Билет №19

1.Осман мемлекетінің қ ұ рылуы. Мемлекеттік қ ұ рылысы мен ә леуметтік жағ дайы. Осман жақ сы қ аруланғ ан қ атаң тә ртіпке бағ ынғ ан ә скер қ ұ рды. Ал Османның баласы Орханның тұ сында Византияның кіші Азиядағ ы иеліктері тү гел дерлік Осман эмиратына қ осылды да империяғ а айнала басталды. 15 маусым сербтердің қ ырылғ анкү ні. Қ аралы кү н ретінде аталып ө теді. М.Обилич серттердің ұ лттық батыры болып саналады. Оғ ан ескерткіш қ ойылғ ан. Тү ріктер осы жең істен кейін Сербияны толық басып алды. Орталық еуропа елдеріне де тү рік османдарына қ аупі тө нді. Рим папасының кө мегімен оларғ а қ арсы бірнеше крест жорығ ы ұ йымдастырылды. Бірақ жорық тың барлығ ы да кресші Рыцарлардың толық талқ андалуымен аяқ талды. 1396 жылы Османдық Тү ркияғ а кресшілер жорығ ын венгр, чех, поляг, француз т.б рыцарлары қ атысты. Ол жорық та венгр королі Сигзмунд басқ арды. Еуропада жаулап алынғ ан жерлерге қ оныстанғ ан тү ріктер отырық шылық ө мірге кө шті. Ал кіші азияда қ алғ ан тү рікте отырық шылқ қ а кейін кө шті. Осман мемлекетіндегі феодалдық қ атынастар. Туркия жер мемлекет меншігі болды. жердің едә уір бө лігі феодалдарғ а уақ ытша менщікке берілді. Бұ л уақ ытта берілген жер Ленник деп аталды. Ол екі категорияғ а бө лінді: табысы ү штен жиырма сомғ а дейін жететін тимариоттар жә не жиырма мың нна 100 мың сомғ а дейін табыс табатын заимдер болып, ә сіресе ә скери лең дер басып болды. лең нің иелерін сипахилер деп атады. Туркия жаулап алғ ан Балкан жерлерінде ұ сақ феодал христиандар біршама мол сақ талып қ алды. Уақ ыт озғ ан сайын олар мұ сылман дінің қ абылдап отырды немесе ө здерінің жерлерінің айырылды. Халық тың басым бө лігі феодалдық тә уелділікті шаруалар ө здерінің жер ү лестерін мұ рагерлікпен пайдаланды, ең бекке жарамды бү кіл ересек христиан еркектері сұ лтанның қ азынасына ақ шалай салық – харрадж, джизья тө леп тұ рды. 17 ғ асырдан бастап шарулардың жерлерін сауда ө сім қ орлық капиталдың ө кілдері мен янычарлардың жоғ арғ ы таптарының не басып алып, не сатып алуларының нә тижесінде феодалдық жер иеленудің жаң а тү рі пайда болды. олар чифтликтер деп аталды. 16 ғ асырдың қ арсанында Осман империясы ө зінің қ ол астына Балқ ан тү бегін тү гелдей дерлік бағ ындырды. 1457 жылы Албанияны басып ала алмағ ан тү ріктер оны 1468 жылы ақ ыры бағ ындырып алды. Албан халық ының ұ лттық батыры Скандарберг кастриоти деген албан князінің ә улетінен шық қ ан. Ол бала кезінде тү рік сұ лтанына кепілдкке берілген. ә скер басқ арудағ ы ерекше қ абілеті ү шін «Бой» атағ ын алғ ан жә не Александр Македонскийдің Ескендір атағ ын алды. 1443 жылы 3 қ арашада Нише тү бегінде Венгр ә скерлерін жең іске жеткенде Скандарберг 300 сенімді серіктерімен тү ріктер лагерінен қ ашып шығ ып Дибрге келеді. 1463 жылы тү ріктер Боснияны басып алды. Шығ ыс пен тең із саудасына қ ожалық тү ріктер қ олына кө шті. 1475 жылы тү ріктер Қ ырымдағ ы Каффаны гинуялық тардан тартып алды. Кө п кү тпей тү ріктер Донның Азавқ а қ осылатын алқ абын тартып алды. Онда Азов қ амалын салды. 