Билет №20

1.Орта ғ асырлардағ ы Жапония мемлекеті. Мемлекеттік қ ұ рылысы мен ә леуметтік, экономикалық жағ дайы. Жапон аралдарының ең ежелгі тұ рғ ындары қ азіргі айнулардың арғ ы атасы эбусилар болып есептеледі. Біздің заманымызғ а дейң інгі кезде жапон аралдарына Азия материгінен манчьжур- тунгус тайпалары бірнеше рет қ оныс аударғ ан. Жапон халқ ының қ алыптасуында қ азіргі индонезия мен Ү нді Қ ытай жарты аралын мекендеген малаялық тар мен тағ ы да басқ а тайпалар маң ызды рол атқ арды.ІІІ ғ. Аяғ ы мен УІ ғ. Ортасында барлық тайпалардың ішіндегі ең кү штісі ямато болды. Ол Хонсю аралының орталығ ына орналасты. Алғ аш Жапония осы тайпаның атымен Ямато деп аталғ ан. Қ азіргі Жапония деген УІ-УІІ ғ.ғ. қ алыптасқ ан. «Нихон» немесе «Ниппон» деген сө з «Кү н шығ атын ел» дегенді білдіреді. Ағ ылшын, неміс, француздар «Япан» деп атап кетті. Жапонияда егіншілік ерте дамыды. Қ азіргі жапондық тардың ертедегі ата бабалары егін егуге қ олайлы жерлерге ғ ана орналасатын. Сонау ІІІ- УІ ғ.ғ. басты ауылшаруашылық дақ ылы кү ріш болды. Тарихи деректер егістік алқ аптары суаратын каналдар мен байламалар тұ рғ ызылатынын хабарлайды. Тарихи деректер тоқ ымашылар, ұ стьалар, зергерлер туралы баяндайды. Жапониядағ ы ерте феодлдық мемлекеттің қ алыптаса бастауы УІ ғ асырдың екінші жартсы. Ол тайпалар одағ ының басшысы Ямато патшалары мен жергілікті кқ семдердің арақ атынасынан кө рінді. Кө семдер мен қ ауым мү шелері арасындағ ы қ атынас та ө згере бастады. Астық салығ ы «татикара» енгізілді. Сонымен қ атар қ олө нер салығ ы «мицуги» енгізілді. Қ ұ рылыс жқ имыстарындағ ы міндеткерлік енгізілді. Ол «Этати» деп аталды. Феодалдық ө ндірістік қ атынастардың қ алыптасуы қ ауымдық жерден «ата деп аталғ ан» ақ сү йек жерінің бө лініп шығ уынан да кө рінді. Бқ л бө лініп шық қ ан жердің иесі феодалғ а айналды. Ол ө з жеріндегі жұ мысқ а «Табэ» деп аталғ ан кедейленген қ ауым мү шелерін жалдады. «Бэ» деген сө з қ ұ л деген мағ наны береді. Бұ рынғ ы ү й шаруашылығ ына пайдаланғ ан «Яцуке» деп аталатын қ ұ лдан табэнә і айырмашылық тары болды. Оның ө з мү лкі болды, қ ожасы ө лтіре алмады. Сондық тан да оларды тарихшылар жартылай еріктілер деп атады. Бұ лар Жапон мемлекетінің қ алыптасыуында ү лкен рол атқ арды. Жапониядағ ы феодалдық қ атынастардың ү стемдігі УІІ ғ асырда орнай бастады. Бұ л орнығ у ү стем таптың жеке топтары арасындағ ы билік ү шін кү респен бірге жү рді. УІІ ғ. Басында Ямато патшалары ө з биліктерін ерекше деп ділелдеуге тырысты. Ямато тайпасынан шық қ ан Киммэйді таұ ұ а 539 жылы Соғ а ә улеті отырғ ызды. 571 жылы Киммэй қ айтыс болғ ан соң оның баласын Соғ алар қ лтіріп, билікті ө з қ олдарына алды. Тақ қ а Суйко деген ә йелді отырғ ызып, ханзада Умаядоны регент деп жариялады. Ол тарихқ а Сетоку- Тайси деген атпен енді. Сетоку Тайси 605 жылы Ямато патшалығ ыныі мә лімдемесін жариялады. Ол 14 бап деп аталды. Ол бұ л заң ғ а сә йкес орталық тандырылғ ан билікті нығ айтуды кө здеді. Сетоку Тайси ө зін Қ ытай императорымен бірдей санады. Сетоку Тайси 622 жылғ а дейін билік қ ұ рды. Ол жапон жастьарын Қ ытайғ а оқ уғ а жіберіп отырды. Қ ытайда білім алғ ан жапондық тардың кқ пшілігі Тайк тө ң керісінде рол атқ арды. 645 жылы Тайк тө ң керісі болды. Тайк жылдың аты болып табылады. Осы жылғ ы патша сарайындағ ы қ абылдау кезінде принц Наканоэ мен сол кездегі патша Сога Ирук тұ қ ымының жауы Накатоми каматари ө з жақ тастарымен патшаны ө лтіріп, билікті бұ рынғ ы патша ә улетіне қ айтарды. Сога тқ ұ ымы заң ды патша ә улетін биліктен тайдырып, 50 жылғ а жуық билік қ ұ рды. Тақ қ а патша ү йінің ең ү лкені Қ ару отырғ ызылды. Наканоэ тақ тың мұ рагері болып саналды. Ал Накатоми Каматари Фудзивара деген фамилияны алып, сарай министрі болып тағ айындалды. 646 жылғ ы жарлық бойынша жер жеке меншіктіктен алынып, мемлекет меншігі боып табылды. Наканоэ 662-671 жылдары билік қ ұ рды. 671 жылы наканоэ ө лген соғ оның баласы Кобун мен оның бауыры арасында тартыс болды. Кобун 8 ай ғ ана билік қ ұ рды. Жең іске жеткен Оаман ө зін Тэмму деген атпен император деп жариялап, 673-686 жылдары билік қ ұ рды. 707 жылғ а дейін Оаман ның баласы Момму билік қ ұ рды. 729-784 жылдардан бастап Фудзиварлар ә улеті императорды Ямасиро провинциясына шақ ырып, Сол жерде Хэйан деп аталғ ан жаң а астана сала бастады. 858 жылы Фудзиварлар императордың регенті болып тағ айындалды. билігі орын алды. Жапон тарихындағ ы 866-1068 ж Фудзиварлардың регенттік билігінің кезең і деп аталды.

