Көкөніс дақылдарын жылыжайларда өсіру

Жылыжайларда кө кө ністі ө сірудегі басты шарт – жылыжайларды дұ рыс салу, дұ рыс жабдық тау жә не қ ыс кезінде дұ рыс кү ту. От жағ ылатын жылыжайларда алдын ала мө лшерін жә не оғ ан кететін шығ ынды есептеу керек.

Жылыжайда кө п егілетін кө кө ніс тү рлері – қ ияр мен помидор. Оларды ө сіру ү шін шымтопырақ ты тең мө лшерде ұ сатылғ ан кө ң мен араластырып бір жыл ү иіп қ ояды да, келесі жылы ол егіске ә зір болады.

Кө кө ністерді жылыжайда ө сіру ү шін алдын ала 25-30 кү ндік кө шеттерді дайындап алу керек. Кө шеттерді 7 бө лігі қ арашіріктен, 3 бө лігі шымды топырақ тан тұ ратын қ оспамен толтырылғ ан жә шіктерде ө сіреді.

Егерде кө шеттер кү згі-қ ысқ ы айларда ө сірілетін болса, жылыжайғ а электр лампаларын қ ою керек. Бұ л бір жағ ынан ө сімдіктерге жарық берсе, 2-ден қ осымша жылу береді. Температурасы 28-30°С, 20-22°С кү ндіз, +15 +8°С тү нде болу керек.

Кө шеттерді жайлап жылысумен суару керек. Нағ ыз жапырақ тары шығ а бастағ аннан бастап 2 жапырақ тың жоғ арғ ы жағ ындағ ы сабақ тың ұ шын қ иып тастаса, ө сімдік мық ты болып ө седі. Кө шетттерді 2-3 рет ү степ қ оректендіру керек. Ол ү шін 10 л суғ а 5-10 г аммиак селитрасын, 15-30 г. суперфасфат жә не 5-10 г калий тұ зын ерітіп, сол ертіндімен жылыжайдағ ы ө сімдіктерді суару керек. Егу ү шін дайындалғ ан кө шеттердің 3-4 жапырағ ы бар болуы керек. Осындай кө шеттерді жылыжайларда арақ ашық тық тары 40-50 см-дей етіп топырақ а отырғ ызу керек.

Жазды кү ні желдеткіш, ал қ ыста жылыжай ә йнектерін суық кірмейтіндей етіп бітеп тастау керек, жылыжайдағ ы ө сімдіктерді суару ү шін шлангілер пайдаланылады.

Ө сімдіктер тік ө су ү шін – оларды байлау ү шін ұ зын қ азық тар қ ағ ылады. Ө сімдіктердегі айқ ас тозаң дану ү дерісін тездету ү шін жылыжайда ара омартасын ө сіру керек.

Кө кө ніс-бақ ша егістіктері басқ а дақ ылдар сияқ ты ү лкен массивтерге егілмей, кө біне, ауыл-қ ала жандарындағ ы шағ ын, топырағ ы қ ұ нарлы жерлерге егіледі. Жауын-шашын кем жерлерде кө кө ніс бақ ша дақ ылдары ө зен жиектеріндегі алқ аптарғ а егіледі, ө йткені олардың ө нуі ү шін ылғ ал ө те қ ажет.

Қ ала тұ рғ ындарының жылбойы кө кө ніспен қ амтамасыз етуге оларды жылыжайларда ө сіру мә селесіне ерекше кө ң іл бө лінуде.

Басқ а дақ ылдар сияқ ты кө кө ніс-бақ ша егістерінде де ауыспалы егіс жү йесін қ олдану керек.

Кө кө ніс егістерін егуде мынандай сызба бұ лжытпай орындалуы керек:

1) Қ иярды тамыр тү йенділерден, қ ырық қ абаттан, пияздан, томаттан, картоп егістерінен кейін;

2) Томат жә не бұ рышты қ ияр, қ ырық қ абат, пияз, бұ ршақ дақ ылдарынан кейін;

3) Қ ырық қ абатны жү гері, қ ияр, пияз, картоп, томат, сә біз, қ ызылшадан кейін;

4) Пиязды жү гері, қ ырық қ абат, томат, ерте пісетін картоп, асқ абақ, сә біз, қ ызылшадан кейін ексе жақ сы ө нім береді.

Осыларды ескере отырып, кө кө ністің ауыспалы егістігінің:

1) Қ ырық қ абат жә не шалғ ан; 2) Асқ а пайдаланатын тамыр жемістілер;

3) Қ ияр; 4) Пияз жә не кө кшө птер; 5) Тамыржемістілермен қ осып егілетін картоп сияқ ты сызбасын ұ сынуғ а болады.

Кө кө ніс-бақ ша дақ ылдары ү шін топырақ ты зябь жү йесімен ө ң дейді. Зябь жыртудың алдында гектарына 10-15 т кө ң жә не 2-3 ц азот, 4-5 ц фосфор, 1-2 ц. калий тың айтқ ыштарын шашып, оны топырақ пен жақ сы араластырғ ан жө н.

Сұ р топырақ ты жерлерде азот тың айтқ ышын, ал қ аратопырақ та қ ұ нарлы жерлерде фосфор тың айтқ ышын берген жө н. Органикалық тың айтқ ыштар кө п берілген жерлерде минералды тың айтқ ыштардың мө лшерін ә сересе, калий тың айтқ ышының мө лшерін азайту керек.

