Дәріс. Қоймаларды жіктеу және оған қойылатын талаптар

Дә ріс сұ рақ тары:

1. Ө сімдік ө німдері қ оймаларының қ ұ рылымы жә не оның жү йесін салу

2. Қ оймаларды жіктеу жә не қ ойылатын талаптар

3. Астық қ оймасының сыйымдылығ ы жә не оны пайдалану

4. Ө ндірістің бас жоспары жә не технико-экономикалық кө рсеткіштері

1. Ө сімдік ө німдері қ оймаларының қ ұ рылымы жә не оның жү йесін салу

Ө сімдік ө німдері ө ндіру орындарынан бастап тұ тынушығ а жеткенге дейінгі аралық та ә р мақ сатта жұ мыс атқ аратын кә сіпорындармен байланысып ондағ ы қ оймаларда ө ң деліп, сақ талып, сұ рыпталып, сандық жә не сапалық жағ ынан қ алыптастырылып, тиеу жұ мыстарын транспорттық жү йемен атқ арып, ө зінің сұ раныс орындарына жетеді. Осы ө німнің жү ру аралығ ы қ оймалардың қ ұ рылымын жә не оның жү йесін салуды анық тайды. Осығ ан байланысты, мысал ретінде элеватор ө ндірісінің жү йесі қ алай қ ұ растырылғ анын қ арастырайық.

5 - сызбанұ сқ а

2. Қ оймаларды жіктеу жә не қ ойылатын талаптар

Қ оймаларды жіктеу мына кө рсеткіш белгілерге байланысты: 1) сақ тау ә дісі; 2) механикаландыру дә режесі; 3) сақ тау мерзімі.

Ө німдер жайылып жә не ыдыста сақ талады. Ыдыстың конструкциясына байланысты жұ мсақ жә не қ атты кйде болады. Жұ мсақ ыдыста немесе қ апшық та тұ қ ым ө німдерін сақ тайды. Кө птеген елдерде ө німдерді қ атты контейнерлерде тасымалдайды. Жайылғ ан ө нім екі ә діспен сақ талады: еденді алаң да жә не силос ішінде. Еденде сақ тау ү шін жай қ оймалар салады, алаң да-асфальтталғ ан жерге бурттап, ү стін брезенттермен жауып жә не бастырма орнатады. Силостық сақ тау ү шін-элеваторларды салады.

Екінші ә діс-механикаландыру дә режесі бойынша тө рт топқ а бө луге болады:

1- механикаландырылмағ ан;

2- жартылай механикаландырылғ ан;

3- механикаландырылғ ан;

4- толық немесе комплексті механикаландырылғ ан.

Ү шінші ә діс бойынша қ оймалар уақ ытша жә не тұ рақ ты болып бө лінеді. Қ оймаларғ а ө німді сақ тап, ө ң деу ү шін мынандай талаптар қ ойылады:

1. технолгиялық;

2. конструкциялық;

3. экономикалық.

1.Технологиялық талап бойынша ө німнің сандық жә не сапалық шығ ынын болдырмау қ ажет. Ол ү шін қ ойма ө німді сақ тауғ а тө зімді, сыртқ ы ылғ алдан, қ ардан, жаң бырдан қ орғ ай алуы қ ажет, оның қ абырғ алары, тедендері ө німнен тү сетін қ ысымғ а қ абілеті жетуі тиіс. Жалпы алғ анда ө сімдік ө німін биологиялық объект ретінде сақ тай алуы тиіс. Оның қ абырғ аларының материалдарды пайда болғ ан ылғ алды сің іруі тиіс, жә не сыртқ ы ауа-райы ө згерісін қ ойма ішіне жібермеуі тиіс. Жер асты сулары қ ойманың еденіне жиналмауы қ ажет, ол қ ұ рғ ақ тү рінде болуы тиіс.

2.Конструкциялық талап - ол ө німді сақ тау кезінде зиянкестердің пайда болуына жол бермеуі тиіс, жә не барлық ө ң деу жұ мыстарын тиімді жү ргізуге қ олайлы болуы қ ажет. Оның қ абырғ алары газды сыртқ а шығ армауы тиіс.