15 ғ асырдың ІІ жартысында Тү рік османдары татар-тү рік османдарының вассалына айналды. Кескілескен Дунай княздық тары – Молдавия мен Балахияның князьдары тү рік сұ лтанының вассалына айналғ анын мойындады. Молдавия 1456 жылы тү ркияғ а салық тө леп тұ руғ а уә де берді бірақ 1457-1464 жылдары ІІІ Иванмен одақ тасып тү ріктерге қ арсы соғ ыс ашты. 1487 жылы жең іліп соң ан соң 300 астам Поспалитаяны екінші ретбө лу кезінде Молдавия Ресейдің қ ол астына кө шті. 1472 жылы Турцияғ а қ арсы соғ ыс ашты ол Қ араманның қ олдауына сү йенді. Бірақ одақ тасып қ араманның жерінде жең іліске ұ шырады. Қ араманда тү ріктер ө зіне қ осып алды.1515 жылы бітім шарты бойынша Тү ркияғ а батыс Армения Ирактың Мосул қ аласына дейінгі қ осып алынды. Арменияның жартысы, Кү рдістан, Ирактың кө п жері жә не Ә зірбайжан, Сефевидтер мемлекеті қ ұ рамына енді. Арабтармен кү рес. Тү ріктер 16 ғ асырларда кө птеген араб елдерін басып алды. Ең алдымен сұ лтан бірінші Сә лімнің бостандығ ы қ ұ рамында Ливан мен Полистина бар, Сирия жә не Египет айырылды. Тү рік ү стемдігіне дейін онда малюктер ә скери феодалдық кастағ а ұ йымдастағ ан, оны мамлюк султаны басқ аратын. Мамлюктер астанасы Каир болды. мамлюктер тү ріктерден, грузиндер мен черкистерден т.б. кавказдық тау хылық тарынан қ ұ ралғ ан Египеттегі ә скер. Олардан Аиюбидтер ә улеті ұ лан қ ұ рғ ан болатын. 1252 жылы Мамлюктер Аиюбижтер мемлекетін тақ тан тайдырып ө кімет билігін басып алды. Мамлюктердің билік қ ұ рғ ан ә улеті белгілі. Бахрилер, Бурджилер. Мамлюктер ә скерінің саны 9 мың нан 12 мың ғ а жетіп отырды. Оларда 24 биелер басқ арды. 13 ғ асырда мамлюктер ә скері монғ олдарды талқ андады. 1516-1517 жылдары тү рік сұ лтаны бірінші Силидің ә скері Сирия мен Египетті басып алды. Тү рік армиясы оқ дә рімен атылатын қ ару-жарақ пен қ аруланғ ан еді. Мамлюктер қ ылыш, найза, садақ пен ғ ана қ аруланатын болғ ан. Тү рік зең біректерінің гү рсіліне шыдамай кейін қ арай жосылғ ан мамлюктердің сұ лтаны атынан қ ұ лап ө лді. Тү ріктер сирияның астанасына жақ ындай бергенде халық мамлюктерге қ арсы кө теріліске шық ты. Тү рік сұ лтаны Салим Дамскке салтанатты тү рде келіп кірді. Ал полистина қ алалары тү ріктерге қ арсылыссыз беріліп отырды. Тек Египетте ғ ана мамлюктер ттү ріктерге айтарлық тай қ арсыласып бақ ты. Жаулап алынғ ан хуалық тардың Осман тү ріктерге қ арсы кө терілістері. Ол халық тар ө здерінің тә уелсіздік жолындағ ы кү ресін тоқ татпады. Болгар жә не серб партизандары – «гайдуктер» деп аталды. Олар мұ сылмен мекендерін ө ртеді, тоң ады. Тү рік чиновниктері мен жауынгерлеріне шабуыл жасады. Осман империясына кірген жерлер ірі ә скери ә кімшілік бірліктерге уә лиаттарғ а, олар санджактағ а блінді. Уә лиаттарды, санжактарды басқ арушылар тек азаматтық биліктерге ие болып қ ана қ оймай, жергілікті ә скерлерге де басшылық етті. 4-16 ғ асырлада Тү ркияны жә не оның жаулап алғ ан жерлерінің экономикалық жағ дайлары біршама жақ сарды. Тү ркия ү кіметі мен тү рік армиясы қ олө нері мен сауданың ө ркендеуіне мү дделі болды. 16 ғ асырдың аяғ ынан бастап османдардың жаулап алуы аяқ талды. Олижаның тү суі тоқ талғ аннан кейін сұ лтан қ азынасының табысы кеміп кетті. Салық тар мен міндеткерліктер ө сті. ә скери феодалдық ә скердегі қ ызметі ү шін алғ ан иеліктерін ө зінің жеке меншігіне айналдыра бастады. Олардың кө пшілігі жорық қ а қ атысудан жалтарды, армияның саны кеміді. Сө йтіп 16 ғ асырдың аяғ ынан осман империясының қ ұ лдырауы басталды.

