақ ылдар қ ара бидай мен тары болды. Дә нді дақ ылдар мен қ оса бұ ршақ тұ қ ымдастар егілетін. Раджастан, Пенджаб, Синд, Белуджистан аудандарында мал шаруашылығ ы басым болды. ХІІ ғ асырғ а қ арай Солтү стік Индияда бұ рыннан келе жатқ ан қ алалар ө сіп, жаң а қ алалар пайда болды. Қ алалар қ олө нер мен сауданың орталық тары болды. Солтү стік Индия бірнеше княздық тарғ а бө лінді. Олардың ішінде ірілері Раджпуттық Гахарварлар ә улеті, Чаухандар ә улеті, Манделдер ә улеті, Сендер ә улеті болды. ХІІ ғ асырдың ІІ жартысында олардың арасында Ганг алқ абы ү шін ұ зақ кү рес жү рді. Бірақ бұ л кү ресті шет ел басқ ыншылығ ы тоқ татты. Солтү стік Индиядағ ы саяси бытыраң қ ылық ты иранның шығ ысында Индияның батыс шекарасында қ ұ рылғ ан Газни мемлекеті пайдаланды. Жорық тардан пайда тү сіріп, қ ұ лдардың ең бегімен зә улім сарайлар тұ рғ ызғ ан Газни патшалығ ы Канаудж мемлекетін жойды. Қ алғ ан ү нді княздары алауыздық ты тастап, бірігуге мә жбү р болды. ХІІ ғ асырда Солтү стік Индияда тү рік, ауғ ан, тә жік феодалдарының билігі орнады. ХІІІ ғ асырдың басында Солтү стік Индиядағ ы наместниктер Газнидің жаң а патшасын мойындаудан бас тартты. Газни мемлекетінен бө лінген мұ сылман феодалдары Дели сұ лтанатын қ ұ рды. 1221 жылы Пенджабқ а Хорезм шахы Джелал-ад-динді қ уып келген моң ғ олдар басып кірді. Шың ғ ыс ханның ә скері батыс Пенджабты талан-таражғ а ұ шыратып, кейін қ айтты.Моң ғ ол басқ ыншылығ ына қ арсы жергілікті феодалдар бір орталық қ а бағ ынғ ан мемлекетті нығ айтуғ а бет бұ рды. Дели сұ лтандығ ы 1206-1526 жылдарғ а дейін ө мір сү рді. Дели сұ лтандығ ында жер мемлекеттік меншік болып табылды.Сұ лтанның жекелеген феодалдарғ а рента ү лесін алып беретін жерлері ү ш категорияғ а бө лінді. Ихта, Инам жә не Вакф, Заминдарлар. Феодалдарғ а таратылып берілмеген жерлер тікелей мемлекет меншігі болып қ ала берді, ол жерлер «халисэ» деп аталды, жекеменшік жерлер «мү лік» деп аталды. Илтутмыш ө лген соң Дели сұ лтандығ ында тө ң керістер кезең і басталды. Ү кімет билігі ү шін ақ сү йектер арасында кү рес басталды. 1296-1316 жылдар аралығ ында ү кімет басына Ала-уд-дин келген соң тө керіс тоқ тады.Ол кү шті ә скер қ ұ рды.Тышылар мен жазалаушылар отрядын қ ұ рды. 1308 жылы Декан жарты аралын басып алды. Бұ л тұ ста бір орталық танғ ан мемлекет қ ұ рылды, дегенмен мұ ны жемісі ащы болды. Экономика ауыр дағ дарысқ а ұ шырады.Ала-уд-дин ө лісімен оны орнатқ ан тә ртібі жойылды.Сұ лтанатты экономикалық жандануы Мұ хамет Тоғ алақ тың патшалық қ ұ руы кезінде басталды. Бірақ патшалық та сә тсіздікті екі себебі болды: бірі астананы ауыстыру болса, екіншісі ақ ша реформасына байланысты. Бұ л халық наразылығ ын туғ ызып 1339 жылы Бенгалия, одан со Декан жарты аралы бө лініп шық ты. ХІҮ ғ асырдың аяғ ында феодалдық ө зара қ ырқ ысулар басталды. Сұ лтанаттан Мальва, Гуджарат, Хандеш бө лініп шық ты. 1398 жылы Солтү стік Индияғ а Тимур ә скері басып кірді. Ол Делиді алды. Қ аланы талқ андағ ан Темір ә скері Орта Азияғ а қ айтты. Осыдан кейін Дели сұ лтандығ ы оң ала алмады. ХҮ ғ асырдың ортасында Делидегі ү кімет билігі Афғ андық Лоди Бахлул кландары басып алды. 1526 жылы Индияны Бабыр басып алып, ұ лы моғ олдар тұ қ ымының билігі орнады.