Кө ктемде топырақ ты ө ң деу 10-12 см терең дікте 2 рет культивациялаудан басталады.

Тұ қ ымды сорттар тандалып алынады – себуге дайындау ү шін тұ қ ымды 2-5 см қ алың етіп, ү лкен брезентің ү стіне жайып, кү н сә улесі жақ сы тү сетін жерге 10-15 кү н ұ стайды. Бұ дан кейін – себуден 10-15 сағ ат бұ рын (48-72 сағ ат бұ рын) суғ а шылап, одан кейін ылғ анданғ ан тұ қ ымды еденге жұ қ алап жайып ү стін ылғ ал шү бірекпен жауып қ ояды. Бұ л тұ қ ымның ісініп, топырақ қ а тү скенде жақ сы ө ніп шығ уына себеп болады.

Кө кө ніс егістігінен мол ө нім алу ү шін оның егу мерзімдерін, егу нормаларын, егу терең дігін аса қ адағ алап отыру керек жә не мына сызбаны пайдалану керек.

- Қ ырық қ абатты гектарына 0, 5 кг тұ қ ым есебінен алып, тұ қ ымның сің іруі терең дігін 1-2 см етіп, шаршы ұ ялап (60 см) себеді.

- Пияз тұ қ ымын гектарына 5-7 кг есебіне алып, сің іру терең дігін 2-3 см етіп қ атарлап (20 х 50 см) себеді.

- Сә біздің тұ қ ымын гектарына 6-7 кг есебінен алып тұ қ ымын 2-3 см терең дікке сің іреді.

- Томаттың тұ қ ымын гектарына 0, 5 кг алып, оны да шаршы – ұ ялап (70-х70 см) себеді.

Кө п жерлерде кө кө ніс егістерін кө шет арқ ылы ө сіру кө п таралуда.

Қ ызанақ пен қ ырық қ абаттың кө шеттерін жылыжайда ө сіру. Қ ырық қ абат қ ө шетін ө сіруге арналғ ан жылыжайді ыссы тоң мен толтырады да ү стінен 10 -15 см қ ұ нарлы топырақ пен жауып, аздап (0, 5 кг) ә к себеді.

Соң ынан жылыжай ү стінен кең қ атарлы маркермен қ атар аралық тарын 5 см етіп бө леді де, тұ қ ымды (20-25 г) 0, 5 см терең дікке отырғ ызады. Жылыжай температурасы 18-20°С болу керек. Ө скіндер шығ а бастағ аннан жылыжай раммаларын ашып, жылыжайды желдетеді де, температураны +6 + 8⁰С-қ а дейін тө мендетеді. Осы кү йде 4-5 кү н ұ стайды, кейіннен температураны кү ндіз 14-16°С-қ а тү нде +8­+10°С-қ а дейін кө тереді. Шығ а бастағ аннан ө сімдіктерді қ ыш қ ұ мыраларғ а отырғ ызады. Бұ л кезде жылыжай топырағ ын аздап қ опсытып, суғ аруғ а болады. Ө су кезінде 2 рет суарып жә не 2 рет ү степ қ оректендіреді. Ә рбір 10 кү ннен кейін суарып тұ ру немесе 20 г аммиак селитрасы, 40 г суперфасфат, 10 г хлорлы калиймен ү степ қ оректендіреді.

Ө скіндерді егістікке отырғ ызудан 1-2 кү н бұ рын жылыжай рамаларын тү гел ашып қ ояды да тұ қ ымдардағ ы кө шеттерді алып жә шіктерге орналастырып, 12 пайыздық гексахлоран ертіндісімен аздап бү ркіп егістікке жө нелтеді.

Кө кө ніс егістігін арамшө птерден таза ұ стау ү шін 3-4 реткультивациялайды. Қ алың бітік шық қ ан егісті сирету жә не ә р ұ яда 2-3 ө сімдіктен (кө птармақ ты ұ зын ө сімдіктер ү шін) жә не 3-5 ө сімдіктен (азтармақ ты) қ алдырылып сиретіледі.

Кө кө ніс ө сімдігін ү степ қ оректендірудің маң ызы зор. Ө сімдіктің маң ызы 4 жапырағ ы шық қ ан кезде гектарына 50 кг аммиак селитрасы, 100 кг суперфасфат, 30 кг хлорлы калций мө лшерінде ү степ қ оректендіреді.

Қ иярды 1 рет жинау мерзімі алдында гектарына тікелей ә сер етуші 20-25 кг азот, 25-30 кг калий мө лшерінде 2 рет ү степ қ оректендіреді.

Кө кө ніс егістерінде 2 тү рлі суару:

– атыздар арқ ылы суару;

– жанбырлатып суару қ олданылуда.

Атыздардың арасы 20-25 м болып егістіктің ұ зына бойы тартылады. Жаң бырлатып суғ аруда гектарына 150-120 куб метр, ал атыздар арқ ылы суаруда 300-400 куб метр су жұ мсалады.

Кейбір кө кө ніс егістерін (қ ияр – қ ырық қ абат) тү птейді. Ө сімдіктердің 4-5 жапырағ ы шығ а бастағ анда тү птей басту керек. Кө кө ніс егістіктерінің жақ сы гү лдеуі ү шін ара ұ яларын ұ стағ ан дұ рыс. Кө кө ністер кө біне, бә рі бір мерзімде піспейді, сондық тан жалпы егістің 20-30%-ы бастап пісе бастағ анда жинай бастайды да, ә рбір 2-3 кү нге қ айталап отырады