Билет №21

1.ХVІІ ғ. Ағ ылшын буржуазиялық революциясы, оның тарихи маң ызы. 1640 – 1642 ж.ж. революцияның басталуы. Қ ысқ а парламент таратылғ ан соң Лондонда халық тың толқ уы басталды. Архиепископ Лод сарайына бағ ыт алғ андар оны ө ртемекші болды. Селолық жерлерде шаруалар қ ауымдастық жерлер мен ормандарды еркін пайдалану жолындағ ы кү реске шық ты. 1640 ж. 3 қ арашада Карл І жаң а парламент шақ ырып, оны ө з жақ тастарымен толтырмақ шы болды. Алайда, буржуазия мен жаң а дворян ө кілдері толық жең іске жетті. Парламентсіз басқ ару аяқ талды. Жаң а парламент 1653 ж 20 қ арашасына дейін жұ мыс істеп, тарихта «Ұ зақ парламент» деп аталды. Оның мү шелерінің талабы: заң сыз салық ты жою, капиталистік кә сіпшілікке жол ашу, саяси репрессияны тоқ тату. Король халық кө терілісінен қ ауіптеніп, бірқ атар келісімге барды. Саяси тұ тқ ындар босатылды. Страффор мен архиепископ Лод тұ тқ ындалып, Тауэрғ а жабылды. Қ ауымдастар палатасы мемлекеттік қ ылмыскерлер туралы арнайы заң қ абылдап, Страффордты ө лім жазасына кесті. 1641 ж. 22 қ арашада парламент маң ызды қ ұ жат – ұ лы демонстрацияны қ абылдады. Ол бойынша жеке дворяндар мен буржуазия монополиясының сатылуына, заң сыз салық тарғ а, Испаниямен, Франциямен болғ ан сә тсіз соғ ыстарғ а, пуритандарғ а қ арсы репрессияғ а қ арсылығ ын білдірді. Король бұ л документті бекітуден бас тартып, оппозицияның 5 кө рнекті қ айраткерін тұ тқ ындауды талап етті. Бұ л жолыда контрреволюциялық тө ң керіске жол бермеген революцияның негізгі қ озғ аушы кү ші – халақ болып табылды. Парламент алдағ ы кезде корольді қ арулы кү шке қ олбасшылық етуден мү лдем аластатты. 1642ж қ аң тарда Карл І Лондоннан солтү стікке бет алып, ө з тө ң ірегіне «кавалерлердің» қ арулы жасақ тарын жинақ тай бастады. Ағ ылшын революциясы абсолютизмді жә не кө птеген феодалдық тә ртіптерді жойды. Англияда капитализмнің дамуына маң ызды қ адам жасады. Ағ ылшын буржуазилық революциясы барысында пайда болғ ан саяси ағ ымның бірі – Джеррард Уинстэнли басқ арғ ан, негізінен жері аз шаруалар жоғ ын жоқ тағ ан диггерлер болды. Бұ л саяси топтар феодал ақ сү йектермен абсолютизмді жақ таушыларғ а қ арсы кү ресте бірың ғ ай болғ анымен, революцияның негізгі міндеттері мен мақ саттарын тү рліше тү сінді.