2.ХХ ғ. 60-80 жылдарындағ ы Герман Федеративтік Республикасы мен Герман Демократиялық Республикасы. Германияның бірігуі (1990ж.). Батыс Германияда ХДС жетекші партия болды. Ұ зақ уақ ыт оны Конрад Аденоуэр (1876-1967) басқ арды, ол ол герман жә не американ монополиясымен де тығ ыз байланыста болды. Батыс Германия парламенті (бундестаг) сайлуынан кейін Аденауэр ү кімет қ ұ рды. Батыс Германияның экономикалық қ уатын қ алпына келтіру тез қ арқ ынмен жү зеге асырыла бастады. ФРГ-ның ө неркә сіп ө ндірісінің кө лемі Германияның соғ ң ысқ а дейінгі дә режесінен 3 еседен астам асып тү сті. Экономикалық қ уаты жағ ынан ФРГ дү ниежү зіндегі АҚ Ш-тан кейінгі 2-орынғ а шық ты. Бұ л кезең де Батыс Германиядағ ы, экономикғ алық ғ аламат дү ниежү зіне мә лім болды. Экономиканың тез қ арқ ынмен дамуы нақ ты себептерге байланысты болды. Елдің экономикасына американдық тар берген қ арыз бен кү рделі қ аржы 50млрд. маркадан асып тү сті. ФРГ соғ ыс қ ажетіне мол қ аржы жұ мсау дегенді 50 жылдардың орта шеніне дейін білген емес, басы артық капиталдарын техниканың ең соң ғ ы жетістіктерімен жабдық талғ ан алып кә сіпорындар салуғ а жұ мсады. Соң ында экономика 13млн. қ оныс аударушылар мен кү шпен кө шірілгендердің біршама арзан ең бегі жә не жұ мысшы табын қ анауды кү шейту есебінен дамыды. Ө ндіріс пен капиталдың шоғ ырлануы жоғ ары дә режеге жетті. Ә скери-ө неркә сіп концерндері ө з капиталдарын едә уір молайтты. Мемлекет тарапынан ешқ андай реттеуге қ атысы жоқ сияқ ты кө рінетін «ерікті рынок шаруашылығ ы» Бонның ресми доктринасы болды. Шындығ ында, ө зге елдердегі сияқ ты ФРГ-де мемлекет тарапынан реттеу тә ртібі қ олданыды. 60- жылдар басында экономикалық даму қ арқ ыны баяулағ ан кезде, шаруашылық саясатының басшылары елдің экономикасына мемлекеттің араласуын жақ тап шық ты. Монополияның мү ддесіне орай, мемлекет ө неркә сіптің жаң а салаларын қ ұ руғ а қ аржы бө ліп, тұ рғ ын ү йлер мен қ алалық қ ұ рылыстың барлық шығ ындарын ө зіне алды. Жетекші концерндер неғ ұ рлым тиімдж соғ ыс тапсырмаларын алып отырды. Сыртқ ы рынокты басып алу ү шін мемлекет шетелдерге кү рделі қ аржы шығ аруды кө термеледі. Батыс Германия монополиясы дү ниежү зілік рынокқ а (Азия, Африка, Латын Америкасы) шық ты. иОлар Европалық экономикалық қ ауымдастық қ а ық палды позицияларғ а ие болды. Осылайша, мол пайда табу ү шін мемлекет монополияғ а қ олайлы жағ дайлар жасап келді. Христиан-демокраиялық одақ 20 жыл бойында ФРГ-ні билеуші партия болып келді. Олар іс жү зінде жұ мысшыларды (ең бекші халық ты) мемлекет басқ арудан тайдырды. Жұ мысшылар халық тың? бө лігі болса да, бундестагқ а небә рі бірнеше ғ ана жұ мысшы сайланды.1956 жылы 2 жылғ а созылғ ан сот тергеуінен кейін Компартиязаң нан тыс деп жарияланды. Кө птеген прогресшіл ұ йымдарғ а тыйым салынды. 1964 жылы Ұ лттық демократиялық партия (НДП) қ ұ рылды. Ол идеология мен саясаттың негізгі мә селелері жө нінде реакциялық бағ дарламалық бағ ытын қ айталады.

