Орытынды

Жарнама экономика, мә дениет, ө нердің бір бө лігі болып табылады. Журналистика, кинематография, графика, кө ркем сурет тә сілдерін жә не тү с, кө лем мен кең істікті қ олдануда композициялық шешімдерді пайдалана отырып, жарнаманың ә ртү рлі ө зіндік идеялары мен жанрлары жасалады. Жоғ ары кә сіптік дең гейде орындалғ ан жарнама адамның талғ амын қ алыптастырады, рухани жә не сезім ә леміне ә сер етіп, наным мен қ ұ ндылық тарына ық пал етеді. Жарнамалық ү ндеудің ең ү здігі қ олданбалы ө нердің туындылары болып табылады. Пішіні, идеясы, кө ркемдігі, сә тті сценарийі, стилі тұ рғ ысынан ү йлесімді жарнама адамғ а ерекше психологиялық жә не эмоциялық жағ ынан ә сер етеді.

БАҚ -тағ ы жарнама – белгілі бір мақ сатты кө здеп, нақ ты бір уақ ыт кезең ін қ амтитын іс-шара. Жарнама дұ рыс ұ йымдастырылғ ан жағ дайда ө те тиімді жә не шығ арылатын ө німнің тез, ә рі ү зіліссіз ө ндірілуіне себепші бола алады. БАҚ -тағ ы жарнаманы жоспарлау кезінде мақ сатты аудиторияны анық тап, жарнама компаниясының мақ сатын, негізгі идеясын, оны берудің ә дісін таң дап, материалды жариялаудың оң тайлы мерзімін белгілеп, ық тимал шығ ындарды есептеп алу қ ажет. Жарнама мақ саты – жарнамалық хабарламаны оқ ығ ан аудиторияны мақ сатты ә рекетке талаптандырып, белгілі бір коммуникативтік нә тижеге қ ол жеткізуге жетелейді.

Бү гінгі таң да баспасө здегі жарнама дә стү рлі БАҚ -тың бір бө лігі болып табылады. Ол ғ ылым мен техника жетістіктерінің ық палы нә тижесінде бірнеше ғ асыр бойы қ оршағ ан ә лемнің тіршілігімен бірге сан салалы ө згерістерге ұ шырап келді. Баспасө з басқ а бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарына қ арағ анда жарнама берушілердің барлық дерлік тү рлері мен типтерінің мү дделерін анық таушы болып табылады. Ғ ылыми зерттеулерге сү йенсек, адам ақ паратты жазбаша, яғ ни, баспа тү рінде тез қ абылдап мең гереді. Мұ ны жарнама берушілердің баспасө здегі жарнама қ ызметін пайдалануы айқ ындайды. Газет пен журналдарғ а негізінен ұ сынып отырғ ан қ ызмет пен тауар сатып алу туралы шешім қ абылдағ ан жағ дайда рационалды немесе рационалды-эмоциялық дә лелдері бар едә уір кө лемді ақ паратты қ ажет ететін компаниялар жарнама береді. Басылымдағ ы жарнаманың радио мен теледидардан айырмашылығ ы, ол жарнамаланып отырғ ан тауар немесе қ ызмет тү рі туралы егжей-тегжейлі баяндауғ а мү мкіндігі бар. Шағ ын жарнаманың ө зіне жеткілікті тү рде қ ажетті ақ паратты сыйғ ыза отырып, тү рлі мінездемелер, бағ алар, байланыс телефон нө мірін, мекен-жайлар, купон т.б. кірістіре алады. Оларды телевизиялық немесе радиожарнамадан кө рсетуге болады, бірақ естілгенде немесе экранда жылдам кө рсетілген ұ сақ сандарды, бағ аны, байланыс телефон нө мірін жә не мекен-жайды адам тез қ абылдап, қ ас-қ ағ ым сә тте есте сақ тай алмайды.