2.1945-1990 жж. Кең ес мемлекеті, оның ыдырауы. ТМД-ның қ ұ рылуы. Екінші дү ниежү зілік соғ ыстың басты қ орытындысы фашистік Германия мен милитаристік Жапонияның талқ андалуы болды. Халық аралық қ атынас та фашизмді талқ андауда одақ тас болғ ан КСРО, АҚ Ш, Ұ лыбритания жә не Фран­ция елдері арасындағ ы қ арым-қ атынастың ә рі қ арай жалғ асуына байланысты болды. КСРО соғ ыстың негізгі ауыртпалығ ын кө теріп, Орталық жә не Оң тү стік-Шығ ыс Еуропа елдерін фашизмнен азат етті. АҚ Ш-тың соғ ыстан кейін атом бомбасына ие болуы сыртқ ы саясатын ө згертуге ә келді. Соғ ыс жылдарындағ ы достық қ атынастар ұ зақ қ а бармады. Соғ ыстан байып шық қ ан АҚ Ш Ү кіметі ә лемді билеу ү шін кү рес жү ргізуге бағ ыт алды. КСРО-ғ а қ арсы кү ш кө рсету, тежеу саясатын жү ргізді.

АҚ Ш-тың КСРО-ғ а жә не социалистік елдерге қ арсы саясаты " қ ырғ и-қ абақ " соғ ыс саясаты деп аталды. Екінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін ә лемде екі қ оғ амдық жү йенің қ алыптасуы, екі идеология - АҚ Ш пен КСРО елдерінің бір-біріне қ арсы саясат жү ргізуіне себеп болды. Негізгі мақ саттары бір-бірін соғ ыс арқ ылы жою еді. ВКП(б)-ның XIX съездінде сө йлеген сө зінде Сталин " Екі жү йе арасында соғ ыс сө зсіз болуы мү мкін" деген болатын. Ү шінші дү ниежү зілік соғ ыс қ аупі шындық қ а айнала бастады.

КСРО сыртқ ы саясатта АҚ Ш-тың агрессиялық саясатына қ арсы тұ ру ү шін соғ ыс ө неркә сібін модернизациялау, атом бомбасын жасау мақ сатын қ ойды. Черчилль Фултон қ аласында сө йлеген сө зінде КСРО-ның сыртқ ы саясаты агрессияғ а бағ ытталғ андық тан, Батыс ө ркениетін " кең естік қ ауіптен" қ орғ ау керектігін айтқ ан болатын. Соң ғ ы кездерде кейбір батыстанушылар " қ ырғ и-қ абақ " соғ ысс саясатын КСРО-ның саясатымен байланыстырады.