3.Қ ойманың конструкциясы, схемасы жә не қ ондырғ ылары ө нім сақ тауғ а арналғ ан жұ мсалатын қ аражатты аз мө лшерде жұ мсуғ а ә келі орынды. Ондағ ы қ ойылатын жабдық тар жә не қ ойманың сыйымдылығ ы ө ң деу жә не сақ тау жұ мыстарын толық атқ аруғ а сә йкес болғ аны дұ рыс.

3. Астық қ оймасының сыйымдылығ ы жә не оны пайдалану

Астық қ оймасының сыйымдылығ ы экономикалық есеппен бағ аланады. Оның аз шамасында, астық далада қ алып ысырапқ а ұ шырайды, ал кө п кезінде толық пайдаланылмай шығ ын кө бейеді. Сондық тан астық ты сақ тау ү шін сыймдылық тың шамасы ұ тымды болуғ а тиіс.

Астық шаруасында жылда болатын табиғ ат жағ дайларына жә не оның тек бір кезде пісіп орылуына байланысты жиналатын дә ннің ө німділігі, жалпы жиымы ө згеріп отырады. Осығ ан байланысты астық ты дайындау жә не пайдалану ө згерісі, оның ө німін шығ ару мен пайдалану шамалары белгілі бір жинақ ты сызық ты бейнесімен кө рсетуге болады.

6 - сызбанұ сқ а

а - астық тыдайындаужә не оны пайдалану;

б - астық ө німіншығ аружә не оны пайдалану;

1 - дайындау (шығ ару); 2 - пайдалану; 3 - қ алдық.

Астық тың қ оймасының жалпы сыйымдылығ ы оның толтыру ретіне байланысты. Дайындау кезінде, бірінші астық қ абылдайтын орынды жинау басталады. Оның біршама бө лігін ортаң ғ ы жә не ө ндірістік қ оймаларғ а артады. Дайындау кезең і аяқ талар кезінде, астық қ абылдау кә сіпорындарында ол тү гел толып бітеді, ал арту жұ мыстарын дә ннің кеш пісетін жерлерінде жү ргізіліп жатады.Дайындау кезі аяқ талғ ан елде астық тың ең ү лкен қ алдығ ы пайда болады. Қ ойманың сыйымдылығ ы осы қ алдық тың шамасына байланысты есептелуі керек.

Барлық астық қ оймасының сыйымдылығ ы мына ө рнекпен есептелінуі

керек: ≤ +

мұ нда: < 1- қ ойманың толу коэффициенті - Т

Барлық қ ойманың сыйымдылығ ы жеке қ оймалардың сыйымдылығ ының қ осындысына тең.

Жү к айналу таблицасын толтырып, ол бойынша ү лкен қ алдық ты тауып есептейді.

8) Қ оймалардың сыйымдылығ ын пайдалану.

1) Айналу коэффициенті -

;

Мұ нда: Г – жү к айналымы, т

Е – сыйымдылық, т

Дайындау элеваторы ү шін 5

Орта аралық тағ ы ()

Ө ндірістік

2)Пайдалану коэффициенті:

Мұ нда, орта айлақ шама, Е- сыйымдылық

Қ ойма салуғ а арналғ ан жер жә не оғ ан қ ойылатын талаптар

Ө сімдік ө німдерін ө ң деу жә не сақ тау жұ мысының атқ атратын кә сіпорындарды салуғ а кететін капиталдық жә не эксплуатациялық шығ ын шамасы оны салуғ а арналғ ан жерді дұ рыс тауып пайдалануғ а тиімді талаптарын дұ рыс орындалуына ө те тығ ыз байланысты болады. Салатын жер алаң ын мамандалғ ан зерттеулерді жү ргізіп оның техникалық жә не экономикалық жағ ынан орынды болатынын дә лелдеу қ ажет. Қ ойманың бергі (5...15жыл) жә не алдың ғ ы ұ зақ кезең де (15...25жыл) аралығ ындағ ы ө суіне болжам жасауды талап етеді. Кә сіпорын салатын орын оғ ан жақ ын кә сіпорындармен (ұ н, жарма, нан заводтары, макарон фабрикаларымен) кооперативті байланыс болуын ондағ ы ө ндірістің жү руіне

