Билет №22

1.ХVІІІ ғ. Солтү стікамерикан революциясы. АҚ Ш-ның қ ұ рылуы. 1773-1774 жылдары революциялық жағ дайдың қ алыптасуы отар елдерде кү шейе бастады. Олардың арасындағ ы байланыстарды кү шейту ү шін корреспондент комитеттері қ ұ рыла бастады. Виргиниядағ ы мұ ндай комитеттердің басшылары – Томас Джефферсон жә не Патрик Генри, ал Массачусетсте – Сэмюэль Адамс болды. Ағ ылшын тауарларына байкот жариялау кү шейді. 1773 жылы Бостондық шай ішу деген оқ иғ а болды. Бостон тұ рғ ындары ү ндістерше киініп алып, шай ө німдері тү йілген кемелерге еніп, ондағ ы шайды суғ а лақ тырды. Оғ ан жауап ретінде ағ ылшын ө кіметі жаң а репрессияғ а кө шіп, 1774 жылы шілдеден бастап Бостон портын жауып тастады. Қ алада қ атаң тә ртіп орнатылды. Король жаң а Англияның тұ рғ ындарына Ньюфаунлендта балық аулауғ а тыйым салды. Массачесетстегі ө зін-ө зі басқ ару жойылды. 1774 жылы Миссисипи мен Огайо ө зендері арасындағ ы кең территорияны Канада провинциясы Квебекке беру туралы заң ның шығ арылуы, халық бұ қ арасының жаң а толқ уын туғ ызды.Соғ ыстың басталуы. Қ арулы кү рес 1775 жылы кө ктемде басталды. 19 сә уірде ағ ылшын жасағ ы Бостоннан Конкардқ а бағ ыт алды, негізгі мақ саты қ ару-жарақ қ оймасын жою болып табылды. Бірақ, бұ л қ арудың басым кө пшілігі алып кетілген болатын. Король ә скері кері қ айтуғ а бет бұ рғ анда партизандар оқ жаудырды. 273 адамынан айырылғ ан ағ ылшындар кері шегінді. Бұ л шайқ ас отар елдердің тұ рғ ындарының патриоттар(вигтер) жә не контрреволюционерлер (лойялис) деп бө лінуін тездетті. 1775 жылы мамырда Филадельфияда ІІ Континентальдық конгресс ашылды. оғ ан қ атысқ андар ірі буржуазия мен плантаторлардың ө кілдері болды. Бірақ, революция кү штерінің ық палымен конгресске қ атысушылардың кө бісі Англиямен байланысты ү зу туралы шешім қ абылдады. Конгресс соғ ыстың алғ ашқ ы кезінде пайда болғ ан партизан жасақ тарынан қ ұ ралғ ан армияны, негізгі армия деп жариялап, оның бас қ олбасшылығ ына бай виргиниялық плантатор Джордж Вашингтон (1732-1799) тағ айындалды. Соғ ыс жылдарында ол ө зін ірі саяси қ айраткер, қ олбасшы ретінде кө рсете білді. Бірақ, Вашингтон бү кіл халық бұ қ арасынакең саяси қ ұ қ ық берілуіне жә не демократиялық қ озғ алысқ а қ арсы болды. Бү кіл ел кө лемінде Англиядан бө ліну жолындағ ы кү рес кү шейді. Солтү стік Королина мен Виргиния Англиядан бө лінгенін жариялағ ан соң, 1776 жылы 4 шілдеде Конгресс Тә уелсіздік Декларациясын қ абылдады. Оның авторы Томас Джефферсон (1743-1826) болып табылды (плантатор, адвокат, буржуазиялық демократ, американ революциясының кө рнекті ө кілдерінің бірі). Редакциялық ө згерістер енгізілген соң ғ ана Декларация қ абылданды. Қ ұ лдық ты ә шкерелеген пункт декларациядан алынып тасталды. Ө зінің буржуазиялық шектелуіне қ арамастан, бұ л Декларация прогрессивті жә не революциялық қ ұ жат болып табылды. Ол халық бұ қ арасының билігінің ү стемдігін, олардың ө зара саяси қ ұ қ ы жағ ынан тең дігін, тиранияны қ ұ латып жаң а ө кімет орнатуғ а қ ұ қ ылы екендігін жариялады. Бірақ, конгресс бұ л Декларацияны халық бұ қ арасының қ ысымымен ғ ана қ абылдап, оның барлық пункттерін орындауды мақ сат еткен жоқ.