Ревонишизм мен неонацизмнің ө суіне мынадай факт айғ ақ бола алады. Бонн билеушілері 20 жыл уақ ыт ө тіп кетті деген желеумен 1965жылы 9-мамырынан бастап, барлық соғ ыс жә не фашист қ ылмыстыларын қ удалауды тоқ татпақ шы болды. Тек джү ниежү зі жұ ртшылығ ының наразылық білдіруі ФРГ ө кіметін нацистік кісі ө лтірушілерді ақ таудан бас тартуғ а мә жбү р етті. 1968 жылы ФРГ билеуші топтары бундестаг арқ ылы «Тө тенше заң дар» енгізуге мү мкіндік алды. Бұ л заң дар бойынша қ азіргі қ олданып отырғ ан Конституцияны жоюғ а, парламенттің ө кілдігін «жалпы комитетке» беруге, қ алағ ан уақ ытта соғ ыс жағ дайларын жариялауғ а, бундесверді ел халқ ына қ арсы пайдалануғ а мү мкіндік беріледі.ХДС-ң сыртқ ы саясаты да реакцияшыл болды. Ө зінің экономикалық кү ші мен Американың қ олдауына сү йеніп, ФРГ монополиялары ІІ дү ниежү зілік соғ ыстың қ орытындыларын қ айта қ арауғ а ә рекеттенді. 1955 жылы батыс державалардың, ең алдымен АҚ Ш-ң кү ш салуымен ФРГ НАТО-ғ а алынды. Сө йтіп реваншистік армия қ ұ руғ а мү мкіндік алды. Қ ысқ а мерзімде бұ рынғ ы гитлершіл генералдар мен офицерлер кө п миллиондық армия қ ұ руғ а база боларлық, адам саны 500 мың ғ а жуық бундесвер қ ұ рды. ФРГ-ң тапсырмасы бойынша АҚ Ш ракеталық қ ондырғ ылары бар соғ ыс кмелерін жасай бастады. Осы заманғ ы қ аруларды нысанағ а жеткізетін қ ұ ралдардың саны жағ ынан ФРГ капиталистік дү ниеде ІІ орынғ а ие болды.

ХДС-ң бү кіл сыртқ ы саясаты Европада қ алыптасқ ан шекараны танымауғ а, ядролық қ аруғ а жол беруді талап етуге жә не Батыс Берлинге арандатушылық пен қ ол сұ ғ уғ а негізделді. Ә сіресе, ГДР-н ашық қ арсы саясат жү ргізді. Бонн ү кіметі Германияның Шығ ысысындағ ы мемлекеттерді танымады, оғ ан қ арсы арандатушылық жасады, ГДР-ді Батыс Германияғ а қ ос1990жыл 18.03. сайлау алдында ГДР-да саяси кү штердің бірігуі басталды. 5.02. Г.Коль ұ сынысымен шығ ыс германдық ХДС, НСС, жә не «Демократический прорыв», «Германия ү шін Альянсқ а» бірікті. Бұ л коалиция ФРГ басшылығ ының арнайы қ олдауына ие болды. Жә не 2 герман мемлекетінің бірігуі туралы радикалдық бағ дарламаны ұ сынды. «90 одағ ына», «Жаң а форум», «Демократияны дә л қ азір», жә не «Бостандық пен адам қ ұ қ ы ү шін инициатива» партиялары бірікті. «Ерікті демократтар одағ ы» сайлау блогын ЛРПГ, «Форумның герман париясы» жә не ГДР территориясында қ ұ рылғ ан СВДП бө лімдері қ ұ рды. Сайлау нә тижесінде ХД-40, 9 %, НСС-6, 32%, «Демократический прорыв»-0, 92%, (Осылайша «Германия ү шін Альянсқ а» партиясына – 48, 14%). СДП-21, 0%, ПДС- 16, 38%, «Ерікті демократтар одағ ы»- 5, 28%, «90 одағ ы»- 2, 9%, Демократиялық шаруа партиясы- 2, 19%, Ұ лттық демократиялық партия – 0, 39% болды. 