Анықтама: Күздік бидай сорттары

Безостая 1 – Лютусценс тү р тармағ ына жатады. Краснодар-17 X Скороспелка сорттарын ө зара будандастырып, одан алынғ ан Безостая 4 будан сортын жеке дара сұ рыптау арқ ылы шығ арылғ ан (Авторлары П. П. Лукьяненко, И. И. Тарасенко). 1960 жылдан бастап Алматы, Жамбыл, Оң тү стік Қ азақ стан облыстарында тә лімі жә не суармалы егістіктерде аудандастырылғ ан. Масағ ы цилиндр пішіндес тығ ыз, ұ зындығ ы орташа. Масақ қ абығ ы жұ мырланғ ан, тү ксіз. Дә нінің ұ зына бойы шамалы ойығ ы бар, ерте піседі, қ ысқ а тө зімділігі орташа, дә ні тө гіліп шашылмайды. Қ уаң шылық қ а шыдамдылығ ы орташа. Қ оң ыр татпен, сары татпен жә не тозаң ды қ аракү йемен зақ ымданады. Бұ л сорт бидайы ұ нынан дә мді нан пісіріледі. Бұ л жағ ынан қ уаты кү шті бидайғ а жатады. Суарылатын жә не ылғ алы мол тә лімі аймақ тағ ы сорт учаскілерінде алынғ ан дә ні ө те ірі, ал табиғ аты қ атаң тілімді жерлерде орташа болады. Дә негі ақ уыз мө лшері ө сіру жағ дайларына байланысты 15, 7–17, 4% аралығ ында. Суаруғ а байланысты ақ уыздың мө лшері 14, 1%-ғ а дейін тө мендесе де, ә рбір суармалы гектар 718 кг шамасына дейін ақ уыз береді. Ұ нның кү ші 218–219 Дж арасында ауытқ иды.

Красноводопадская– 210 кү здік бидайы эритросперум тү р тармағ ына жатады. Бұ л сортты Красноводопад мемлекеттік селекциялық тә жірибе станциясы шығ арғ ан. Авторы А. Ф. Марко. 1976 жылдан бері Оң тү стік Қ азақ стан облысының бірқ атар егістіктерінде аудандастырылғ ан. Масағ ы қ ылтанақ ты ақ тү сті. Масақ қ абығ ы тү кті. Дә ні қ ызыл, призма пішінді, тік бұ рышты, ұ сақ тығ ыздығ ы орташа. Қ ылтанағ ының ұ зындығ ы орташа, шашыраң қ ы қ атты. Масақ қ абығ ы сопақ ша келген, ірі болады. Оң тү стік Қ азақ стан облысындағ ы Келес сорт учаскісіндегі тә лімді жерге егіп сынағ анда, сорт гектарынан 22, 4 ц ө нім берді. Бұ л Ранняя–12 сорт ө німінен гектарына 2, 4 ц артық. Бұ дан парғ а айдалмағ ан жердегі оның тү сімі Ранняя–12 мен Безостая-1 сортынан гектарына 3, 5 ц жоғ ары болды. Жақ сы тү птенуінің, сабағ ының бірдей жилікте болуының арқ асында ең аз себу нормасының ө зінде мол ө нім бере алады (гектарына 40 кг дә н сепкен жағ дайда, ә р гектарынан 22 ц тү сім алынады). 1000 дә нінің массасы 34, –40, 7 г. Ұ нның нан пісіруге қ ажеттілік сапасы ө те жақ сы. Дә ніндегі ақ уыз мө лшері 17, 6%, Безостая-1 сортынан 0, 8 % кем, бірақ ө німнің молдығ ы есебінен оның ә р гектарынан алынатын ақ уыз мө лшері кө п. Ұ ндағ ы клейковина мө лшері 38, 4%, нан пісіру кү ші 395 Дж. Сорт ұ н сапасын айтарлық тай жақ сартады. Кү шті бидайлар қ атарына енгізілмеген, бірақ ерекше бағ алы сорттардың бірі болып есептеледі. Сорттың тез пісуі, дә ннің тез толысуы, қ уаң шылық қ а тө зімділік, дә ннің ірілігі, жақ сы тү сім беруі, жерге жатып қ алмауы секілді жақ сы қ асиеттер Красноводопадская 210 сортына тә н.

Мироновская-808 кү здік бидайы. Лютесценс тү р тармағ ына жатады. Миронов бидай селекциясы мен тұ қ ым шаруашылығ ы ғ ылыми-зерттеу институтында академик В. Н. Ремеслоның басшылығ ымен Артемовка жаздық сортын кү здік сортқ а айналдырып, ө згертуден алынғ ан бастапқ ы ұ рпақ тарын топтап жаппай сұ рыптау ә дісімен ө сіріп шығ арылғ ан. Масағ ы тө рт қ ырлы, қ ылтанақ сыз, ақ тү сті, қ ауызы тү ксіз, дә ні қ ызыл. Сорт орташа мерзімде (310–320) кү нде піседі. Қ ысқ а тө зімді, сондық тан Талдық орғ анның таулы аудандарында, Шығ ыс Қ азақ стан жә не Қ останай облыстарында да ө сіріледі. Қ уаң шылық қ а тө зімділігі орташадан жоғ ары. Жерге қ ұ лап, жатып қ алмайды. Орылмай ұ зақ тұ рып қ алса, дә ні едә уір шашылады. Қ оң ыр татпен, қ атты қ аракү йе мен зақ ымдануы мү мкін. Сорт тә лімі жерде гектарына 25, 6–27, 7 ц суармалы жерлерде 40–50 ц ө нім береді. Кеген мемелекеттік сорт учаскісінде ү ш жылда орта есеппен гектарынан 37, 5 ц, Сарқ анттағ ы тә лімі жағ дайда 45, 3–58, 4 ц ө нім алынғ ан. Нан пісіруге қ ажетті сапасы жақ сы. Жақ сартқ ыш, кү шті бидайғ а жатады. Бірақ потенциалдық мү мкіндіктері Безостая–1 сортынан тө мен.