Баспасө зді негізгі жарнама қ ұ ралы ретінде пайдалануғ а болады. Теледидардағ ы немесе радиодағ ы жарнаманы газетке мең зеудің еш қ иындығ ы жоқ. Мысалы, «Толық мағ лұ матты сіздер осындай газеттің осындай санынан біле аласыздар...» деген мә тіндерді бү гінгі таң да жиі кездестіреміз. Жарнама жарияланғ ан газетті директ-маркетинг қ ұ ралы ретінде делдал мен клиенттерге тарату ү шін пайдалануғ а болады. Газеттер аудиторияның кең ауқ ымын қ амтиды. Олардың ә рқ айсысын бірнеше мың нан бастап миллиондағ ан тұ тынушылар оқ иды. Сондай-ақ, газет арқ ылы жарнамалар қ оғ амның барлық бө лігіне тарайды. Белгілі бір географиялық орындарғ а таралып, кө п жағ дайда нақ ты бір аймақ қ а қ атысты ақ паратты жариялайтындық тан, газеттегі жарнама жергілікті аймақ ты толығ ымен қ амту мү мкіндігіне ие. Осылайша газет арқ ылы белгілі бір жергілікті нарық жағ дайын анық тау ың ғ айлы. Басылымдағ ы жарнама ық палын іріктеуші қ ару болуы да мү мкін. Бір жағ ынан, ың ғ айлас аудиториясы бар газетті таң дауғ а болады. Ал, екінші жағ ынан, жарнаманы мү дделері ортақ адамдар ү шін белгілі бір бетке немесе белгілі айдармен орналастыруғ а мү мкіндігі бар. Баспасө здегі аудиторияның тұ рақ тылығ ы тиімділікті анық тайды. Адамдар теледидар кө ргенде ә детте арнаны жиі ауыстырады. Радио тың дағ анда, бір радиотолқ ынды келесісіне ауыстырып отырады. Ал, газет тә ртіп бойынша, бір қ алыпта оқ ылады. Сондық тан газет аудиториясының қ ұ рамы туралы дә л айтуғ а болады. Осығ ан сә йкес жарнаманы баспасө зге бағ ыттау оң айғ а соғ ады. Оқ ырмандардың белгілі бір бө лігі газеттегі жарнаманы елеп-ескермейтін болса да кө пшілігі жарнамаланғ ан тауарды тұ тынуғ а ә зірліктерін танытады.

Бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының бір саласы – радионың басты ерекшелігі – тың дарманғ а ө з ісімен айналасуын тоқ татпай, қ ажетті ақ паратпен қ амтамасыз етілу мү мкіндігін туғ ызып отырғ анын ескерсек, бұ л ақ парат қ ұ ралында жарнаманы берудің тиімді деп тұ жырым жасай аламыз. Радиожарнамада дыбысты кең кө лемде қ олдану мү мкіндігі берілген. Радиодағ ы жарнама оны берушілерді арзандығ ымен қ ызық тырса, тың дармандарды ө з жұ мысын жалғ астыра отырып, ө зіне қ ажетті ақ паратты алуғ а икемділігімен тартады. Ө зге бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарындағ ыдай радиода берілетін жарнаманың тү рлері кө п. Радиожарнаманы ө з ішінен тө рт тү рге: музыкалық қ ойылым, жанрлық кө рініс, тікелей жарнама жә не шынайы қ ойылымдеп бө луге болады.

Тележарнама ө мірдегі шынайы оқ иғ алар кө рсетілген шағ ын сахналық қ ойылымды елестетеді. Кейіпкерлер кө ріністің басында қ арапайым адамдар болса, ал соң ында пайда болғ ан қ иыншылық тың шешушісіне айналады. Осы ә діспен жасалғ ан жарнаманың жақ сы шығ уының кілті - қ арапайымдылық. Жарнама белгілі бір тауарды жариялауғ а бағ ытталып, оны кө рермен есінде қ алатындай етіп берілуі тиіс. Ә рбір эпизодтың нанымды шығ уын қ амтамасыз ету жә не жақ сы идея қ ажет. Ал осы идеяның ойдағ ыдай жү зеге асуы, жарнаманың сә тті шығ уы кө рініске қ атысушы тұ лғ аның актерлік шеберлігінің жоғ арылығ ына байланысты. Ө з кү шіне сенімді жарнама жасаушылар ә ртү рлі жанрлық кө рініс тү рін қ олданады. Қ азіргі техниканың жетістігі компьютерлік сызбаның кө мегімен кез келген жарнамағ а жан бітіру мү мкіндігін туғ ызып отыр.

