Глоссарий

Ақ парат – информация /лат. Informatio-тү сіндіру, баяндау, хабардар ету/. 1) істің жағ дайы, қ андайда болмасын оқ иғ а немесе біреудің қ ызметі туралы хабарлау, мә лімет беру.

Ақ парат қ ұ ралдары – мемлекет тә уелсіздігінің саяси-экономикалық жә не ғ ылыми-техникалық дербестігімен пара-пар басты белгілерінің бірі.

Ақ парат саясаты – мемлекеттік органдардың қ оғ амдағ ы ақ параттар желісін дамытуғ а бағ ытталғ ан реттеушілік қ ызметі. Бұ л тек телекоммуникацияларды ақ параттық жү йелерді немесе БАҚ -ын ғ ана емес, барлық тү рдегі – іскерлік, ғ ылыми-танымдық, хабарламалық т.б сипаттағ ы ақ параттарды жасауғ а, сақ тауғ а, ө ң деуге, кө рсетуге, таратуғ а байланысты ө ндірістік ү рдістер мен қ арым-қ атынастардың бү кіл жиынтығ ын қ амтиды.

Журналистика – қ оғ амдық институт, қ оғ ам айнасы. Қ азіргі заман тақ ырыптары мен проблемаларын қ амти отырып, оқ ырман қ ауымның ә ртү рлі ө кілдерінің қ ажеттілігін кү нделікті қ оғ амдық ақ паратпен негізінен публицистика формаларын пайдалана отырып қ амтамасыз етеді. Сонымен қ атар қ оғ амдық ө зекті проблемаларды қ озғ ағ ан ғ ылыми, кө ркемдік ә ртү рлі туындыларды жариялайды.

Публицистика – публицистика мерзімді басылымдарды мазмұ ны жағ ынан байыпты, қ оғ амдық -саяси материалдық ой идеяларды жазбаша ә шкерелеп, замана талабын бейнелейді. Зерттеушілер публицистика журналистиканың пайда болуына алғ ы шарт болғ ан деп пайымдайды. Публицистика – қ оғ амдық ө мірдің ең ө зекті проблемаларын кө теріп, саяси іс қ ызметке белсенді араласады жә не ғ ылым мен ө нерге де тікелей сабақ тастығ ы бар.

Публикацияның тиімділігі - бастапқ ы кезең де таң дап алынғ ан фактінің қ оғ амдық мә нін, саяси маң ызы, ә леуметтік бағ ытын қ аншалық ты бейнелей алды дегенмен тығ ыз сабақ тасады. Сондай-ақ, тиімділік – публикация тақ ырыбының мезгілін тапқ андығ ы, практикалық ө зекті проблемағ а берген жауабы, қ оғ амдық ө мірге байланысты белсенділігінің дең гейі т.б. Жалпы публикация тиімділігі редакция жұ мысының алыс жә не таяу мерзімде жасалатын жоспарлардың біртұ тас сапасы, ғ ылыми негізділігі, кә сіби шеберлігі, ө зара ү йлесімі жә не мақ саттың орындалуына сай туындайды.

Принцип – латынның - негіз, бастау деген сө зінен шық қ ан, ө зара байланысты бірнеше мағ ына мен қ оғ амдық -саяси қ ызметтің барлық саласында кең інен қ олданылады. П. - ғ ылыми, қ оғ амдық, саяси шығ армашылық аумақ тағ ы барлық іс ә рекеттің теориялық -методикалық тү п негізі. Принцип осылайша журналистиканың да іс-қ имылының теориялық негізі болатындық тан істі жү ргізуші сол аумақ тағ ы мағ лұ маттан бастау алады. Принцип - журналистиканың дамуы мен іс қ имылы заң дылық тарының жиынтығ ы. Сонымен қ атар танымдық процесс, кө зқ арасты қ алыптастыру мен ұ йымдастыру ісінің бірлігін қ амтамасыз етудегі журналистикалық қ ызметтің методикалық негізі болып табылады.