2.Ирандағ ы 1905-1911 жылдардағ ы революцияның себептері басталуы мен қ озғ аушы кү штері, нә тижесі. Ежелгі дү ние мен орта ғ асырларда қ уатты державалардың бірі Иран болды. ХІХ ғ. Соң ында Англия мен птшал Ресейдің жартылай отарына айналғ ан жартылай монархиялы ел болды. Шах режимі мен шетел капиталы елді дағ дарысқ а ұ шыратты. Ирандағ капитализм ө те баяу дамыды. Жер помещиктердің иелігінде болды. ХХ ғ асырда басында қ аналушы кү шейе тү скен халық бұ қ арасы барлық қ анаушыларғ а хандарғ а шетелдіктерге, помещиктеге ө сімқ орларғ а кө пестерге қ арсы барғ ан сайын наразылық білдіре бастады. ХХ ғ. Басында ашаршылық қ а байлансты қ озғ алыс жиілеп, ең алдымен шетелдік пен шах режиміне қ арсы ашық бас кө терулерге ұ ласты. ХХ ғ. Басында Иранда революциялық жағ дай қ алыптасты. Тегеранда жә не елдердің басқ а қ алаларында жаппай халық ереуілдерінің ө туі 1905 жылдың аяғ ында революцияның басталуына себепші болды. Шах ә скеорлері ереуілдеушілерге қ арсы кү ресуден бас тартты. 1906 жылытамызда Шах конституция жә не мә жіліс сайлауын енгізу туралы жарлық шығ аруғ а мә жбур болды. Дін басылары мен либералдардың конституцияны енгізумен помещиктер мен кө пестердің талаптарын қ анағ аттандыратын заң ның қ абылдауымен мә жілісті шақ ыруымен революция аяқ талды деп таныд. Алайда егішілер мен орта жә не ұ сақ саудагерлер, қ олө нершілер, жұ мысшылардың талабын қ анағ аттандырмады. 1907 жылы тө менгі дін басыларының қ атысуымен шах ө кіметі мен шетел капиталына қ арсы жаппай бас кө терулер кү шейе тү сті. 1907 жылы Ресей мен Англия Иранның ық пал ету аймағ ын бө лісу туралы келісіп, қ арулы интервенция ә зірлей бастады. 1908 жылы маусымда солардың кө мегімен шах контрреволюциялық тө ң керіс жасалды. 1911 жылы Тегеран тағ ы да кнтрреволюциялық кө теріліс жасалды. Интнрвенттердің кө мегімен шах ө кіметі қ алпына келтірілді. Сө йтіп Ирандағ ы антифеодалдық жә не антиимпералистік халық революциясы басып тасталды. Азияның оянуы. Ү ндіқ ытай одағ ының халық тарына да ә сер етті. Бұ л одақ ты француз отаршылдары ХІХ ғ. 80 жылдары Ветнамды, Кампучия мен Лаосты жаулап алу нә тижесінде қ ұ рғ ан болатын. ХХ ғ. Басында 1908-1910 жылдары шаруалардың бас кө терулері бел ала бастады. Принциптік тұ рғ ыдан алғ анда жаң а қ ұ былыс болып табылады. Тарихи маң ызы. Қ ытайдағ ы Ирандағ ы Осман империясындағ ы революция жә не Ү ндістандағ ы, Корея мен басқ а да елдердегі антиимпералистік бас кө теру халық тардың жағ дайын ө згерте алмады жартылай феодалдық тә ртіпті жоймады. Алайда бұ л революция мен бас кө терулер Азияның отар, жартылай отар жә не тә уелді елдерінде елеулі экономикалық ә леуметтік жә не саяси ө згерістердің болғ анын дә лелдеді. Осының нә тижесінде олардың азаттық кү ресінің жаң а кезең і басталды. Бұ л кү рес ұ лт азаттық сипатқ а ие болды. Ол отаршылдардың ү стемдігін жоюғ а ұ лттық тә уелсіздікке жетуге бағ ыт болып табылды. Революция себептері: шах мемлекеті шетел капиталын Иран эконамикасына жіберу арқ ылы, оларғ а жең ілдіктер беру арқ ылы халық мү дедесіне нұ сқ ан келтірді.

ХХ ғ асыр басында Иранда тү рлі ә леуметтік топтар арасында шахтың билігіне, елдегі ауқ атты топтар мен ү кімет мү шелерінің шетелдіктер алдындағ ы дә рменсіз саясатына наразылық танытқ ан қ озғ алыстар ө рістеді.

Діни топтар панисламизм идеясын уағ ыздады. 1905 жылы «Энджумене махфи» (Жасырын энджумен) деген атпен ү кіметке қ арсы қ оғ ам. 1905 жылы желтоқ сан Тегерандағ ы бұ қ аралық шеру мен шах Абдул-Азим мешітінде наразылық таныту ә рекеті ө ткізілді. Ереуілшілердің талаптары: 1) шетел азаматтарының биліктен кетуін

§ Ә ділетхана қ ұ руды.халық тың арыз шағ ымын қ арау.

1906 жыл маусым-шілде — жаң а конституцияның қ абылдануын талап еткен ереуілдер

7.10.1906 жыл -Тегеранда алғ ашқ ы мә жіліс шақ ырылды. Бірақ Мұ мамед Ә ли шах революцияны басып тастады.

1907 жыл – революцияның ІІ –ші кезең і

1908 -1909 – Иран революциясының ірі ошағ ы Тебрез қ аласы.

1911жылы — Ағ ылшын, Ресейдің кө мегімен революцияны кү шпен басты.

Революцияның маң ызы:

§ Иран халқ ының саяси санасы ө се тү сті.

§ Шах басшылығ ы мен шетелдіктерге ұ лкен соқ қ ы болды

Революцияның нә тижесі: Иранды империалистердің қ анауына жол ашты Шах ү кіметі шетелдіктердің кез келген шарттарын қ абылдауғ а мә жбү р болды. Ағ ылшындардан 2 млн фунт стерлинг, Ресейден 14 млн рубль несие алды. ХХ ғ асырдың басында Иран артта қ алғ ан жартылай отар елге айналды.