1776-1777 жылдардағ ы соғ ыс барысы. Англияның тұ рақ ты армиясы мен флоты отар елдер ү шін қ ауіпті болды. 30 мың дық король армиясына Вашингтонның 18 мың ә скері қ арсы тұ рды. 1776 жылы наурызда Бостон ағ ылшындардан тазартылды. Бірақ ағ ылшын ә скері генерал Гоудың басқ аруымен кемелерге отырып, Нью-Йоркке бағ ыт алды жә не оны басып алды. Ал, Вашингтон революциялық армиясымен Трентонда ағ ылшындарғ а ойламағ ан жерден соқ қ ы берді. Бірақ 1777 жылы жазда ағ ылшындар Филадельфияны жаулап алды. Ағ ылшын ө кіметінің басты мақ саты оң тү стіктен Жаң а Англияны ү зіп тастап, ондағ ы революциялық ә скерді талқ андау болды. Ол ү шін солтү стіктен, Канададан Гоу армиясымен бірігу ү шін генерал Бургойннің ірі жасағ ы шық ты. Ағ ылшындардың бұ л мақ саты революциялық армияғ а белгілі болып, Бургойннің жасағ ы Саратоги тү бінде қ оршауғ а алынып, 1777 жылы 17 қ азанда жең іліс тапқ ан соң, тұ тқ ынғ а алынды. Бұ л жең іс отар елдердің кү штілігін кө рсетіп, Франция мен Испанияның соғ ысқ а араласуына ә сер етті. Конгресс кө теріліске шық қ ан отар елдермен Франция мен Испанияны одақ тастыру мақ сатында, бұ л жерлерге яғ ни Еуропағ а Бенджамен Франклинді жіберді. Франция мен Испания Англияның американдық отарларының бө лініп кетуін пайдаланбақ шы болды. Саратога шайқ асынан кейін француз ө кіметі АҚ Ш-ң тә уелсіздігін мойындап, 1778 жылы 6 ақ панда онымен одақ қ ұ рып, сауда байланыстарын орнатты. Содан кейін Испаниямен де одақ қ ұ рылды. Америкағ а француз ә скері мен ә скери кемелері жіберілді. Франция мен Испанияның соғ ысқ а араласуы Англияның тең іздегі жағ дайын қ ұ лдыратып жіберді. Одақ тастар флоты отар елдерге қ арсы тең із блокадасын орнатуғ а мү мкіндік бермеді. Англияның одақ тастар табу ә рекеті нә тиже бермеді. Ағ ылшын королінің Екатерина ІІ-ден кө мек сұ рауы да сә тсіз аяқ талды.1781 жылы 19 қ азан. Иорктаун. 1783 жылы Версаль келісім-шарты.Алғ ашқ ы жең ілістен кейін ағ ылшындар негізгі соғ ыс қ имылдарын Оң тү стікке ауыстырды. Олар Чарлстонғ а келіп, Иорктаунғ а бағ ыт алды. Бірақ, Корнваллис басқ арғ ан ағ ылшын армиясы Вашингтон мен француз генералы Рошамбо армиясының қ оршауында қ алып, 1781 жылы 19 қ азанда талқ андалды. Келесі жылы Англия соғ ыс қ имылдарын тоқ татып, бейбіт келіссө здерді бастады. АҚ Ш Англиямен алдын-ала қ ұ пия келіссө з жү ргізді. Ө йткені Франция мен Испания Америкадағ ы отар иеліктерді кең ейтуді мақ сат етті. Ал, бұ л Англия ү шін де, АҚ Ш ү шін де тиімсіз болды. 1783 жылы 3 қ ыркү йекте Версальда бейбіт келісім-шартқ а қ ол қ ойылды. АҚ Ш тә уелсіз мемлекет деп жарияланды. Аллеганнан бастап Миссисипиге дейінгі жер АҚ Ш-тың қ ұ рамына енді. Испания Флорида мен Менорка аралын қ айтарып алды, ал Франция Сенегал жә не Вест-Индиядағ ы бірқ атар ұ сақ аралдарғ а ие болды. Англияның отарлық езгісін жойып, тә уелсіздікті жариялау аса ірі табыс болып табылды, бірақ бұ л революцияның буржуазиялық -демократиялық мақ сатының тү гел орындалуын жү зеге асыру болып табылғ ан жоқ. 1777 жылы соғ ыс барысында лойялистердің жері тә ркіленіп, бірақ оның басым бө лігі мемлекеттік қ арызды тө леу ү шін сатылып, ірі жер иеленушілердің қ олына кө шті. Аграрлық мә селе демократиялық шешімін таппады. 1775-1778 жылдары бү кіл Штатта Конституциялар даярланып, қ абылданды. Ол бойынша сайлаушылар ү шін жоғ арғ ы мү ліктік ценза енгізілді. 1787 жылы АҚ Ш конституциясы қ абылданып, буржуазия мен ірі плантаторлардың ү стемдігі баянды етілді. Дж. Вашингтон АҚ Ш-тың алғ ашқ ы президенті (1789-1797) болып сайланды. Халық бұ қ арасының қ ыспағ ымен 1791 жылы қ ұ қ ық туралы Билль (заң) қ абылданып, Конституцияғ а буржуазиялық -демократиялық бостандық қ а негізделген алғ ашқ ы 10 тү зету енгізілді. Конституциясының қ абылдануы нә тижесінде ірі дербес республика АҚ Ш қ ұ рылды. Борышкер қ ұ лдық жойылды.