Соғ ыстан кейін КСРО-ньң сыртқ ы саясатының негізгі принциптері бейбітшілікті сақ тау, қ ару-жарақ ты қ ысқ арту, социалистік интернационализм, пролетарлық интернационализм, бейбіт қ атар ө мір сү руді калыптастыру болды. Бұ л принциптерді іс жү зіне асыру ө те кү рделі еді. Оның негізгі себептері, АҚ Ш-тың аргессиясына қ арсы тұ ру кө п кү шті талап етсе, КСРО-ның дү ние жү зіне ө з ық палын жү ргізу ниеті социалистік елдерді қ орғ ау міндетін жү ктеді. Соғ ыстан кейін ә лемге ық пал жү ргізе алатын екі держава — АҚ Ш пен КСРО қ ұ рылды. Халық аралық қ атынаста екі полюстік саясат орнады.

1991 жылы 8 желтоксанда Белорусияның Беловеж Пущесында ү ш славян мемлекетінің басшылары — Б. Ельцин (РСФСР), Л. Кравчук (Украина) жә не С. Шушкевич (Белоруссия) кездесіп, «Кең естік Социалистік Республикалар Одағ ы халық аралық қ ұ қ ық негізінде ө зінің ө мір сү руін тоқ татты" деген мә лімдеме жариялады. 10 желтоқ санда Тә уелсіз Мемлекеттер Достастығ ының (ТМД) қ ұ рылғ андығ ы (ратификацияланды) бекітілді. 1991 жылы 16 жел­токсанда Қ азақ стан Республикасы ө з тә уелсіздігін жариялады. 21 желтоқ санда Алматы қ аласында бү рынғ ы 11 ел басшылары бас косып, ТМД елдерінің ынтымағ ы ретінде Алматы декларациясына қ ол қ ойды. КСРО ыдырап, оның орнына жаң а одақ — ТМД кұ рылды. 1991 жылы25 желтоқ санда М. С. Горбачев теледидардан сө з сө йледі. Ол «ТМД елдері одағ ының қ ұ рылуы, КСРО деген елдің жойылуы менің КСРО Президенті қ ызметінен бас тартуыма ә келді» деді. Кешкі сағ ат 19-дан 38 минут кеткенде Кремльдің ү стіндегі КСРО-ның қ ызыл жалауы тү сіріліп, оның орнына қ ызыл, ақ жә не жасыл бояулы Ресей жалауы ілінді. Сө йтіп, XX ғ асыр тарихындағ ы ең ірі держава — КСРО деген ел тарих қ ойнауына кірді.

3.«Қ азақ станның орта ғ асырлар тарихы» пә ні, курстың мақ саты. Негізгі тү сіндірмелік аппарат. 7-сыныптағ ы орта ғ асырлардағ ы Қ азақ стан тарихына 51 сағ ат бө лінген жә не курстың хронологиясы 6-18 ғ асырлар аралығ ын қ амтиды. 5 – 7 сыныптарда да оқ ытудың негізгі формасы- сабақ. Ол-оқ ытуды ұ йымдастыру формасы ғ ана емес, сонымен қ атар белгілі уақ ыт мө лшерімен шектелген бү кіл тә рбие жұ мысының қ ұ рамдас бө лігі. Демек 45 минут ішінде мұ ғ алім бү кіл сыныпқ а жаң а оқ у материалын ү йретеді, оны барлық оқ ушығ а мең гертеді, яғ ни оқ у бағ дарламасында қ ойылғ ан талаптарды жү зеге асырады, ал мұ ны орындай алмаса, оқ ушылардың оқ у жү ктемесінің кө беюіне негіз жасайды. Жағ дайғ а, уақ ытқ а қ арай, қ оғ амның мектеп алдына қ оятын жаң а міндеттері мен талаптарына сә йкес сабақ тың мақ саты, қ ұ рылымы, ө ткізу ә діс-тә сілдері ө згеріп отырады. Қ азақ стан тарихы ғ ылымының қ ол жеткен соң ғ ы жаң алық тарынан хабардар болып, оларды оқ ушылардың ерекшелігін ескере отырып, сабақ тарда пайдаланғ ан дұ рыс. Оқ у материалын қ азіргі кезең мен, оқ ушыларды қ оршағ ан ө мірмен байланыстыру ү шін мұ ғ алімнің болып жатқ ан аса маң ызды оқ иғ аларды, ө згерістерді, жаң алық тарды, шаруашылық пен мә дениет саласындағ ы жетістіктерді біліп отыруы қ ажет. Сондай-ақ, орын алып отырғ ан қ иындық тар туралы да толық хабары болуы қ ажет.