3.Кө рнекілік ә дістер, олардың тарихты оқ ытудағ ы маң ызы.. Кө рнекілік ә дістер – оқ ушылардың бақ ылауы, мұ ғ алімнің кө рнекі қ ұ ралдарды кө рсетуі.Бұ л ә дістің ішінде ең басты рө л атқ аратыны— бақ ылау ә дісі. Бұ л ә діс барлық пә ндерді оқ ытуда кең інен қ олданылады.Бақ ылау ә дісі сабақ та нақ ты заттар мен кө рнекі жә не техникалық қ ұ ралдарын демонстрациялау кезінде, сондай-ақ экскурсияда жә не лабораториялық жұ мыстарда, ең бек операцияларын орындау барысында ерекше орын алады. Бақ ылау мұ ғ алімнің басшылығ ымен сабақ ү стінде жә не сабақ тан тыс уақ ытта мұ ғ алімнің тапсырмасына байланысты оқ ушылардың қ алауы бойынша еркінен іске асырылады. Дұ рыс қ олданғ ан бақ ылау ә дісі оқ ушылардың байқ ағ ыштық, логикалық ойлау қ абілеттерін дамытады. Бақ ылау ә дістерінің тиімділігі мынадай ә дістерді қ олдана білуге байланысты: байқ аудың мақ сатын анық тау, қ абылдайтын нә рсенің мө лшерін белгілеу, салыстыру арқ ылы олардың кө птеген белгілерінің ішінен ең негізгі бастыларын ажырату, содан кейін оларды топтастырып, қ орытындылар мен тұ жырымдамалар жасау. Байқ айтын нә рсенің, бейненің ерекшеліктеріне байланысты бақ ылау ә дістерінің негізгі тү рлері болады: демонстрациялық бақ ылау, экскурсиялық бақ ылау, лабораториялық, техникалық бақ ылау, оқ ушылардың ө здігінен дербес бақ ылауы болады.Оқ ушылардың ойлау қ абілетін дамытудың кү шті қ ұ ралы —бақ ылау. К.Д. Ушинский «Бақ ылау - логикалық ойлаудың негізі» - деп атап кө рсетті. Логикалық ойлауғ а ү йрену ү шін, ең алдымен балаларды жан-жақ ты бақ ылауғ а ү йрету керек. Оқ ушылар кө біне тү рлі суреттер т.б. кө рнекі қ ұ ралдарды дұ рыс бақ ылай алмайды. Олардың бақ ылауы кө п жағ дайда ү стірт, біржақ ты жә не жү йесіз келеді. Олар нә рсенің бірден кө зге тү сетін кейдейсоқ белгілеріне кө ң іл аударады да, басты белгілері мен қ асиеттерін айыра алмайды. Бақ ылаудың негізгі методикалық тә сілдеріне жататындар: 1.Мұ ғ алім оқ ушыларды белгілі нә рсені жан-жақ ты бақ ылауғ а, оның неғ ұ рлым кө п жә не ә ртү рлі қ асиеттерін, ерекшеліктерін мү мкіндігінше кө ру жә не есту т.б. сезім мү шелерін қ атыстыру арқ ылы зерттеуге бағ ыт беруінің маң ызы зор. Бақ ылау тек сезім мү шесінің жұ мысын ғ ана емес, ол адамның ойлау ә рекетімен тығ ыз байланысты. 2.Мұ ғ алім бақ ылауда оқ ушыларғ а анализ бен синтез арқ ылы заттың негізгі қ асиеттерін ажырату, топтастыру, қ орытындылау сияқ ты ойлау процестерін қ олдануғ а басшылық етуі қ ажет.Тә жірибелі мұ ғ алімдер оқ ушының бақ ылауын тек сабақ ү стінде ғ ана ұ йымдастырып қ ана қ оймай, оларғ а сыныптан тыс ө здігінен бақ ылау жү ргізу ү шін тү рлі тапсырмалар беріп отырады. Оқ ушылардың бақ ылауын ұ йымдастырудың негізгі методикалық ережелері мен тә сілдерінің қ ұ рамына: 3.Мұ ғ алім оқ ушының бақ ылауын ұ йымдастыру ү шін ең алдымен бақ ылаудың мақ сатын, байқ айтын нә рсенің кө лемін анық тап, жоспарын жасап беруі керек. 4.Бақ ылауда нә рселердің неғ ұ рлым кө п жә не ә ртү рлі қ асиеттерін жан-жақ ты байқ атқ ан жө н. 5.Мұ ғ алім бақ ылау кезінде оқ ушыларғ а анализ бен синтез, салыстыру, нә рселердің негізгі қ асиеттерін айыру, топтастыру сияқ ты амалдарын қ олданып, қ орытындылар жасауына басшылық ете білуі қ ажет. 6.Бақ ылау кезінде мұ ғ алім ө з сө зінің басшылық етудегі рө лі мен оқ ушылардың ө здігінен жұ мыс істеуінің арасында дұ рыс байланыс болуын қ амтамасыз етіп, олардың ө здігінен бақ ылау қ абілеттерін мейлінше дамыту мақ сатын кө здеу қ ажет.