Саясат – алғ ашында мемлекеттік жә не қ оғ амдық істер немесе мемлекетті басқ ару шеберлігі деген мағ ынаны білдірген. Кейін келе оның мағ ынасы кең ейді. Саясат - ө з мү дделерін іске асыруғ а, қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан жә не саяси билікті басып алуғ а, қ олында ұ стауғ а, оны пайдалануғ а тырысушылық пен байланысты мемлекеттер, топтар, ұ лттар, ү лкен ә леуметтік топтардың арасындағ ы қ атынастар саласындағ ы азаматтар мен жеке адамдар билігінің мекеме, бірлестіктердің қ ызметі.

Тиімділік - латынның «эффективность» яғ ни орындау, нә тиже деген сө зінен шық қ ан. Саяси сө здік анық тамаларында кө зделген мақ саттың орындалу мө лшері іс-қ имылдың нә тижесін мақ сатпен тең естіру немесе мақ саттың орындалу ө лшемі деп анық тағ ан. Ал, басқ ару теориясында тиімділік принципі алғ а қ ойғ ан мақ сатты, ең бек, материал, қ арыз жағ ынан ең аз бө лігін жұ мсап, ең қ ысқ а мерзімде нә тижеге жету деп тү сіндіреді. Кө птеген ғ алымдар тиімділікті алғ а қ ойғ ан мақ саттың орындалғ ан мө лшері деп тұ жырымдағ ан

Функция - латынның істеу, жасау, атқ ару, орындау іс-ә рекеттің мақ саты деген мағ ынаны білдіретін сө зі. Екі обьектінің бірі ө згергенде келесісі де бірге ө згеру қ атынасын да функция деп атайтыны тағ ы бар. Олай болса, қ арым-қ атынас жү йесіндегі белгілі обьектінің бірі ө згергенде келесісінің де бірге ө згеруін де функция деп атайды. Олай болса қ арым-қ атынас жү йесіндегі белгілі обьектінің қ ажетті талабын функция деп кө ріп оны элемент ретінде ө з аумағ ында ө зара сабақ тастық тарымен тану дұ рыс. Функция нендей бір ұ ғ ымның теориялық ішкі сипатын кө рсетеді. Белгілі жү йенің іс-ә рекеттік тә сілі мен оның ішкі қ ұ рылымын функция анық тайды деген де тұ жырым бар.

Сапалы басылым - интелектісі жоғ ары қ оғ ам ө кілдеріне жә не бұ қ аралық оқ ырманғ а арналғ ан басылым;

Мемлекеттік басылым – қ азынадан қ аржы алатын жә не Коммерциялық басылым - ө з тапқ ан қ аржысына ө мір сү ретін басылым;

Ресми баспасө з - ү кіметтің жә не тә уелсіз баспасө з қ ұ рылтайшылары мен меншік иелерінің кө зқ арасын айқ ындайтын;

Басқ ару функциясын атқ арушы басылым - саяси жә не экномикалық билік қ ұ рылымдарының жұ мыстарына ү гіт-насихат жасауғ а бағ ытталғ ан, сонымен қ атар оппозициялық басылым, билік басындағ ыларды сынап, қ оғ амды дамыту ү шін ә зірлеген ө з жобаларын ұ сынатындар;

Саясиланғ ан басылым - негізінен қ андай да бір партия мен қ озғ алыс арасында саяси кү ресті кө рсетуге бағ ытталғ ан жә не бейсаяси - саясаттан бойын аулақ ұ стайтынбасылым;

Іскер, экономикалық басылым – іскер адамдар мен кә сіпкерлерге қ ызмет кө рсететін жә не кө ң іл кө теруге арналғ ан – оқ ырмандарғ а демалыс ұ йымдастыруғ а арналғ ан;

Легитимді басылым –ақ парат министрлігінде ресми тү рде тіркелген жә не легитимді емес – билік қ ұ рылымдарын мойындамайтынбасылым;
Ұ лттық – республиканың барлық аймағ ын қ амтитын жә не Трансұ лттық – алыс жә не жақ ын шетелдерде шығ арылатынбасылым.