2. ХХ ғ. 80-90 жылдарындағ ы Орталық жә не Оң тү стік-Шығ ыс Еуропа елдері. Социалистік лагерьдің кү йреуі (1990ж.), оның нә тижесі. Ғ ылыми-техникалық революцияның жаң а кезең і социалистік лагерьдің барлық елдерінде экономиканы қ ұ рылымдық жағ ынан қ айта қ ұ руды талап етті. КСРО- мен Шығ ыс Еуропа елдері Ғ ТР-дің жаң а кезең іне ілесе алмады. Реформа жү ргізу мә селесі 1956 ж. венгер кө терілісінен бері кү н тә ртібінен тү спесе де, оны жү зеге асыру жолындағ ы барлық ә рекеттер еш нә тиже бермеді. Сол кезең дегі жү йе реформаларғ а қ арсы болып, оларды қ абылдамады. 70 ж. басында Польшада жұ мысшылардың алғ ашқ ы ірі кө терілістері болды. 1981 ж. соғ ыс жағ дайы енгізілді. ГДР-де жү йенің дағ дарысы ГБСП ү кімет басынан аластатылып, нә тижесінде ел біріктірілді. Басқ а елдерде революция басқ арушы партияның атын ө згертіп, реформалар жариялаумен басталып (Польша, Венгрия, Болгария, Албания), олардың саяси аренадан кетуімен аяқ талды. Билік басқ а партиялардың қ олына кө шті. Мемлекет басына жаң а қ айраткерлер - Чехославакияда драматург Вацлав Гавел, Польшада кә сіподақ қ айраткері Лех Валенса, Болгарияда социолог Желе Желев келді. Румынияда 1989 ж. желтоқ санындағ ы халық кө терілісін қ ырумен басқ асы келген ә рекеті диктатор Чаушеску ү шін қ айғ ылы аяқ талды.Шығ ыс Еуропаның бұ рынғ ы социалистік лагеріне енген елдерде коммунистік партиялар билік басынан кетірілді, кө ппартиялық жү йе енгізілді, режимдерді либералдандыру жү зеге асырылды. Ә леуметтік-экономикалық қ ұ рылыс пен саяси жү йені ө згертуге бағ ытталғ ан терең реформалар жасалынып, олар ү лкен қ иыншылық тармен болса да іске асырылды. Жалпы алғ анда Польшада, Венгрия, Чехословакия, Болгария, Румыния, Албаниядағ ы демократиялық революциялардың жалпы негізі бір болды – олар социализмнің тоталитарлық ү лгісінен бас тарту, либералдық -демократия идеяларына қ айта оралу жә не мақ сатты реформалар жү ргізу болып табылатын қ оғ ам қ алай аталғ анына қ арамастан, тү бегейлі ө згеріс жасау жә не капитализм орнату мақ саты болды. Шығ ыс Еуропа елдеріндегі реформалар мына бағ ытта іске асырылуда: Рыноктің жоспарлаушы-реттеушілігін ресми қ алпына келтіру жә не бағ аны либералдандыру, толық қ анды тауарлық -ақ ша қ атынастарын, негізді бағ а тү зу, пайда, валютаның конверттелуін қ оса, орнату, меншік тү рлеріне кө зқ арасты ө згерту, жеке меншікті мойындау, ә кімшілік-ә міршілдік жү йені жою, экономикалық емес ә дістерді қ олдауды мү лдем тыю.

