Келер шақ ,түрлері, жасалуы

С. М. Исаев: «Қ азақ тілі» Алматы 1993ж.

Келер шақ -қ имылдың, іс-ә рекеттің сө йлеп тұ рғ ан сә ттен, мезгілден кейін болатынын білдіреді. Кедер шақ мағ ынасы мен жасалуына қ арай болжалды келер шақ, мақ сатты келер шақ ж-е ауыспалы осы шақ болып 3-ке бө лінеді. Болжалды келер шақ - қ имылдың, іс-ә рекеттің болу мү мкіндігін айқ ын кө рсетпей, болжай ғ ана айтылуын білдіреді. Болжалды келер шақ етістіктің тү біріне есімшенің –ар, -ер, -р, болымсыз етісіктен кейін –с жұ рнағ ы жалғ анып, одан кейін жіктік жалғ ауы ү стелуі арқ ылы жасалады. Мыс: Біз бар-ар-мыз. Сен оқ ы-р-сың.

Мақ сатты келер шақ -қ имылдың, іс-ә рекеттің келешекте мақ сат етіле орындалатынын білдіреді. Мақ сатты келер шақ етістіктің тү біріне –мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек жұ рнағ ы жалғ анып, одан кейін жіктік жалғ ауы ү стелуі арқ ылы жасалады. Мыс: Мен ауылғ а бар-мақ -пын. Сіз ерте кет-пек-сіз.

Ауыспалы келер шақ ауыспалы осы шақ сияқ ты -а, -е, -й жұ рнақ ты кө семшенің жіктелуі арқ ылы жасалады. Сондық тан ауыспалы келер шақ пен ауыспалы осы шақ бір-бірінен сө йлемдегі мағ ынасы жағ ынан ажыратылады. Мыс: Ол нағ ашысының қ олында тұ рады.

А. Ысқ ақ ов «Қ азіргі қ азақ тілі» Алматы 1991ж.

Келер шақ категориясына амал-ә рекеттің алдағ ы уақ ытта я сө йлеп отырғ ан кезден кейін жү зеге асатыны-айпайтыны я асырылатыны – асырылмайтыны туралы тү сінік беретін етістік формалары жатады. Келер шақ формалары мағ ыналары мен тұ лғ алық тү рлеріне қ арай, жалпы (анық) келер шақ, болжалды келер шақ жә не мақ сатты келер шақ деп 3 топқ а бө лінеді.

Жалпы (анық) келер шақ - амалдың алдағ ы уақ ытта шү бә сіз, анық жү зеге асатынын білдіреді. Бұ л шақ етістік негізіне кө семшенің осы шақ формасының жұ рнағ ы (-а, -е, -й) қ осылу арқ ылы жасалады.

Болжалды келер шақ - формасы алдағ ы уақ ытта істелетін амал-ә рекетті атайды, бірақ ол амалдың жү зеге асу-аспауы кү дікті, екі талай екені аң ғ арылады. Ал форманың ө зі есімшенің келер шағ ының –ар (-ер, -р) жұ рнағ ы арқ ылы етістіктің жалаң жә не кү рделі негіздерінен жасала береді.

Мақ сатты (арнаулы) келер шақ – формасы амал-ә рекеттің алдағ ы уақ ытты шү бә сіз, кү діксізжү зеге асатынын кө рсетеді.

Н. Оралбай «Қ азіргі қ азақ тілінің морфологиясы» Алматы 2007ж.

Келер шақ -сө йлеушінің хабаралауынан кейін болатын қ имыл-ә рекетті білдіреді. Осы келер шақ та қ олданылғ ан етістіктер қ имылдың жасалуын нақ білдірсе (келеді), басқ алары қ имылдың жасалуын дү дә мал білдірген. Бұ л келер шақ тағ ы етістіктердің мағ ынасында айырма болатынын байқ атады. Осымен байланысты келер шақ тың бірнеше тү рі бар, олар: ауыспалы келер шақ, болжалды келер шақ, мақ сатты келер шақ.

Қ азақ тіл білімінің кейбір мә селелері Ы. Маманов Алматы 2007ж.

Келер шақ - сө йлеу кезінене кейін болатын істі, қ имылды білдіретін етістік формасы. Қ азіргі қ азақ тілінде келер шақ формалары 3-ке бө лінеді. Ауыспалы келер шақ; болжалды келер шақ; Ниет келер шақ: Ниет келер шақ - етістік негіздеріне – мақ, - мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек, -мақ шы, -мекші, -бақ шы, -бекші, -пақ шы, -пекші жұ рнақ тары, сонан соң жіктік жалғ аулары арқ ылы жасалады. Мұ нды есімше жұ рнақ тары ниет келер шақ тың грамматикалық кө рсеткіш қ ызметін атқ арады.

Қ азақ Грамматикасы

Келер шақ - қ имыл, іс-ә рекеттің ә лі болмағ анын, сө йлеп тұ рғ ан сә ттен кейін іске асатынын білдіреді.

Келер шақ тың тү рлері: мағ ыналық ерекшеліктеріне қ арай келер шақ 3-ке бө лінеді: болжалдық келер шақ, мақ сатты келер шақ, ауыспалы келер шақ.