Имидж - қ ойылғ ан мақ сат бойынша ө ң деп шығ арылғ ан жә не ү гіттелген бейне.

Инновациялар - ғ ылым мен тә жірибенің жетістігіне байланысты техника, технология, ең бекті ұ йымдастыру жә не басқ ару аймақ тарына жаң алық тар енгізу, сонымен қ атар, бұ л жаң алық тарды ә ртү рлі аймақ тар мен орталарда қ олдану.

Ақ паратты технология - ақ паратты техникалық тә сілдер мен ә дістер кешені арқ ылы алу, сақ тау, ө ң деу жә не қ олдану.

Менеджмент - бұ л басқ ару ғ ылымының жетістіктерін қ олдана отырып, ө ндірісті жә не ө ндірістік персоналды бсқ ару қ ұ ралдарының, ә дістерінің, формаларының, принциптерінің жиынтығ ы. Менеджменттің негізгі мақ саты-ө ндіріс тиімділігін арттыру, кә сіпорынның ресурстық ә леуетін тиімді пайдалану.

Ынталандыру - адамның ұ йымда жемісті қ ызмет етуі ү шін оның ынтасын тудыру мақ сатындағ ы басқ ару функциясы.

Шешім қ абылдау ү рдісі – шешімді қ абылдау мен оны жү зеге асыру, альтернативаларын жинақ тау, жағ дайды талдау мен ұ йым мә селелерін шешуге бағ ытталғ ан басқ ару субъектісінің сатылай іс-ә рекеттері.

Басқ ару стилі - басқ арушының қ ызметкерлермен қ арым-қ атынас жасау тә сілі, жұ мыс міндеттемелерін орындау барысындағ ы қ арым-қ атынастар сипаты.

Стратегия - ү кіметтің, аймақ тардағ ы ә кімшіліктің ө ндірудегі кә сіпорынның ә рекеттері, кірістер мен шығ ыстар, салық бюджеті, бағ алар, капитал салу, ә леуметтік сақ тау жоспарларын іске асырудың ұ зақ мерзімді кезең і.

Тактика - қ азіргі жағ дайғ а бағ ытталғ ан салыстырмалы қ ысқ а мерзімге арналғ ан экономикалық ә рекеттер тізбегі, экономикалық іс-ә рекет.

Технократия - ә леуметтік- экономикалық факторларды жә не техникалық шешімдерді қ абылдаудан туындайтын экономикалық салдарды ескермей, экономикалық қ ұ былыстар мен процестерге техникалық тұ рғ ыдан қ арау.

Басқ ару технологиясы - басқ ару қ ызметінде шешім қ абылдау ү шін бір-бірімен қ ажетті операциялардың орындалу тізбегі.

Басқ ару - экономикалық субъектілер мен адамдарғ а саналы тү рде тікелей ә сер ету арқ ылы кү тілген нә тижелерді алу мақ сатында іс- ә рекеттерді кө зделген мақ сатқ а бағ ыттау.

Басқ ару шешімдері - ұ йымның мақ саттарғ а жету жолында басшы қ ызметінің шегінде жү ргізілетін альтернативті таң дау.

Агенттер - сатушының немесе сатып алушының мү ддесін қ олдайтын, жұ мыстары брокерлерге қ арағ анда тұ рақ ты болатын делдалдар.

Ә леуметтік таптар - қ оғ ам шең берің де сатылық тә ртіппен орналасқ ан, табысы, байлығ ы, білімі, тұ рғ ылық ты мекенінің кө лемі мен орны, меншігі, айналысатын ісі арқ ылы анық талатын салыстырмалы тұ рақ ты адам топтары.

