Оқыту әдістерін топтастыру туралы түсінік

Оқ ыту ә дістері туралы тү сінік. Мектепте білім беру барысында оқ ушыларғ а ө здерінің ә рбір іс-ә рекеттің алдына мақ сат қ ойып, оғ ан жетудің тиімді жолдарын таба білудің дағ дылардың қ алыптастыру қ ажет.

Педагогтар мен психологтардың зерттеулері оқ ушылардың кө пшілігінің сабақ ү лгерімінің тө мендігі қ абылдауларының тө мендігінен емес, оқ у жұ мыстарының тиімсіз тә сілдерін қ олдануғ а байланысты білім алу дағ дыларының дұ рыс қ алыптастыруымен тү сіндіреді.

Сондық тан мектептің алдындағ ы басты мақ сат оқ ытудың тиімді жаң а технологияларын қ олдана отырып, ә рбір оқ ушыны оқ уғ а ү йрену болып табылады. Оғ ан асыру ү шін оқ у ү рдісінің барысында оқ ытудың тиімді тә сілдерін қ олдана отырып, мұ ғ алім мен оқ ушы бірлесе отырып жұ мыс істегенде ғ ана қ ол жеткізуге болады.

Қ азіргі жағ дайда білім берудің базалық мазмұ нына сай алуан тү рлі оқ у бағ дарламалары мен оқ улық тардың оқ ыту ә дістемелері мен формаларының болуы. Мұ ғ алімнің Қ азақ стан Республикасының білім туралы Заң ына сә йкес оқ ушыларғ а жан-жақ ты білім беруге мол мү мкіндік бар.

Білім берудің мақ сатына жетуге бағ ытталғ ан мұ ғ алім мен оқ ушылардың бір-бірімен тығ ыз байланысқ ан іс-ә рекеттерінің ретіне келтірілген ә діс-тә сілдерінің жиынтығ ын оқ ыту ә дістемесі дейміз.

Оқ ыту ә дістемесі мектеп пайда болғ аннан бастап оқ ыту ә дістемесі тү сінігі қ олданылғ анына қ арамастан оның біртұ тас ортақ анық тамасы жоқ. Бір авторлар оқ у жұ мыстарының тә сілдерінің ү йлесімділігі ретінде қ арастырылса, екіншілері оқ ушыны білмеуден білім алуғ а жетелейтін жол, ү шіншілері оқ ытудың мазмұ ны ретінде қ арастырылады. Бірақ аталғ ан анық тамалардың бірінде де оқ ыту ә дістемелерінің мә ні айқ ындалмағ ан. Оқ ытудың мазмұ ны мен ә дістемелері бір-бірімен тығ ыз байланысы дидактикамен ә дістеменің жалпы мә селесі болып табылады. Қ азіргі кезең дегі мектептердің оқ ыту ә дістемелері оқ ушылардың ө з беттерімен жү ргізетін оқ у-танымдық ә рекеттері тұ рғ ысынан қ арастырылады. Сондық тан оқ ушылардың оқ у жұ мыстарын тиімді жә не нә тижелі жү ргізудің ә діс-тә сілдерін мең герту қ ажет.

Оқ ыту ә дістемесіне кө п астарлы тұ рғ ыдан қ арау оқ ушыларғ а оқ у ә рекетінің іскерлік-дағ дыларын қ алыптастыра отырып, оқ у ү рдісіне белсене араласып, оқ у-танымдық ә рекеттерінің нә тижелерін қ ызық таныту мә селелеріне баса назар аударуды айқ ындайды. Қ орыта айтқ анда оқ ыту ә дістемесі тү сінігіне тә н белгінің бірі мақ сатқ а жетуге қ ажетті іс-ә рекеттердің жү йесі, мақ сатқ а жетуге кө мектесетін қ ұ ралдар мен іс-ә рекеттер жү йесі бағ ытталғ ан нысаны болып табылады. Ә рбір ә дістеменің кү рделі қ ұ рылымды, мақ саты жә не оқ у пә нінің мақ саты мен мазмұ нына сай оқ ушылардың танымдық іс-ә рекетінің тү рлері болады.

Оқ ытудың ә дістемелеріне кө п астарлы (аспектлі) тұ рғ ыдан қ арау оқ у материалдарының мазмұ нына, оқ ыту қ ұ ралдары мен мазмұ нына сай мұ ғ алім ө зінің жә не оқ ушылардың іс-ә рекеттерін жоспарлап оларды ретке келтіріп отыруды талап етеді.

Жақ тары ә ртү рлі оқ ыту қ ұ ралдарына сақ талғ ан оқ у материалдарының мазмұ ны мен оларды оқ ушыларғ а мең герту ә рекетін ұ йымдастыру. Оларды қ арқ ынды ой ә рекетіне жұ мылдырудың ә дістемелік астарларын қ арастырады.

Оқ ыту ә дістемесінің ішкі жақ тарына берілген оқ у ақ параттарын ой елегінен ө ткізіп, логикалық іс-ә рекеттердің кө мегімен мең геру жолдары жатады.

Ә дістеменің бұ л субъективті астары (аспектісі) оқ ушылардың мінез-қ ұ лық тық ерекшеліктерімен білім алу дә режесімен, мұ ғ алімнің жеке тұ лғ алық қ асиеттерімен тығ ыз байланысты.