Жарнаманың тиімділігі жә не сапасы кө п аспектілерге тә уелді. Жарнаманың бізге белгілі тү рлері мен бағ асы ә ртү рлі. Жарнаманың бағ асы оның тасымалдаушы қ ұ ралымен байланысты болады. Жарнаманы тасымалдаушы қ ұ ралдар мен арналарды таң дау жұ мысы ерекше рө л атқ арады. Бұ л қ андай қ ұ ралдар болатынын анық тау қ ажет.

БАҚ -тағ ы жарнама тарату кестесі ү ш тү рге бө лінеді. Біріншісі – жарнаманы жыл бойы қ алай тарату керектігін анық тау. Жарнаманы жыл бойы немесе маусым бойынша беріп отыруғ а болады. Екіншісі – жарнаманы таратудың жиілігін таң дау. Ү шіншіден – белгілі бір кезең де жарнаманы ә ркелкі етіп тарату. Мысалы, жарнаманы бір жылда бір рет беруге болады немесе бірнеше рет екпіндетіп жариялауғ а болады. Маркетинг бюджеті - маркетиннг жоспарының табыс, шығ ын жә не пайданың жоспары мө лшерін кө рсететін бө лімі. Оны есептеу ү шін жалпы маркетинг бюджетін есептеуде қ олданылатын ә дістер пайдаланылады. Бұ л ә дістердің бір де біреуі тү пкілікті жетілген емес. Республикамыздың жарнама агенттіктері ө з қ ызметінде кә сіпкерлердің қ аржылық мү мкіндіктері мен жарнама қ ұ ралдарының бағ асын ескере отырып, маркетингтік бюджетті бағ алайды. Шетелдерде жарнама бюджеті ә детте, тауар айналымының 1-3 пайызын қ ұ райды. Жарнаманың нақ ты бюджеті жарнама берушінің мақ саттары мен қ аржылық мү мкіндіктері бойынша бағ аланады.

Қ орыта айтқ анда, жарнама жасау біздің қ оғ амдық -ғ ылыми ө мірімізге немесе экономикалық қ атынастар жағ дайында қ олданысқ а енуі ө ткен ғ асырдың отызыншы жылдарында белгілі болды. Қ азір жарнама барынша маң ызды нарық тық қ ұ ралғ а айналып отыр. Жоғ ары дә режедегі бә секелестік бар жә не ә р сатушы тұ тынушының сұ ранымын қ анағ аттандыра алатын дамығ ан нарық тық жағ дайда, жарнама бә скелестік кү рестің шешуші факторы болып табылады. Сол арқ ылы ө зінің пә рменділігін арттырады.

Негізгі пайдаланғ ан ә дебиеттер:

1 Котлер Ф. Основы маркетинга. – М.: 1992.

2 Современный маркетинг. / В.Е.Хруцкий, И.В.Корнеева, В.Е. Автухова. – М.: 1991.

3 Беклешев В., Воронов С. Реклама в торговле. – М.: 1991.

4 Маяковский В.В. Агитация и реклама. Полн. собр. соч. Т. 12. М.: 1959.

5 Артеменко В.Г. Реклама в торговле. – Новосибирск. 1996.

6 Жарнама туралы Қ азақ стан Республикасының 2003 жылғ ы 19 желтоқ сандағ ы № 508 Заң ы.

7 www.sana.gov.kz/showarticle.php, www.parlam.kz.

8 Назайкин А.Н. Эффективная реклама в прессе. - М.: Международный институт рекламы. 2001.

9 Плотникова Т. Пресса под прессом. Рекламная компания. М.: 2005.

10 Панкратов Ф.Г., Баженов Ю.К., Серегина Т.К., Шахурин В.Г. Рекламная деятельность. М.: Информационно-внедренческий центр. Маркетинг. 2001.

11 Скороделов К. В. Планирование рекламной кампании рекламным агентством. Маркетинг в России и за рубежомж. М.: №3. 2000.

12 Фарбей Э. Эффективная рекламная компания - Днепропетровск: Баланс-Клуб. 2003.

13 Назайкин А.Н. Медиапланирование на 100%. М.: Альпина Бизнес Букс. 2005.