2.ХХ ғ асырдың ІІ жартсындағ ы Вьетнам, Лаос, Камбоджа. Экономикасы мен саяси тарихы. Вьетнам, Лаос, Камбоджа ХІХ ғ асырдың 2 жартысында Франция отарына айналды. (Оң тү стік Вьетнам мен Лаос жерінің бір бө лігі осы мемлекеттің толық отарына айналды) ОША елдерінде отарлық билеу формасы белгілі бір елдерде сол елге тә н жағ дайлары мен батыс елдерінің мақ саттарына байланысты қ ұ рылды. Ү ндіқ ытай кең есіне 1887ж. бірінші болып Вьетнам мен Камбоджа кірген еді. Ал кейіннен 1900ж. Оларғ а Лаос пен Қ ытайдың Гуанчжоувань территориясы қ осылды. Вьетнамда жоғ арғ ы билік толығ ымен генерал-губернатор қ олында шоғ ырланды, бірақ та оның билігі жергілікті элита мү шелермен кең есу заң ымен шектелетін болды. Вьетнамның орталық пен солтү стік бө лігінде ә лі де император билігі мен жергілікті ә кімшілік сақ талғ ан еді. Дегенмен олардың іс-ә рекеттері толығ ымен бұ л жерде ү лкен салмағ ы бар Париждік резиденттердің қ ол астында болды. Лаоста билікті қ айта қ ұ ру процесі ХІХ ғ асырдың аяғ ында басталғ ан еді. Осы уақ ытқ а дейін Лаос жеке мемлекеті болмағ ан. Лао қ оныстанғ ан жерлердің біршама бө лігі Сиам мен Вьетнамғ а тә уелді болды. Біршама ө зіндік билігі бар жалғ ыз ғ ана Луангпрабанг князьдігі. Ал енді Франция бұ л «бос» жатқ ан жерлердің барлығ ын бірге біріктіріп, ө зінің тікелей қ ол астында болатын Оң тү стік жә не Солтү стік Лаосты қ ұ рды, ал Луангпранг протекторат ретінде саналды. 1900ж. Ү ндіқ ытай кең есіне лаос жерлерін енгізгеннен соң, бұ л аймақ енді «автономды протекторат» статусын алды. 1923ж. француздар жү ргізген ә кімшілік реформалары Лаос жерін: провинциялар мен Луангпрабанг ә скери территориясы деп 2 ге бө лді. Ә рбір провинцияда кең ес қ ұ рылды. Ал тө менгі сатыларда француз протектаратының орнатылуына дейінгі болғ ан жергілікті ө зін-ө зі басқ ару билік жү йесі сақ талып қ алды. Луангпрабангтегі билеу тікелей корольдің басқ аруымен жү зеге асатын болды. ХХ ғ асырдағ ы Лаос тарихының ең маң ызды бө лігі, 1904 – 1959жж. тақ басында отырғ ан Сисаванг Вонг атымен байланысты. Камбоджада монархия институты сақ талып тұ рғ ан еді. Отаршылдық ә кімшілік жоғ арғ ы резидент билік астында, ал оғ ан жергілікті провинцияларды жұ мысын қ адағ алайтын резиденттер бағ ынышты еді. Отаршыл шенеуніктердің қ олында қ аржы ісі, кеден ісі, қ оғ амдық жұ мыс деген сияқ ты жан-жақ ты қ ұ қ ық беретін салалар шоғ ырланды.20шы жылдарда жү ргізілген Сот жә не Қ ұ қ ық реформалары нә тижесінде атқ ару билігінің сот билігінен бө лініп, Камбоджаның ә кімшілік билік қ ұ рылысы қ арапайымдандырылды. 30шы жылдардың басында француз отарлық билік жергілікті кхмер халқ ын тө менгі сатыдағ ы мемлекеттік қ ызметке тартуды кең інен қ олданды. 1936ж. сайлауда кө птеген партиялар орындардың басым кө пшілігін ұ тып алғ ан «Бес гү л одағ ы» партиясына бірікті. Ү кімет басына Одақ қ олбасшысы Ба Мо тұ рды. Бұ л уақ ытта сайлауғ а қ атысуда бірлік бомады. Сондық тан да ү кіметте 3ақ орын алды. 30жж. Аяғ ына таман Такиндер қ олбасшысы 23 жасар Ауи Сан болғ ан соң ұ йымның іс-ә рекеттері белсенді қ озғ ала бастады. 30жж. саяси сахнада жаң адан шық қ ан тым ұ лтшылдық элементтер елеулі роль атқ ара бастады. Ұ лтшылдық тың саясатына бет бұ рғ ан бұ рғ ан ұ ымдардың барлығ ы енді. «Мьючит» («Патриот») У Соның бастауымен бірге жү рді. «Бирма – бирмандық тар ү шін деген ұ ранмен олар ү нділер мен мұ сылмандарғ а экономикалық дағ дарстың басты кү нә гері деп, қ ысымшылдық тары басталды. «Добама Асиайон» ішінде де радикалдық ұ йымдар (Халық тық -революциялық партия) пайда болып ағ ылшындарғ а қ арулы кү рес арқ ылы қ арсы шығ у жә не ө з назарын Жапонияғ а аудару болды.