Бақ ылау - таң дап алынғ ан адамдар тобының ә рекеттерін немесе болып жатқ ан жағ дайларды бақ ылау жолымен бастапқ ы ақ паратты жинау ә дісі.

Бренд - атауы, символы жә не сыртқ ы тү рінің ық палымен тұ тынушы санасында бекінген, нарық та танымал сауда маркасы.

Жарнама - қ аржыландыру кө зі анық кө рсетілген, БАҚ арқ ылы жү зеге асатын, жеке кө рсетілмейтін, тауар мен қ ызметті жылжыту нысаны.

Жарнама агенттіктері - жарнама қ ызметін ұ сынатын делдалдар.

Жарнама қ ұ ралдары - жарнама таратушылардың жиынтығ ы: баспасө з, телеарна, радио, кино жатады.

Жарнамалық хабар – компанияның ө з хабарламаларында не айтылатындығ ын жоспарлауы.

Жарнамалық сө з мә нері – тауар сапасын, фирманың тура немесе абстрактылы тү рдегі бейнесін кө рсететін қ ысқ а лозунг немесе ұ ран.

Жарнаманы қ амту ауқ ымы – берілген уақ ыт аралығ ында жарнама науқ анымен таныстыратын мақ сатты аудиториядағ ы адамдардың белгілі бір пайызы.

Жарнама жеткізушілері – жарнаманы тарататын нақ ты қ ұ ралдар: нақ ты журналдар, телешоу, радиобағ дарламалар жә не т.б.

Жанама ө ткізу арналары – тауарлар мен қ ызметтердің ө ң дірушіден тә уелсіз делдалғ а, одан кейін –тұ тынушығ а жылжыуына байланысты қ ұ рылатын арналар.

Купондар – тауарларды сатып алғ ан кезде берілетін жең ілдіктер мен шегерімдер сертификаттары.

Қ ызмет кө рсету – тұ тынушылар сатып алаты, бірақ меншік қ ұ қ ығ ына ие бола алмайтын сезілмейтін игілік.

Лицензиялау – шетел фирмаларына белгілі бір тө лем немесе роялти орнына ө зінің ө ндірістік жә не сауда қ ұ пияларын, ноу-хау тауар белгісін, потентін қ олдануғ а беретін қ ұ қ ық.

Маркетинг – нарық ты жан-жақ ты зерттеу негізінде тұ тынушылардың мұ қ таждық тары мен қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру жолымен бә секелестік қ абідеттілігін арттыру арқ ылы пайда табуғ а бағ ытталғ ан тұ жырымдама жә не біріктірілген қ ызмет. Тауарды ө ндіру, оны тұ тынушығ а ұ сыну жә не айырбас арқ ылы жеке адамдар тобының жә не тұ тынушылар мұ қ таждық тары мен қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыруғ а бағ ытталғ ан ә леуметтік жә не басқ ару прцесі. (Ф.Котлердің анық тамасы).

Маркетингтік зерттеулер – басқ ару шешімдерін дұ рыс қ абылдау мақ сатымен, компанияның алдына қ ойғ ан маркетинтік міндеттеріне сә йкес ақ парат жинап, ө ң деу жә не мә ліметтерді талдау мен қ орытындылар ұ сыну.

Маркетингтік логистика – сұ раныстарын неғ ұ рлым тиімді қ анағ аттандыру мақ сатымен ө ндіріс орнынан бастап тұ тынушыларғ а жеткізумен аяқ талатын материалдар мен дайын ө німнің заттай ағ ымын жоспарлау, ұ йымдастыру жә не бақ ылау.

Маркетингтік коммуникация – тұ тынушығ а ық пал ету мақ сатында тауар мен кө рсетілетін қ ызметтерге сұ ранысты қ алыптастыру мен ынталандыруғ а бағ ытталғ ан шаралар жү йесі.