23.03. –да «Германия ү шін Альяныстың» 3 партиясы, СДП жә не «Ерікті демократтар одағ ының» қ атысуымен «Ү лкен коалиция» қ ұ ру туралы шешім қ абылданды. Ү лкен коалицияның ү кіметін Л. Де Мезьер басқ арды. Германияның бірігуіне жол ашылды. Бірақ бұ л мә селе мемлекеттік реттеуді талап етті. Германияның бірігуінің халық аралық –қ ұ қ ық тық формуласын анық тау «2+4» негізінде (формуласы) келіссө здер жү ргізу арқ ылы жү зеге асты. Оғ ан ФРГ, ГДР жә не ІІ дү ниежү зілік соғ ыстағ ы жең імпаздар державалары АҚ Ш, КСРО, Ұ лыбритания, Франция қ атысты жә не келіссө з 1990 жылы мамырда басталды. КСРО президенті Горбачевтің біріккен Германияның жетекшілеріне елдің ә скери жә не экономикалық блоктарғ а енуі туралы мә селені ө з бетінше шешулеріне ө кілеттік беруінің маң ызы зор болды. ГДР территориясын ФРГ-ге қ осу жолымен Германияның бірігуіне қ арсы еместігін Горбачев Г.Кольдің 1990 жылы 10.02. қ ұ пия келіссө здерінде хабарлағ ан болатын. 1990 жылы 12 –қ ыркү йектегі «2+4» формуласы бойынша келіссө зге қ атысушылар арасында «Германияғ а қ атысты тү пкілікті реттеу туралы» келісім шартқ а қ ол қ ойылды. Келісім-шарт соғ ыстан кейінгі Германия шекарасын берктігін бекітті жә не ө ндіріске жаппай қ ырғ ынғ а ұ шырату қ аруларын ФРГ-ң иеленуіне тыйым салды. Келісім-шартқ а сә йкес келіспеген дә режеге дейін ө зінің қ арулы кү штерін қ ысқ артуы тиіс, «оның жерінде тек бейбіт қ арым-қ атынас болуы» керек деген талаптарды қ атаң сақ тауы керек, сонымен қ атар шығ ыс Германия территориясында Кең ес ә скерлерінң 1984 жылғ а дейін болуы жә не оларды шығ ару тә ртібі қ арастырылды. 2 неміс мемлекетінің ө зара интеграциясы бірігу мә селесі толық шешілмегенге дейін-ақ жү зеге асырыла бастады. 1990 жылы мамырды ГДР мен ФРГ ү кіметі экономикалық, валюта жә не ә леуметтік Одақ қ ұ ру келісім-шартына қ ол қ ойды, ол 1.07. ө з кү шіне енді. 22.08.-де ГДР Халық палатасы ФРГ сайлау қ ұ қ ының негізінде жалпы герман сайлауын ө ткізу туралы заң қ абылдады. Сонымен қ атар ГДР-ң ендігі жерде ФРГ негізгі Заң ы аясында болатындығ ы туралы шешім қ абылданды, ол оның 23 бабына сә йкес ГДР-ң мемлекеттік қ ұ рылымын жою жә не оның территориясында Батыс Германияның Заң ын тарату дегенді білдірді. Ал оның мсерзімі ретінде 1990 жылы 3-қ азанда белгіленді. 24- тамызда ФРГ-ң бундестагы ГДР-ң ФРГ-ғ а қ осылуы туралы Халық тық палатаның шешімін қ олдады жә не жалпы германдық сайлау туралы заң ды мақ ұ лдады. Ол 1990 жылы 2-желтоқ санда белгіленді. Бұ л ережелердің барлығ ы 1990 жыл, 31-тамызда қ ол қ ойылғ ан «Германияның бірігуі туралы келісім-шартта» бекітілді. Жә не ол 3-қ азаннан бастап ө з кү шіне енді. Осы кү ні ГДР ө мір сү руін тоқ татты. Қ азанның ортасында Шығ ыс Германияның ә кімшілік жү йесі ө згертілді. Округтік бө лә нідің орнына бұ рынғ ы 5 аймақ қ а (жерге) бө лу қ алпына келтірілді. Жерлерді ландштагқ тарғ а сайлау 14-қ азанда болды. 