Буландырғыштар

Буландырғ ышта аралық суық тасымалдағ ыш затын жылу алмасу негізінде басқ а тоң азытқ ыш затымен суытады [11- 14, 17-22, 24-32].

Буландығ ыш аппаратының қ ұ рылысы қ аптамалы шық тандырғ ыштар сияқ ты қ ұ бырлар шоғ ы арасында тоң азытқ ыш заты қ айнаса, қ ұ бырлар ішінде аралық суық тасымалдағ ыш заты айналымда жү реді.

Буландығ ыш аппараттары аралық суық тасымалдағ ыш затын суыту тү ріне байланысты: ашық жә не жабық болып екіге бө лінеді. Буландығ ыш аппараттарының жабық тү рі тү тік–қ аптамалы болады. Аралық суық тасымалдағ ыш заты буландырғ ыш аппарат ішінде насостың кү шімен ағ ады.

Ашық буландырғ ыштарда тоң азытқ ыш зат жү ретін қ ұ быр шоғ ы аралық суық тасымалдағ ыш заты қ ұ йылғ ан бакке батырылып тұ рады. Бұ л аппаратта аралық суық тасымалдағ ыш затының қ озғ алысы араластырғ ыш қ ондырығ ысы кө мегімен жү зеге асады.

Ашық буландырғ ыштарды панельді етіп жасайды. Ашық панельді буландырғ ыштар тік тө ртбұ рыш бак сияқ ты жасалынып, оғ ан панельді буландырғ ыш секциялар орналастырылады. Ашық панельді буландырғ ыштар сұ йық бө лгіш қ ондырғ ысымен бірге қ ұ растырылады (63 –сурет).

Суық тасымалдағ ыш зат ретінде мұ зды суды қ олданғ ан жағ дайда ашық панельді буландырғ ышты буландырғ ыш–аккумуляторлар ретінде пайдалануғ а болады, ол сү т ө ндірісінде тоң атытқ ыш машинасына тү сетін жылулық жү ктемелердің ә ртү рлілігін реттеуге қ олданады.

Ашық панельді буландырғ ыштарды кө бінесе жеміс- жидек сақ тау қ оймаларын салқ ындататын тоң азытқ ыш машиналары қ ұ рамында пайдаланады. Себебі тоң азытқ ыш машиналарында қ олданылатын тоң азытқ ыш заттары улы болғ андық тан жеміс- жидек сақ талынатын қ оймағ а қ атынасы болмауы керек.

63 –сурет. Аммиакті ашық панельді буландырғ ыш

Казіргі уақ ытта біраз сү т кә сіпорындарында тоң азытқ ыш зат ретінде аммиакты қ олданатын буландығ ыш аппараттарының жабық тү тік–қ аптамалы: ИТГ-63, ИТГ-125, ИТГ-200, ИТГ-315, ИТГ-630 жә не хладондарды (мысалы R-22) қ олданатын буландығ ыш аппараттарының жабық тү тік–қ аптамалы: ИТР -12, ИТР -35, ИТР -70, ИТР -210 қ олданысқ а ие. Бұ рынғ ы советтер одағ ы кезінде салынғ ан жеміс-жидектер сақ тау қ оймаларында, сыймдылығ ына қ арай, аралық суық тасымалдағ ыш зат (натрий хлордың судағ ы ерітіндісі) суыту ү шін ашық панельді буландырғ ыштардың мынадай тү рлерін қ олданғ ан 40 ИП, 90 ИП, 120ИП, 240 ИП жә не 320 ИП жө н.

Тоң азытқ ыш техникасының жылуалмастырғ ыш аппараттарының бұ л тү рін қ азіргі уақ ытта кө птеген кә сіпорындар жасап шығ аруда. Солардың бірі жоғ ары тиімді панельді –пленкалы буландырғ ыштар модельдерінің BUCO жә не BWP сериялары 64 –сурете кө рсетілген.

64 –сурет. Панельді –пленкалы буландырғ ыштар

Ауасуытқ ыш аппараттары. Ауа суытқ ыш аппараттарында (батареяларында) тоң азытқ ыш заты аппарат ішіндегі қ ұ бырда қ айнайтын болса, мұ ндай суытқ ышты тікелей қ айнау суытқ ыш аппараты деп атайды. Ал егер тоң азытқ ыш зат аппарат ішінен тыс жерде орналасқ ан қ ұ быр ішінде қ айнайтын болса мұ ндай суытқ ыш аппаратын аралық суытқ ыш аппараты деп айтады. Ауа суытқ ыш аппаратында орналасқ ан қ ұ бырдың сыртқ ы бетін тегіс немесе пластиналы етіп жасалынады. Қ азіргі уақ ытта ауа суытқ ыш аппараттарында кең інен қ олданылатын қ ұ бырлардың сыртқ ы беті пластиналы немесе каналды пластиналы болып келеді. Ауа аппаратқ а желдеткіштің кө мегімен беріледі. Ауа суытқ ыш аппаратында ауа мен ауаны суытатын беттің температураларының айырмасы 12⁰С дейін жетеді.