3.Сө здік ә діс, оның тү рлері мен тарихты оқ ытудағ ы маң ызы. Сө здік ә дістер. Мектептегі ең кең тарағ ан оқ ыту ә дісі - ол мұ ғ алімнің ауызша баяндауы. Бұ л ә діс оқ у процесінде жетекші рө л атқ арады: барлық пә ндерді оқ ытуда жә не сабақ тың тү рлі кезең дерінде, ә сіресе жаң а материалды тү сіндіруде кең інен орын алады. «Сө з, — дейді А. Сухомлинский, ең маң ызды педагогикалық қ ұ рал, оны еш нә рсемен ауыстыра алмайсың. Бастауыш кластың мұ ғ алімі - ең алдымен тіл маманы».

Бұ л ә дісті қ олданғ анда мұ ғ алім оқ ушыларғ а білім берумен қ атар олардың таным белсенділігін арттыруғ а (зейін, қ абылдау, ойлау) байланысты ә рекет жасайды. Мұ ғ алім ө зінің баяндауын басқ а ә дістердің тә сілдерімен ұ штастырады (бақ ылау, ә ң гіме, жазбаша т.б.). Мұ ғ алім ө зінің сө здерін кө рнекі бейнелермен байланыстырады: тү рлі кө рнекі жә не техникалық қ ұ ралдарды кө рсету арқ ылы, сондай-ақ кө ркем сө зді пайдалану арқ ылы. Мұ ғ алімнің ауызша баяндауы сұ рақ тарды проблемалық ситуация тудыратындай етіп қ ояды, баяндалатын материалдың ең маң ызды жерін айырып беруді хабарлаудың жү йелі жә не дә лелді болуын қ ажет етеді. Мұ ғ алімнің сө зі ә серлі, тартымды, дауыс ырғ ағ ы мен мимикасы мә нерлі жә не бай болғ аны қ ажет.

Ә ң гіме ә дісі. Бұ л ә діс бастауыш сыныптарда кең қ олданылатын ә дістің бірі. Ә ң гіме барысында мұ ғ алім мен оқ ушы арасында диалог пайда болады. Ә ң гіме ә дісі оқ ытудың тү рлі міндеттерін орындауғ а бағ ытталады: ө ткен материалды жаң амен байланыстыру, жаң а білімді хабарлау, ө ткенді қ айталау, оны тексеру мен бағ алау ү шін қ олданады. Осығ ан орай ә ң гіменің бірнеше тү рін айтуғ а болады.

Мысалы эвристикалық ә ң гіме барысында жаң а метериалды тү сіндіру ү шін мұ ғ алім ө зінің сұ рақ тары арқ ылы оқ ушының ө здеріне тұ жырым мен қ орытынды жасауғ а ү йретеді.

Ә ң гіме ә дісін қ олдану мұ ғ алімнің сұ рақ тарды дұ рыс қ ойып, оқ ушылардың берген жауаптарына дұ рыс бағ ыт беріп басшылық етуімен байланысты. Ә ң гіме ә дісін қ олдану арқ ылы мұ ғ алім оқ ушының бұ рынғ ы тә жірибелері мен алғ ан білімдеріне сү йене отырып, оқ у материалдарының мазмұ нына талдау жасап, оқ ушылардың логикалық ойлау қ абілетін дамытады.