1990 жылы 20.12.-ғ ы Бундетагтың Қ ұ рылтай мә жілісінде алғ ашқ ы жалпы германдық ү кімет қ ұ рылды, ны концлер Г.Коль

3.Тарих пә ні мұ ғ алімінің сабақ қ а дайындығ ы. Тарих сабағ ына мынадай талаптар қ ойылады: сабақ тағ ы тарихи мазмұ нның, педагогикалық ойдың толық тығ ы, оның алғ а қ ойғ ан мақ сатқ а сә йкестігі; білімнің ғ ылымилығ ы; тарихи деректердің анық тығ ы; тү рлі білім кө здерін қ олдану; базалық білім қ алыптастыруда негізгі шешуші мә селені таң дап ала білу; оқ ушылардың жоғ ары дең гейдегі дербес ойлай білуі мен танымдық белсенділігін қ алыптастыру; сабақ типін, оны ө ткізудің қ ұ ралдары мен ә дістерін дұ рыс таң дай білу; таң дап алынғ ан оқ у жұ мысы тә сілдерінің педагогикалық ниетке, оқ ушылардың танымдық мү мкіндігінің мазмұ нына сай келуі; мұ ғ алім мен оқ ушы ә рекетінің біртұ тастығ ы.

Сабақ қ а дайындық оқ у жылы басталмастан бұ рын мемлекеттік стандарт пен барлық сыныптардың оқ у жоспарымен танысудан басталады. Осындай жағ дайда ғ ана мұ ғ алім жекелеген сабақ ты ғ ана емес, тұ тас тақ ырыптарды, курстарды жү ргізуге дайын болады. Осы қ ұ жаттардың негізінде мұ ғ алім оқ ушылардың іскерлігі мен дағ дыларды мең геріп, тұ лғ а ретінде қ алыптасуы барысында терең деп, нақ тылана тү сетін деректер мен ұ ғ ымдар жү йесін анық тайды. Содан соң, ол жү йенің мектеп оқ улық тарынан қ алай кө рініс тапқ анын, тарихи материалдың баяндалу сипатын, оның қ ұ рылымы мен мазмұ нын, ә дістемелік аппаратымен танысады. Оқ улық тарғ а талдау жасау ө зара байланысты сабақ тарды, олардың оқ у курсындағ ы орны мен рө лін айқ ындауғ а мү мкіндік береді. Мемлекеттік стандарт, оқ улық жә не бағ дарламамен жете танысу оқ ылатын бө лім мен курстың тақ ырыбының оқ у-тә рбиелік мақ саттарын айқ ындауғ а кө мектеседі. Осыдан соң сабақ ты тақ ырыптық жоспарластыруғ а кірісуге болады. Оның мә ні – сабақ тарды тарихи жә не қ исынды байланыстарына, оқ у типі мен тү рлеріне қ арай жү йеге топтастыру. Оқ ытатын пә ннің бағ дарламасындағ ы тақ ырыптардың мазмұ нын мұ ғ алім бірнеше сабақ тарғ а бө леді. Ә рбір жеке сабақ тың алатын орнын, мақ саты мен қ ұ рылымын жә не ө ткізу ә дістерін алдын-ала анық тап қ ояды, мазмұ нын ө зі ашатын жә не оқ ушылардың дербес игеруіне оң ай болатын тақ ырыптарды белгілейді. Тақ ырыптық жоспар негізінде мұ ғ алім кү нделікті сабақ жоспарын жасайды.