Ауа суытқ ыш аппараттары секция–модульді етіп қ ұ растырылып постаментті жә не аспалы болып екіге бө лінеді. Қ азіргі уақ ытта ауа суытқ ыш аппараттарын жасайтын кә сіпорындар бұ л аппараттардың ә р тү рлі сериялы бірнеше модельдері шығ арылады. Мысалы 65 –суретте Ресейде ООО «Премимум - Мастер» кә сіпорыны шығ аратын сериясы GLE деп аталатын аспалы ауа суытқ ыш аппараттарының ALFA жә не LAVAL модульдері кө рсетілген.

Аспалы ауа суытқ ыш аппараттарының бір-бірінен айырмашылығ ы олардың жылу алмасу аудандарымен ауа ағ ынының бағ ыттарында жә не ауа желдеткіштер санымен диаметрлеріне байланысты. Ауа суытқ ыш аппараттарының жылу алмасу аудандары ү лкейген сайын ауа желдеткіштер саны кө бейіп қ уаттылығ ы артады. Бұ л ауасуытқ ыш аппараттарында ауа желдеткіштердің айналу жылдамдығ ын реттеуге болады. Ауасуытқ ыш аппараттарында орналасқ ан қ ұ бырдың сыртқ ы бетіндегі мұ здарды ыстық тоң азытқ ыш затының буымен немесе суымен мұ зды еріту жү йесі қ арастырылғ ан.

65 –сурет. Аспалы ауа суытқ ыш аппараттары

Аспалы ауасуытқ ыш аппараттары сү т зауытында жә не ет комбинаттарында ө німдерді суыту жә не мұ здату ү шін қ олданылады. Осы ө ндірістердегі тоң азытылғ ан заттарды ұ зақ уақ ыт сақ тау ү шін сақ тау қ оймаларындағ ы ауаны суыту ү шін панельді батареялар қ олданғ ан тиімді. Аспалы ауасуытқ ыш аппараттарын жиі қ олданатын ө ндірістің бірі бұ л жеміс-жидек сақ тау қ оймалары. Бұ л қ оймаларда аспалы ауасуытқ ыш аппараттары кө мегімен жеміс-жидектерді сақ тау қ оймаларындағ ы ауа температурасын сақ таудағ ы тұ рғ ан ө нім тү ріне байланысты 0°С-тан 6°С –қ а дейін суытады.

Қ азіргі уақ ытта кө птеген ө неркә сіптерде аспалы ауасуытқ ыш аппараттарымен бірге постаметті ауасуытқ ыш аппараттары қ олданылады. Постаметті ауасуытқ ыш аппараттарын тамақ ө неркә сібінде етті, балық ты, қ ұ с еттерін жә не сү т ө німдерін мысалы, балмұ здақ тарды жә не сары майды тез мұ здату ү шін қ олданылады. Тамақ ө німдерін мұ здату бө лмелеріне қ ойылатын постаметті ауасуытқ ыш аппараттары арнайы жоғ ары қ ысымды жә не ауа шығ ынын кө п қ ажет ететін ауа желдеткіштермен қ амтамасыз етілген (66 –сурет).

66 –сурет. Постаметті ауасуытқ ыш аппараттары

Постаметті ауасуытқ ыш аппараттарында суытылып шығ атын ауа суыту бө лмесіне горизонтальді бағ ытта беріледі.

Соң ғ ы жылдары тамақ ө неркә сіптерінде тамақ тарды тез суыту немесе мұ здату ү рдістері кең інен қ олданып келеді. Оның себебі тамақ тарды тез мұ здатқ анда тамақ қ ұ рамындағ ы су молекуларының байланысы бұ зылып ү лгермейді. Мұ ндай тамақ ө німдерінің басқ а да ә дістермен тез мұ здатылғ ан тамақ ө німдеріне қ арағ анда сапасы жоғ ары болады. Тамақ ө неркә сібінде мұ здату бө лмелеріндегі ауаны суыту ү шін ауасуытқ ыш аппаратының бұ л тү рін қ олданудың тиімділігіне:

- аз орын алуы;

- ауа мұ здату бө лмесіне кө лденең бағ ытта беріліуі;

- ауа температурасы мұ здату бө лмесінде бір келкі болуы.

Қ азіргі уақ ытта шағ ым ө неркә сіп орындарында суыту немесе мұ здату бө лмелерінің ауасын салқ ындау ү шін кіші хладонды шатырлы жә не қ абырғ алық қ ызыл мыстан жасалғ ан батареялармен жабдық талғ ан кіші тоң азытқ ыш қ ондырғ ылары пайдаланылады. Ал тұ рмыстық тоң азытқ ыштарда жалпақ қ ұ бырлы буландырғ ыштар қ олданылады.