Маркетинг бюджеті – фирманың табысының, шығ ынының жә не пайдасының жоспарлы мө лшері.

Маркетинг жоспары – бұ л белгілі бір уақ ытта маркетинг мақ сатына жету ү шін ә зірленетін жү йелік жә не біртұ тас бағ дарламалар жиынтығ ы, нысандандырылғ ан қ ұ жат.

Мә міле – белгіленген шартқ а сә йкес тауар мен қ ызметті ө ткізуді іске асырудағ ы екі немесе бірнеше тараптардың ө зара келісімі.

Миссия компанияның қ айсыбір қ ызмет тү рін жә не нарық тағ ы алатын орнын анық тайтын ұ зақ мерзімді бағ дар.

Нарық (маркетинг тұ рғ ысынан) – нақ ты жә не ә леуетті (потенциалды) тұ тынушылар жиынтығ ы.

Ө мір стилі – тұ тынушының тұ рақ ты ә деттерін, талғ амдарын, мү ддесін білдіретін ө мір сү ру бейнесі жә не мінез-қ ұ лық тың белгілі бір тү рі.

Ө мір сү ру салты – жеке тұ лғ аның қ ұ ндылық тар жү йесі, қ арым-қ атынастары мен тауар тұ тынудағ ы ө зіндік ережесімен айқ ындалатын ө мір мә ні.

Ө ткізуді ынталандыру – тауарлар мен қ ызметтерді сатуды ынталандыратын шаралар кешені.

Паблик рилейшнз (PR) – бұ л ұ йым мен қ оғ ам арасындағ ы ө зара ұ ғ ысу, оң қ арым-қ атынасты жә не оны қ олдауғ а бағ ытталғ ан, жоспарланатын шараларды қ ұ ру.

Пікір сұ рау (опрос) – бастапқ ы ақ паратты алу мақ сатымен респонденттермен (пікір сұ раушылармен) жеке байланыс ә дісі.

Стратегиялық жоспарлау – ұ йым мақ саттарын мү мкіндіктерін ресурстарын жә не жаң а нарық тық мү мкіндіктерінді сә йкестіріп ү йлестіру жә не олардың тепе-тең дігін ұ стап тұ руды басқ ару процесі.

Сапа – тұ тынушы сұ ранысы мен қ ажеттілігіне жауап беретін тауардың не қ ызметтің қ асиеттері мен сипаттамаларының жиынтығ ы.

Сауалнама (анкета) – пікір сұ рау ө ткізу ү шін іріктелген респонденттерге бірқ атар сұ рақ тар қ ойып, олардан жауап алатын пікір сұ рау парағ ы.

Сипаттама зерттеулер – маркетингтік мә селелерді, ә р тү рлі жағ дайларды, нарық тарды тұ тынушының ө німге қ атысын сипаттауғ а бағ ытталғ ан маркетингтік зерттеулер.

Сұ раныс – сатып алу қ абілеті бар қ ажеттілік.

Тұ рақ ты шығ ындар - ө ндіріс пен ө ткізу кө леміне қ атыссыз қ осымша шығ ындар.

Тұ тыну тауарлары – негізгі тұ тынушының қ олдану ү шін сатып алынатын тауарлар. Кү нделікті сұ ранымдағ ы, алдын ала таң далынатын, ерекше сұ раныстағ ы жә не бә сең сұ раныстағ ы тауарлар деп бө лінеді.

Тұ тынушы ұ йымдар – тауарларды ө ндіріс процесіне пайдалануғ а алатын кә сіпорындар қ айта сату ү шін алатын кө терме тұ тынушылар, бө лшек сауда орындары, мемлекеттік органдар жә не т.б.

Эксперимент – бір немесе бірнеше айнымалы факторлар ө згерісінің бір немесе кө птеген тә уелді айнымалыларғ а ық палын анық тайтын маркетингтік зерттеу ә дісі.