Бұ л жоспарда ең алдымен сабақ тың тақ ырыбы, ө тілетін материалдың мазмұ ны жә не мақ саты мен міндеттері анық талады. Сондай-ақ, сабақ тың жабдық тары, оның қ ұ рылымы, оның барысы белгіленеді. Сабақ жоспарында жаң а материалды тү сіндіру тә ртібі мазмұ ндалып, басты жә не қ осалқ ы материалдың кө лемі анық талып, негізгі ұ ғ ымдар мен жеке тұ лғ алар ерекшеленеді. Осы жерде оқ улық қ а қ осымша тың материалды қ алай қ олдану туралы ескертпелер де жасалады. Кү рделі жоспар ретінде мұ ғ алім қ айталауғ а арналғ ан негізгі жә не қ оысмша сұ рақ тарды енгізе алады. Тексеруге арналғ ан сұ раулар мен тапсырмалардың тұ сына: «жалпры ә ң гімелесу», «тақ тағ а жазу», «кең ейтілген жауап»,»қ абілетті оқ ушығ а арналғ ан сұ рақ» т.б. сө здер жазылады. Сонымен қ атар қ олданылатын оқ у қ ұ ралдары, қ ұ жаттары мен берілетін тапсырмалар тізіледі.

Сабақ жоспарын жасау барысында мұ ғ алім оның оқ ушыларғ а тү сінікті, шынайы болуына назар аударуы керек.Сабақ тың теориялық жә не ә дістемелік мазмұ нын нақ ты сыныптың жағ дайына қ арай бейімдеп, сабақ барысында нә тижеге қ алай қ ол жеткізуге болатындығ ы ойластырылуы керек. Ауызша мағ лұ мат барынша аз қ амтылып, оның орнына тү рлі сызбалар мен сұ лбаларды қ олданып жазылғ ан жоспар нә тижелі болады. Бірақ ескертетін нә рсе кү нделікті сабақ тың жоспарының міндетті ө згермейтін формасы жоқ. Тә жірибелі мұ ғ алімдер сабақ ты ерікті тү рде, еркін жоспарлауды қ олдайды. Бірақ сабақ жоспарына қ ойылатын белгілі талаптар бар. Бұ л алдымен оқ ушылар мең геруге тиісті теориялық материалды дидактикалық ө ң деу. Шығ армашылық ізденіспен жұ мыс істейтін мұ ғ алімнің сабақ жоспары - бұ л сабақ та не болатынын барынша болжай білу болып табылады.

Осындай жоспарды толық тыру мақ сатында мұ ғ алім сабақ тың конспектісін жазады. Конспект-педагогикалық ойдың кө рінісі, оның ү лгісі, сценарийі. Онда сабақ тың барысы, оның барлық кезең деріндегі мұ ғ алім мен оқ ушының оқ ыту, тә рбиелеу жә не дамыту міндеттерінен бастап сабақ тың қ орытындысын шығ арғ анғ а дейінгі ә рекеттері кө рініс табады. Конспект жазуда мына жағ дайларды ескеру қ ажет: осы сабақ та оқ ушылардың білімін, шеберлігі мен дағ дысын тексерудің қ ажеттілігі, жаң а сабақ ты игеру, бекіту жә не қ айталау, ү й тапсырмасы; оқ ытудың осы кезең дерінің бірізділігі, ә рбір кезең ге қ ажетті уақ ыт. Конспектіде оқ ытудың ұ йымдық нысандары мен қ ұ ралдарының, ә дістері мен тә сілдерінің оң тайлы ү йлесуін басшылық қ а алу керек. Сонымен қ атар мұ ғ алім оқ ушыларғ а қ ойылатын сұ рақ тарды, жаң а материалдың мазмұ нын, қ ортынды пікірлер мен тұ жырымдарын, ү йге берілетін тапсырмаларды конспектіге тү сіреді. Сабақ ты ә ң гімелеу тү рі, оқ ыту ә дістері де жазылуы мү мкін. Конспект сабақ тың тақ ырыбы, мақ саты, қ ажетті қ ұ ралдар тізімі, оқ у материалының мазмұ ны жә не оны оқ ып-ү йренудің ә дістемесін қ амтиды.