Қ орыта айтқ анда оқ ушылардың оқ у материалдарын мең геруіне тө менде кө рсетілген факторлар ә сер етеді.

1. Оқ ушылардың оқ у материалдарын мең геру дең гейінің сипатына мұ ғ алімнің білім беру ық палы мен оқ ыту қ ұ ралдары арқ ылы айқ ындалады.

2. Оқ ушының берген білімді мең геруге дайындығ ы мен мұ ғ алімнің шеберлігі.

3. Мұ ғ алімнің оқ ыту жә не оқ ушылардың оқ у ә рекеттерінің бірілігі.

4. Оқ ыту ә дістемесі ө зінің мә ніне сай мектеп географиясының ә ртү рлі курстарының мазмұ нымен, оқ ыту тә рбиелік мақ сатына, жекелеген тараулардың ерекшеліктеріне байланысты.

Оқ ыту ә дістемелерін топтастыру. Дидактикада ә дістемені тө менде кө рсетілген ү ш ірі топқ а бө леді. Олар:

1. Оқ ушылардың оқ у ә рекеттерін ынталандыратын ә дістері;

2. Оқ у-танымдық іс-ә рекеттерді ұ йымдастыратын ә дістері;

3. Оқ у-танымдық іс-ә рекеттің тиімділігін бақ тайтын оқ ыту ә дістері.

Оқ ыту ә дістемесінде оқ у-танымдық іс-ә рекеттерді ұ йымдастыру ә дістеріне баса назар аударады.

Оқ у-танымдық іс-ә рекеттерді ұ йымдастыру ә дістемелері оқ ушылардың танымдық ә рекетінің сипатына, білім кө здеріне, оқ у материалдарының логикасына, оқ ушылардың ө з беттерімен жұ мыс істеу дә режелеріне қ арай топтастырылады.

Географияны оқ ыту ә дістемесінде оқ ыту ә дістерін екі топқ а жіктейді.

1. Білім кө здеріне қ арай жіктеуі.

2. Оқ ушылардың танымдық іс-ә рекеттерінің сипатына қ арай жіктеу.

Географияны оқ ытудың кө п жылдық тә жірибесі оқ ыту ә дістерін білім кө здеріне қ арай жіктеудің (топтастырудың) тиімді екенін кө рсетті. Ол географияны оқ ытудың тарихи кезең інде қ алыптасты. Мектеп географиясы қ ұ рылымы мен мазмұ ны жағ ынан география ғ ылымдарымен де тығ ыз байланысты.

Жаң а буын оқ улық тары қ анша жаң ғ ыртылғ анымен оның ядросы география ғ ылымының негізі болып табылады.

Географиялық ақ парат кө зінсіз мектеп географиясын оқ ыту мү мкін болмайтындық тан оқ ыту ә дістемесінде білім кө здеріне негізделген ә дістерді кең інен қ олданады.

Географияны оқ ыту ә дістерінің екі топтастыруына берілген сипаттамаларды тө мендегі қ орытындыларды шығ аруғ а болады.

1. Қ азіргі кезең дегі мектептің негізгі міндеті болып табылатын оқ ушыларды қ арқ ынды дербес іс-ә рекеттерге кө шуге даярлау, оқ у ү рдісінің барысында оқ ушылардың ө з беттерімен білім алуғ а баса назар аударуды талап етеді;

2. Мектеп географиясының ерекшелігіне сай оқ ушылардың дербес іс-ә рекеттерге кө шуі белгілі білім кө здері мен олардың ү йлесімді болғ ан жағ дайда жү зеге асады. Кө п жағ дайда география пә нінің оқ ытатын нысандарын сыныпқ а алып кіру мү мкін болмайтындық тан оқ ыту қ ұ ралдары мен жұ мыс істеудің маң ызы зор. Аталғ ан екі себеп оқ ушылардың іс-ә рекетін білім кө зінен белгілі дең гейдегі дербестіктен бө ліп қ арауғ а болмайды.

Географияны оқ ыту барысында оқ ушылардың танымдық ә рекеттерінің қ ұ рылымдары ү шін кез келген дерек кө зінен білім алу ә рқ ашан ақ ыл-ой ә рекетінің ү рдісі белгілі бір дең гейдегі дербестік болып табылатынын есте ұ стау қ ажет. Жоғ арыда аталғ ан себептер географияны оқ ыту ә дістемесінде оқ ытудың бинарлық топтастыруын енгізуге мү мкіндік береді. Оның негізгі ретінде ә дістердің кө рнісінің сыртқ ы белгілері (білім кө здері) жә не ішкі белгілері оқ ушылардың танымдық дербестігімен қ арқ ындылығ ы.

Басқ а тұ рғ ыдан алғ анда ә ртү рлі танымдық дең гейде білім кө здерімен жұ мыс істеуді ә дістердің қ ұ рамына енетін ә дістемелік тә сілдер ретінде қ арастырылады.

Білім беру мен оқ ытуды кө здейтін сарамындық жұ мыстарды мұ ғ алім жұ мыстың орындалу іреті мен ү лгісін кө рсетіп берген соң оқ ушылар ө здері жү ргізіп жаң ғ ырту бағ ытындағ ы іс-ә рекеттерге кө шіп ой қ орытындыларын шығ арады.

Оқ ушылардың іскерлік дағ дыларын қ алыптастырып білімдерін бекіту мақ сатын кө здейтін сарамындық жұ мыстардың екі тү рі болады.