қ ажетті қ ұ рылыс, қ ондырғ ыларды бірлесе пайдалану жолдарын барлығ ына кө п кө ң іл бө лінуге тиіс. Жер алаң ына мынандай талаптар қ ойылады:

- жер алаң ы тегіс, оның бетіндегі жиналғ ан сулар ағ у ү шін, белгілі, кө лбеулі болуғ а тиіс;

- алаң ның кө лбеулігі 0, 003 тен 0, 03 шамасында жә не транспорт жолдарына

жақ ын болғ аны дұ рыс; жер асты метрден тө мен болғ аны жақ сы;

- жердің жү к кө теру шамасы (3...4) Па (3...4кг/ ), яғ ни тығ ыздығ ы ү лкен салмақ ты элеватор қ ұ рылыс ү йлерін шө кпей кө теріп тұ руы қ ажет;

- кә сіпорын салатын жер алаң ы ауылғ а немесе қ ала маң ына жақ ын болғ аны дұ рыс;

- басты желдің бағ ыты қ ыс кезінде қ оймалардың ұ зындық бойымен бағ ытталғ аны, қ арды жә не пайда болғ ан шаң ды, иісті ө зімен алып экологиялық жағ дайды жақ сартады;

- кә сіпорын жер алаң ы сумен, электр энергиясымен қ ажетті кө лемде қ амтамасыз етуге ың ғ айлы болуы тиіс;

Таң дап алынғ ан жер алаң ына геодезиялық зерттеулер жү ргізіп, жаң а салынғ ан кә сіпорынның орналасу жоспарын жасайды.

4. Ө ндіріс кә сіпорынының бас жоспары жә не технико-экономикалық кө рсеткіштері

Бас жоспар кә сіпорының негізгі, ү йлер мен қ ұ рылыс объектілерімен, транспорт жолдары тораптарынан, электроэнергия жә не сумен қ амтамасыз ететін жү йелердің бір-бірімен тығ ыз байланысқ ан тү рдегі орналасуын сипаттап кө рсетеді.

Негізгі ө ндірістік объектілерге жататындар: элеватордың қ абылдау жә не тиеу қ ондырғ ылары, жай қ оймалары, жұ мысшы мұ наралары, астық кептіргіш қ ондырғ ылары, ұ н, жарма, қ ұ рама жем, нан заводтары, макарон заводтары, дайындалғ ан ө нім қ оймалары, лабораториялар, автомобиль, вагон таразылары.

Ө ндірістік қ осымша объектілеріне жататындар: май, отын қ оймалары, трансформатор, насос станциялары, жер асты қ оймалары, механикалық слесарь, қ аң ылтыр жө ндеу бө лмелері, электромонтаж жасау, ағ аш бұ йымдары шеберханасы, тепловоз, автомобиль қ оятын орындар, ө рт депосы, химикат, ит сақ тайтын бө лмелер.

Ә р бө лімдегі қ ызмет жасау бағ ытындағ ы қ оймалардың ө зіндік бас жоспарларының схемалық ө згешіліктері бар.

I - бө лім, дайындау элеваторлары ү шін кө п таралғ ан вариант:

Схема

II - бө лім, аударғ ыш, базистік жә не қ ор жинау элеваторлары ү шін:

Схема

III - бө лім, ө ндірістік, порттық элеваторлар:

Схема

Кесте -15. Бас жоспарлардың технико-экономикалық кө рсеткіштері

№	Ө ндіріс кә сіпорындары	Жер алаң ы, Га	Қ ұ рылыс- тың орналасу тығ ыздығ ы	Жеке орналасқ ан қ ұ рылыс объектілері- нің саны
	Дайындау элеваторы, Е 100мың тонна	6, 5
	Порттық элеватор	5, 0
	Ұ н комбинаты, Q=200T/T	4, 5
	Қ ұ рама жем заводы, Q=345T/T	4, 2
	Ұ н комбинаты, Q=500Т/Т	7, 3

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Қ оймаларды жіктеу кө рсеткіштері қ андай?

2. Ө ндіріс кә сіпорынының бас жоспары жә не технико-экономикалық кө рсеткіштері?

3. Қ ойма салуғ а арналғ ан жер жә не оғ ан қ ойылатын талаптар