Ә рбір кезекті сабақ қ а дайындалғ анда оқ у бағ дарламасы, оқ улық, хрестоматия, тарихи карта т.б. қ атар тарихи қ ұ жаттардың, ғ ылыми-кө пшілік кітаптардың, тарихи-кө ркем ә дебиеттердің, мерзімді баспасө з материалдарының ү зінділерін, мұ ражай, мұ рағ ат қ ұ жаттары мен экспонаттарын, оқ у фильмдері мен диафильдерді де назардан тыс қ алдырмау керек. Кезекті сабақ та ө тілетін материалдың мазмұ нымен танысқ ан соң, сол сабақ тың білімдік, тә рбиелік, дамытушылық міндеттері анық талады. Қ ысқ аша айтқ анда, тарих сабағ ының міндеті-осы сабақ тағ ы ғ ылыми білім негізі болып табылатын басты мә селелерді ашып кө рсете отырып, оқ ушылардың есінде қ алдыру жә не оларды сол мә селелерден туындайтын қ орытындығ а ә келу. Сабақ материалы мазмұ ны мен сипаты жө нінен бірдей болмайды. Кейбір тарихи материалдар нақ ты білім беруге бейім болса, енді бірқ атары білім бере отырып, оқ ушылардың ой-ө рісін дамытуғ а немесе оларды тә рбиелеуге тиімді келеді. Мұ ның ө зі сабақ тың тарихтың қ ай саласын: шаруашылық ты, қ оғ амдық -ә леуметтік қ ұ рылысты, мә дениетті басымырақ баяндауына байланысты.Сабақ тың материалымен танысып, оның білімдік, тә рбиелік міндетін анық тағ аннан кейін, оқ улық материалын сын елегінен ө ткізу керек. Сабақ тың білімдік міндеттерін жү зеге асыруғ а оқ улық тағ ы айқ ын жә не нақ ты фактілер жеткілікті ме, егер жеткіліксіз болса, жоғ арыда аталғ ан ә дебиеттерден қ осымша деректер іздестіру қ ажет. Білімдік маң ызы бар материалдарды іріктегенде олардың қ азіргі тарих ғ ылымының даму дә режесіне сай келуін, ә сіресе тарихи оқ иғ алар мен фактілерді тек қ ана шындық тұ рғ ысынан баяндауды, тарихта бұ ғ ан дейін орын алып келген ақ таң дақ беттерді дұ рыс ашып кө рсетуді мұ қ ият ескеру керек.Сабақ тың сапалы ө тіп, мақ сатына жетуі мұ ғ алім мен оқ ушылардың сабақ ү стінде оқ у қ ызметін қ аншалық ты белсене атқ аратындығ ына да байланысты. Егер осы екі жақ тың бірі оқ у қ ызметін атқ армаса немесе оғ ан ойдағ ыдай қ атыспаса, ол сабақ ты қ азіргі талаптарғ а толық жауап береді деуге болмайды. Сондық тан да тарихшы мұ ғ алім ө зінің ең алғ ашқ ы сабағ ынан бастап барлық оқ ушылардың оқ у қ ызметімен айналысуын қ амтамасыз етуі тиіс. Ә детте тө менгі сынып оқ ушылары, соның ішінде бесінші сыныптағ ылар да тарих сабағ ына белсене қ атысады. Мұ ғ алім осы белсенділікті тиімді пайдалануы керек. Мұ ның ө зі олардың бү кіл сабақ бойы оқ у қ ызметімен айналысуын ұ йымдастыруғ а мү мкіндік береді. Бірақ барлық оқ ушыны оқ у қ ызметімен шұ ғ ылдандыру ү шін оларда кем дегенде мына ү ш сапа: тарих пә нін оқ ып ү йренуге деген ынта, Қ азақ стан тарихын оқ ып ү йренуге қ ызығ ушылық пен жауапкершілік жә не тарих пә нін оқ ып ү йрену тә сілдері қ алыптасуы тиіс. Осы ү шеуінің екеуі қ алыптасып, біреуі қ алыптаспағ ан оқ ушы тарих пә нінен жү йелі де берік білім ала алмайды.

Қ ай сынып екеніне қ арамастан, тарих пә нін оқ удың не ү шін керектігін, оның маң ызын айту артық емес. Ә сіресе, бұ л пә ннің бү кіл адам баласы басынан кешкен тарихты таныстыратынын, мұ ны білудің ілгері даму ү шін, келешекті болжау ү шін аса қ ажеттігін ескерткен пайдалы.