Шығ ыс Еуропадағ ы тоталитарлық режимдердің кү йреуі жаң а жағ дайдың қ алыптасуына алып келді-Еуропада либералдық демократия мен рыноктік экономика негізінде ө кениеттік тұ тастық қ алпына келтірілуде.

Шығ ыс жә не Оң тү стік-Шығ ыс Еуропа елдеріндегі саяси жә не экономикалық ө згерістердің ерекшеліктері. 1989-1991ж.ж. революциялар саяси жә не ә леуметтік-экономикалық дамудың жалпы бағ ытын белгілеп берді – ол тоталитарлық социализмнің негіздерін жою болды. Саяси қ ұ рылыс пен ә леуметтік-экономикалық жү йенің жаң а ү лгісін жасау ә р елде саяси оқ иғ алардың ө рістеулеріне байланысты белгілі бір ерекшеліктерге ие болды.

Коммунистік партияларды билік басынан кетіру жаппай демократиялық қ озғ алыс негізінде іске асырылды. Чехословакияда оппозиция Азаматтық форумғ а, Болгарияда – Демократиялық кү шьер одағ ына, Венгрияда – Демократиялық форумғ а, Польшада – «Ынтымақ тастық қ а», Румынияда – Ұ лттық қ ұ тқ ару майданына бірікті. Осы ұ йымдардың шең берінде ұ йымдық жағ ынан реттестірілмеген жә не идеялық тұ рғ ыдан ә ртү рлі саяси ағ ымдардың – жаң а либералдық батысшыл бағ ыттардағ ы, ұ лттық -патриоттық, популистік, христиан-демократиялық, монархистік, діни, оң шыл консервативтік топтардың бірігуі іске асты. Солшыл саяси партиялар, оның ішінде ең алдымен бұ рынғ ы коммунистік партиялар, сяаси сахнадан жоғ алып кеткен жоқ. Биліктен айырылғ андарына қ арамастан, олар едә уір ө з ық палдарын сақ тап қ алды. Бұ л осы партиялардың реформашыл қ анаттарына жаң а ат, жаң а бағ дарламалар арқ ылы саяси кү реске араласуына мү мкіндік берді. Мысалы, Польшаның біріккен жұ мысшы партиясы ө зінің тарайтындығ ын жариялады, бірақ елде социалистік партия қ айта жанданды. Болгарияда Солшыл кү штердің демократиялық партиясы, Венгрияда Венгер социалистік партиясы жә не басқ а да бірнеше социалистік партиялар пайда болды. Сол қ анаттағ ы саяси кү штердің қ айта қ ұ рылуының жалпы бағ ыты солшыл кү штердің жаң а басшыларының социал-демократиялық позицияларғ а кө шуінен кө рініс тапты.

3.Тарихты оқ ытудағ ы хронология, оның мақ саты мен ә дістері. Фактілердің даталарын, хронологиясын оқ ытып, ү йретуге ерекше назар аудару қ ажет. Адамзат қ оғ амының дамуы уақ ыт бойынша анық талады. Сондық тан оқ ушыларғ а тарихи уақ ытты қ олдана білуді ү йрету ерекше маң ызды. Алдымен олардың уақ ыт категориясын-жыл, ғ асыр, мың жыл, дә уір, кезең, заманды жақ сы білуі шарт. Тарихты уақ ытты хронологиялық даталар деп атайды.

Хронологиялық даталар ү шке бө лінеді: Негізгі даталар: Қ азан социалистік революциясы, Ұ лы Отан соғ ысы, КСРО-ның ыдырауы т.б. жә не тірек даталар-белгілі бір тарихи дә уірді оқ ығ анда ү немі ескерілетін, қ айталанатын дата-екінші дү ние жү зілік соғ ыстың аяқ талуы-1945.Хронологиялық даталарды есте сақ таудың ә дістемелік жолдары да кө п (карта, дә птер; қ ашан, ұ зақ тығ ы, неше жыл ө тті, неше жыл ілгері-кейін; т.б. хронологиялық кестелер, карточкалар, картағ а аппликация шаншу).