Красная звезда кү здік бидайы Геркум тү р тармағ ына жатады. Сорт Красноводопад мемелекттік селекция станциясында Тү ркімен КСР Қ ара Калин ауданындағ ы жергілікті бидайды жеке дара сұ рыптау жолымен 1946 жылы ө сіріліп шығ арылғ ан.

Масағ ы қ ырлы, қ абығ ы тү ксіз, дә ні ақ. Сорт орташа жә не ерте мерзімде, Эритроспермум-841 сортымен бір мезгілде пісіреді. Қ уаң шылық қ а ө те тө зімді, ылғ ал мол болса, тың айтқ ыш берілсе, ө нім арта тү седі. Тозаң ды қ аракү йемен, сары датпен зақ ымданады. Жерге жатып, қ ұ лап қ алмайды, дә ні тө гіліп шашылмайды. Кү здік бидай ретінде мол ө нім береді. Тә лімі жерде ө скен 1000 дә ннің массасы 36-38 г. Бидайынан алынғ ан ұ ны мен пісірілген нанның сапасы жақ сы.

Прикумская-36 кү здік бидайы Лютесценс тү р тармағ ына жатады. Буденов тә жірибе селекция станциясында Безостая, Мироновская сорттарын ө зара будандастыру жолымен шығ арылғ ан. Сорт ерте мерзімде (264–270 кү нде), Безостая–1 сортынан екі кү н ерте піседі, қ ысқ а тө зімділігі онымен бірдей. Қ уаң шылық қ а аса тө зімді. Қ оныр татқ а тө зімділігі онымен бірдей, тозаң ды шамалы қ аракү йемен зақ ымданады. Дә ннің ірілігі орташа (1000 дә ннің массасы 30–37 г). Нан пісіруге қ ажетті сапасы жақ сы. Мемлекеттік комиссияның Орталық зертханасының мә ліметтері бойынша ақ уыз мө лшері 12, 8%, шикі клейковина 25, 9%, ұ нның кү ші 322 Дж, тү сімі мол.

Алма-Атинская полукарликовая кү здік бидайы Эритроспермиум тү р тармағ ына жатады. Қ азақ егіншілік зерттеу институтында ВИР-дің Италиядан ә келінген 213708 ү лгісіне Безостая сортымен, тү р ішіндегі будандастыру нә тижесінде сұ рыптап шығ арғ ан. Сорттың авторлары: Т. Г. Зусманович, Р. А. Оразалиев, П. Ф. Федеров, С. И. Испанов, М. П. Сейфулина. Масағ ы жұ мыр тығ ыз, қ ылтанды, ақ, тү ксіз. Дә ні ө те ірі, қ ызыл. Сорт ерекше мол ө нім береді, Оң тү стік Қ азақ стан суармалы егіншіліктерінде ө сіріледі.

Алма - Атинская полукарликовая сорты ресми тү рде 1979 жылдың кү зінен бастап сыналуда. Жамбыл суармалы сорт сынау учаскісінде 1979 жылы тыс себілген бұ л сорт гектарына 80, 7 ц ө нім берді, Днепровская–521 стандартынан гектарына 16, 5 ц артық. 1980 жылы Оң тү стік Қ азақ стан облысындағ ы Тү ркістан жә не Сайрам суармалы сорт учаскілерінде гектарына 85, 2 ц ө нім алынды. 1980 жылы Жамбыл суармалы учаскісінде гектарынан 90, 2 ц ө нім берді. Ө ндірістік жағ дайында «Алматы» совхозындағ ы екі жылғ ы сынауда сорттың тү сімі орта есеппен гектарына 75 ц болды, Днепровская–571 сортынан 17.4 ц артық. Жығ ылмайды, технологиялық кө рсеткіштері жоғ ары жә не кү шті бидайлар ГОСТ-іне сә йкес келді. Ө ндірістік сорт сынау жұ мыстары жү ргізілген Жамбыл, Сайрам, Тү ркістан суармалы сорт сынау учаскілерінде оның болашағ ы мол деп танылғ ан. Жаң а сортқ а Қ азақ егіншілік ғ ылымы-зерттеу институтының тұ қ ым шаруашылығ ы питомнигінде кө бейту учаскесі белгіленді. Ерте піседі, сабағ ы жатып қ алмайды. Қ ысқ а тө зімділігі стандарттан біраз тө мен, ал қ уаң шылық қ а тө зімділігі едә уір жоғ ары. Сабақ татымен, сары жә не қ оң ыр татпен зақ ымдану дә режесі орташадан жоғ ары, тозаң ды қ аракү йемен сорт 28%-ғ а дейін зақ ымданады. Нандық сапасы Безостая–1 сорты секілді ө те жақ сы, ақ уыз мө лшері жө нінен одан 1, 1% кем.